Εις μνήμην Βασίλη Χριστοδούλου (1917-2010)

Από http://www.os3.gr

Πέθανε προχτές ο γελοιογράφος Βασίλης Χριστοδούλου, ύστερα από ευδόκιμη γελοιογραφική θητεία που ξεπέρασε τις έξι δεκαετίες, σε πάμπολλες εφημερίδες και περιοδικά, ας πούμε στη Βραδυνή ή στο Ρομάντζο. Πριν από μερικά χρόνια είχα διαβάσει μια συνέντευξή του και είχα εκπλαγεί συνειδητοποιώντας ότι εξακολουθούσε να σχεδιάζει γελοιογραφίες καθημερινά, αν και σε προχωρημένη ηλικία, περασμένα τα 85, και τον είχα θαυμάσει. Βέβαια, επειδή οι εφημερίδες με τις οποίες συνεργαζόταν τελευταία δεν ήταν καθόλου του γούστου μου, δεν έχω δει την τελευταία του δουλειά κι έτσι στη μνήμη μου θα μείνει σαν ο πολιτικός γελοιογράφος της αντιδικτατορικής περιόδου της Βραδυνής το 1973, καθώς και από τις εξαιρετικές έγχρωμες γελοιογραφίες του στην τελευταία σελίδα του Ρομάντζου, όπου τα σκίτσα του έκαναν καλή παρέα με τους βαρελόφρονες του Αρχέλαου και τον Σπαγγοραμμένο του Πολενάκη.

Σκέφτηκα να κάνω μια μικρή αναδρομή ακριβώς στις αντιδικτατορικές γελοιογραφίες του Β. Χριστοδούλου στη Βραδυνή του 1973, που τυχαίνει να τις έχω στο αρχείο μου. Όμως θα δώσω τον λόγο και στον Στάθη Σταυρόπουλο, ο οποίος χτες έγραψε στην Ελευθεροτυπία τα εξής με τα οποία συμφωνώ εκτός από μια λέξη: Ενας απ’ τους μεγαλύτερους Ελληνες γελοιογράφους, ο πρωτομάστορας Βασίλης Χριστοδούλου, εκδήμησε χθες σε ηλικία 93 ετών. Εχοντας αρχίσει να δημοσιεύει γελοιογραφίες από το 1936, μόλις σε ηλικία 19 χρόνων, υπήρξε, ώς τις ημέρες μας, η ζωντανή ιστορία της ελληνικής πολιτικής και κοινωνικής γελοιογραφίας. Διέπρεψε και στα δύο είδη! και ως πολιτικός γελοιογράφος στην «Αθηναϊκή» και κυρίως στη «Βραδυνή» για 20 και παραπάνω χρόνια, αλλά και ως αστέρι της κοινωνικής γελοιογραφίας σε περιοδικά, όπως ο «Θησαυρός», το «Πάνθεον», οι «Εικόνες» το θρυλικό «Ρομάντζο» κι άλλες «χάρτινες» (και πολύ καλύτερες) «τηλεοράσεις» της εποχής ’50, ’60, ’70. Θα μείνω ερωτευμένος με τις χάρτινες γυναίκες του Χριστοδούλου, τις τρομερές ατάκες των ηρώων του -των απλών καθημερινών ανθρώπων. Οι γελοιογραφίες του Βασίλη Χριστοδούλου συζητιούνταν στα καφενεία, ενώ με το πενάκι του απέδωσε τα ήθη μισού και πάνω αιώνα, συμβάλλοντας ταυτοχρόνως στη διαμόρφωσή τους. Τώρα που τέλειωσε μπορούμε να μακαρίσουμε τη συμβολή του στα ελληνικά γράμματα, εύγε!

Η μία λέξη του Στάθη που με ενοχλεί είναι το «εκδήμησε» -στη χώρα μας, θα το έχετε προσέξει, κανείς πια δεν πεθαίνει: φεύγουν, εντός και εκτός εισαγωγικών, αποβιώνουν, εκδημούν, για μερικούς λέμε ότι αποδημούν, ενώ αν είναι κληρικοί κοιμούνται και μετά γίνονται μακαριστοί. Αλλά αυτό είναι θέμα για άλλο άρθρο, ας περάσουμε στις γελοιογραφίες του Χριστοδούλου:

Βραδυνή 23 Ιουλίου 1973

Βραδυνή 21 Ιουλίου 1973

Ένα χαρακτηριστικό του Χριστοδούλου, όπως στη γελοιογραφία δεξιά, ήταν να βάζει για λεζάντα στίχους από γνωστά τραγούδια. Άλλοτε, σχεδίαζε έναν Κρητικό που έλεγε μαντινάδες (θα δούμε παρακάτω). Καθώς πλησίαζε η 29η Ιουλίου, η μέρα του δημοψηφίσματος του Παπαδόπουλου, πύκνωσαν οι γελοιογραφίες και έγιναν τριπλές:

Βραδυνή 26 Ιουλίου 1973

ή και τετραπλές:

