Ο Μάνος Λοΐζος, το χρυσό πέταλο και η καραβίδα

Τι σχέση έχει ο αξέχαστος Μάνος Λοΐζος με το χρυσό πέταλο και την καραβίδα; Εκ πρώτης όψεως καμιά, και εκ δευτέρας το ίδιο –τελικά όμως κάποια σχέση έχουν αφού αναφέρονται σε τρία διαφορετικά στιγμιότυπα που έχουν να κάνουν με το λάθος, το ψέμα και την αλήθεια.

Χρονολογικά, προηγήθηκε η καραβίδα –αν ήταν καραβίδα και όχι κάποιο άλλο θαλασσινό. Ήταν ένα ανέκδοτο που έλεγε ο παππούς μου, ότι κάποιος γάλλος εγκυκλοπαιδιστής ανάθεσε στον βοηθό του να συντάξει το λήμμα «καραβίδα» της εγκυκλοπαίδειας. Αυτός έγραψε: «Η καραβίδα είναι ένα μικρό κόκκινο ψάρι που κινείται προς τα πίσω». Ο εγκυκλοπαιδιστής του απάντησε ότι αν εξαιρέσουμε πως η καραβίδα δεν είναι πάντοτε μικρή, δεν είναι κόκκινη και δεν είναι ψάρι, και επίσης δεν κινείται προς τα πίσω, το άρθρο ήταν τέλειο! Δεν θυμάμαι αν ο εγκυκλοπαιδιστής κατονομαζόταν ή αν το περιστατικό έχει συμβεί, και ίσως το λήμμα να αφορούσε άλλο θαλασσινό διότι εγώ τις καραβίδες κόκκινες τις ξέρω, πάντως την κεντρική ιδέα του ανέκδοτου την πιάνετε: πρόκειται για μια πρόταση που όλες οι πληροφορίες που δίνει είναι λάθος.

Στην περίπτωση της καραβίδας, οι πληροφορίες είναι λάθος από άγνοια. Πολλά χρόνια αργότερα, συνάντησα την ανάλογη περίπτωση όπου όμως το λάθος οφείλεται σε συνειδητό ψέμα.

Πρόκειται για ένα διήγημα του Ντάσιελ Χάμετ, το «Χρυσό πέταλο». Νομίζω πως έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, εγώ πάντως στα αγγλικά το διάβασα, το είχα μάλιστα μεταφράσει αλλά δεν το έδωσα σε εκδότη. Στο διήγημα αυτό, που κατ’ εξαίρεση εκτυλίσσεται μακριά από τις μεγάλες πόλεις, ο ήρωας, ο ανώνυμος πράκτορας του Κοντινένταλ (Continental Op), παρακολουθεί κάποιον ύποπτο σε ένα σαλούν που λέγεται Χρυσό Πέταλο. Κι ενώ περιμένει, χαζεύει την επιγραφή στο σαλούν, που γράφει:

Σερβίρονται μόνο γνήσια προπολεμικά αμερικανικά και καναδέζικα ουίσκια.

Δεν το είπα πριν, αλλά η υπόθεση εκτυλίσσεται την εποχή της ποτοαπαγόρευσης, δεκαετία του 1920. Κοιτάζει λοιπόν την επιγραφή ο πράκτορας και λέει: «Τη διάβασα και άρχισα να μετράω πόσα ψέματα είχαν χωρέσει σ’ αυτές τις λίγες λέξεις, και είχα φτάσει στα τέσσερα, με προοπτική να βρω κι άλλα, όταν…». Τότε άνοιξε ένα παραπόρτι, βγήκε ο κακός με δυο πιστόλια στο χέρι και ο πράκτοράς μας είχε πιο σοβαρά πράγματα να ασχοληθεί.

Από τότε καθιέρωσα να ονομάζω Χρυσό Πέταλο τέτοιες περιπτώσεις που συμπυκνώνουν πολλά λάθη ή ψέματα σε λίγες λέξεις. Κι επειδή δεν είναι πάντα εύκολο (και δεν ενδιαφέρει πάντα) να διακρίνεις το ψέμα από το λάθος, τελικά το Χρυσό Πέταλο συμπερίλαβε και τις Καραβίδες. Μάλιστα, πλάι στο Βραβείο Πορτοκάλος και στο Βραβείο Μποχεμιάν που σκέφτομαι κάποτε να καθιερώσω, υπάρχει και το Βραβείο Χρυσό Πέταλο, για τα περισσότερα λάθη (ή ψέματα) σε κείμενο όσο το δυνατό μικρότερης έκτασης. Παράδειγμα υποψηφιότητας, η ακόλουθη αναδρομή στο γλωσσικό ζήτημα, από τον Απόστολο Διαμαντή σε άρθρο στο Ε: Μάλιστα, επί «επαράτου Δεξιάς» -επί Ράλλη, δηλαδή, το 1979- σκέφτηκαν οι φωστήρες της εκπαίδευσής μας να προχωρήσουν ακόμα παραπέρα: και αποφάσισαν, μαζί με τους τόνους, να καταργήσουν εντελώς και τα αρχαία ελληνικά από το Γυμνάσιο!

Είχα γράψει τότε ότι οι «τόνοι» δεν καταργήθηκαν ούτε επί Ράλλη, ούτε το 1979 ούτε επί Δεξιάς, αλλά το 1982, επί ΠΑΣΟΚ και επί υπουργού Βερυβάκη· όσο για την κατάργηση των αρχαίων ελληνικών από το γυμνάσιο, αυτή δεν έγινε το 1979, αλλά το 1976. Ή μάλλον δεν έγινε ποτέ, διότι όταν λέμε «εντελώς», η λεξούλα αυτή έχει συγκεκριμένη σημασία, δεν είναι μαϊντανός να μπαίνει για διακοσμητικούς λόγους· άρα πρέπει να χρεώσουμε ένα ακόμα λάθος (ή ψέμα) στον αγαπητό δημοσιογράφο, γιατί εντελώς δεν καταργήθηκαν τα αρχαία, αφού διδάσκονταν από μετάφραση.

Όλα καλά, αλλά πού κολλάει ο Λοΐζος; Ο Λοΐζος είναι μια υποπερίπτωση που την έμαθα πρόσφατα, όπου κάποιος κάνει μια ερώτηση δίνοντας όλα τα στοιχεία λάθος και… παίρνει τη σωστή απάντηση. Δεν το ξέρω από πρώτο χέρι, αλλά το πρόσωπο που μου διηγήθηκε το περιστατικό είναι αξιόπιστο, οπότε δεν πρόκειται απλώς για μπεντροβάτο.

Ρωτάει νεαρή κοπέλα:

— Πώς λεγόταν εκείνος ο ωραίος τραγουδιστής, που έλεγε τραγούδια του Θεοδωράκη, που σκοτώθηκε τον καιρό της Χούντας;

Και απαντάει κάποιος: ο Μάνος Λοΐζος –και, πράγματι, αυτόν εννοούσε η κοπέλα. Βέβαια, ο Λοΐζος ήταν ωραίος, αλλά δεν ήταν ούτε τραγουδιστής, ούτε έλεγε τραγούδια του Μίκη, ούτε σκοτώθηκε, ούτε πέθανε επί Χούντας (αλλά, νεότατος, το 1982…)

Και από τότε, μου είπε ο φίλος μου, σε εκείνη την παρέα καθιερώθηκε ο όρος «συνεννόηση Λοΐζος» για τέτοιες περιπτώσεις όπου δίνεις λάθος στοιχεία και παίρνεις σωστή απάντηση.