Βραδυνή 27 Ιουλίου 1973

μέχρι την παραμονή του δημοψηφίσματος (η Βραδυνή δεν έβγαινε βέβαια τις Κυριακές):

Βραδυνή 28 Ιουλίου 1973

Όμως το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν ήταν αυτό που ελπίζαμε ή περιμέναμε: το ΝΑΙ επικράτησε με 80% σχεδόν. Οπότε…

Βραδυνή 31 Ιουλίου 1973

Το παραπάνω σκίτσο δημοσιεύτηκε την επαύριο του δημοψηφίσματος, στις 30 Ιουλίου. Οι στίχοι είναι από τραγούδι του Γ. Κοινούση, που είχε γίνει επιτυχία εκείνα τα χρόνια.

Την επόμενη μέρα, έκανε την επανεμφάνισή του ο κρητικός με τις μαντινάδες:

Από όλες τις γελοιογραφίες του Χριστοδούλου, αυτήν είχα διατηρήσει ζωντανή στη μνήμη μου, ιδίως τους στίχους.

Και ίσως είναι χαρακτηριστικό ότι χτες που συζητούσαμε για τον Χριστοδούλου σε μια παρέα (εκλεκτών φίλων του ιστολογίου, αλλά δεν θα προβούμε σε αποκαλύψεις!), ένας φίλος, περίπου συνομήλικος, μόλις έγινε λόγος για τις αντιδικτατορικές του γελοιογραφίες, είπε: «Μαθές δεν ξανάγινε τέτοιο κουτί ρημάδι…» -και στη δική του μνήμη, αυτή η γελοιογραφία είχε χαραχτεί!

Βέβαια, όταν δόθηκε η εντολή στον Μαρκεζίνη, οι γελοιογράφοι άρχισαν δουλειές με φούντες -ο Χριστοδούλου το είχε προβλέψει:

Βραδυνή 2 Οκτωβρίου 1973

Βραδυνη΄5 Οκτωβρίου 1973

Στην αριστερή παρακάτω γελοιογραφία βλέπουμε ότι ο Χριστοδούλου ήξερε το «τζα» και όχι το «τσα» (είχαμε ολόκληρη συζήτηση για το θέμα αυτό τις προάλλες!) ενώ στη δεξιά ο Κρητικός αναλαμβάνει δράση καθώς πλησιάζει η εξέγερση του Νοέμβρη που ακύρωσε τις ελπίδες Μαρκεζίνη:

Βραδυνή 6 Οκτωβρίου 1973

Βραδυνή 13 Νοεμβρίου 1973

Οι γελοιογραφίες των επόμενων ημερών εξακολουθούν να σχολιάζουν την πολιτική αλλά δεν αναφέρονται απευθείας στην εξέγερση. Μετά το ματοκύλισμα, ο Κρητικός δεν βρίσκει λόγια -και δεν ξέρω αν ήταν επιλογή του γελοιογράφου να τον παρουσιάσει έτσι ή αν έδρασε η λογοκρισία’ μάλλον το πρώτο.

Βραδυνή 19 Νοεμβρίου 1973

Και εδώ κλείνει το αφιέρωμα στη μνήμη του Βασίλη Χριστοδούλου. Αλλά, πριν κλείσω, σας παραπέμπω στο χτεσινό αφιέρωμα του φίλου Ερανιστή, με μια συνέντευξη και αρκετό υλικό, από το Ρομάντζο και με τέσσερις γελοιογραφίες που με ενδιαφέρουν. Με ενδιαφέρουν οι γελοιογραφίες της εποχής της Αποστασίας, όπως αυτή:

Μακεδονία, 14 Ιουλίου 1965

Η γελοιογραφία αυτή δημοσιεύτηκε στη Μακεδονία στις 14 Ιουλίου 1965. Όταν είχα κάνει αφιέρωμα στον ιστότοπό μου, αρχικά είχα γράψει ότι είναι του Βασίλη Χριστοδούλου, αλλά μια φίλη που ήταν αναγνώστρια της εφημερίδας με διόρθωσε ότι είναι του Φωκίωνα Δημητριάδη, και το άλλαξα (αν και όχι στον τίτλο της σελίδας!). Όμως, τόσο ο Ερανιστής πιο πάνω, όσο και ο soloup στο περιοδικό ως3 αποδίδουν τις γελοιογραφίες στον Χριστοδούλου. Στη Μακεδονία έχουν δουλέψει και ο Δημητριάδης και ο Χριστοδούλου: ο δεύτερος διαδέχτηκε τον πρώτο, αλλά δεν ξέρω πότε.

Μπορεί κανείς να μας λύσει την απορία, σε ποιον ανήκουν οι γελοιογραφίες του 1965 στη Μακεδονία;

Ενημερώνω: από τη συζήτηση ξεδιάλυνε ότι η γελοιογραφία αυτή όπως και οι άλλες απο τη Μακεδονία το 1965 ανήκει στον Φ. Δημητριάδη.