Στη μνήμη της Μπέτυς Αμπατιέλου (1917-2011)

Η Μπέτυ Αμπατιέλου μιλάει στους δημοσιογράφους τον Ιούλη του 1963

Πέθανε χτες στα 94 της χρόνια η Μπέτυ Μπάρτλετ-Αμπατιέλου, χήρα του ναυτεργάτη συνδικαλιστή και μετέπειτα βουλευτή του ΚΚΕ Αντώνη Αμπατιέλου. Για την Μπέτυ Αμπατιέλου έχουμε ξαναγράψει στο ιστολόγιο, και συγκεκριμένα για το χαστούκι (;) που ίσως έδωσε στη βασίλισσα Φρειδερίκη, το χαστούκι (;) που (πολύ) έμμεσα έριξε την κυβέρνηση Καραμανλή το 1963. Σήμερα, για να τιμήσουμε τη μνήμη της, παρουσιάζω κι άλλο υλικό για την πεισματάρα δασκάλα από το Κάρντιφ.

Από οικογένεια ανθρακωρύχου, η Ουαλή Betty Bartlett σπούδασε και εργάστηκε ως δασκάλα. Από το 1939 ήταν μέλος του ΚΚ Μεγάλης Βρετανίας. Στον πόλεμο, ο ναυτεργάτης Αντώνης Αμπατιέλος, στο εξωτερικό όπως και οι μισοί περίπου Έλληνες ναυτικοί, είχε κέντρο της συνδικαλιστικής δραστηριότητάς του το Κάρντιφ και εκεί γνωρίστηκε με την Μπέτυ. Παντρεύτηκαν το 1944 και το 1945 ήρθαν στην Ελλάδα. Το 1947 ο Αμπατιέλος πιάστηκε και καταδικάστηκε (αρχικά) σε θάνατο. Η Μπέτυ Αμπατιέλου πήγε στο Λονδίνο όπου πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Συνδέσμου για τη Δημοκρατία στην Ελλάδα, οργάνωσης που είχε αντικείμενο την αλληλεγγύη προς τους Έλληνες κομμουνιστές πολιτικούς κρατούμενους. Στην Ελλάδα επέστρεψε για μια σύντομη επίσκεψη το 1956, αλλά μετά της στέρησαν την ιθαγένεια κι έτσι οι επόμενες επισκέψεις ματαιώθηκαν: το 1958 τη σταμάτησαν στο πλοίο στη Βενετία.

Στην Αγγλία, η Μπέτυ Αμπατιέλου έκανε πολύχρονο αγώνα για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα. Γράφει φυλλάδια (το Give me back my husband βρίσκεται ακόμα, έστω και τυπικά, στον κατάλογο της Amazon), κινητοποιεί βουλευτές της αριστερής πτέρυγας του Εργατικού Κόμματος και παράλληλα εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία επίσημης επίσκεψης στο Λονδίνο για να θέτει το θέμα όχι μόνο του «Τόνυ» όπως είναι γνωστός στην Αγγλία ο Αντώνης Αμπατιέλος, αλλά και όλων των πολιτικών κρατουμένων. Εδώ να πούμε ότι ο «Τόνυ» είχε τιμηθεί από τη βρετανική κυβέρνηση για την συμβολή του στην πολεμική προσπάθεια και δεν ήταν άγνωστος στη βρετανική κοινή γνώμη.

Για παράδειγμα, τον Φεβρουάριο του 1961 όταν ο πρωθυπουργός Καραμανλής και ο Υπουργός Εξωτερικών Αβέρωφ επισκέπτονται επίσημα το Λονδίνο, τούς υποδέχεται στο σταθμό της Βικτόριας διαδήλωση ελλήνων και ελληνοκυπρίων της παροικίας του Λονδίνου. Ανάμεσά τους η Μπέτυ Αμπατιέλου, που φωνάζει στον Καραμανλή να αποφυλακίσει τον σύζυγό της και τελικά συλλαμβάνεται από την αστυνομία. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι αγγλικές εφημερίδες αφιερώνουν στην υπόθεση Αμπατιέλου περισσότερο χώρο απ’ ό,τι στις καθαυτό συνομιλίες του Καραμανλή. Γράφουν ότι ο Αμπατιέλος στον πόλεμο είχε στρατολογήσει χιλιάδες ναυτικούς για τη συμμαχική εμπορική ναυτιλία και είχε γι’ αυτό δεχτεί τις επίσημες ευχαριστίες της βρετανικής κυβέρνησης. Το απτό όφελος είναι ότι η Μπέτυ Αμπατιέλου παίρνει την άδεια να επισκεφτεί την Ελλάδα και τις φυλακές Αίγινας όπου είναι φυλακισμένος ο άντρας της. Η επίσκεψη γίνεται αμέσως μετά, στα τέλη Φεβρουαρίου. Η Μπέτυ δηλώνει αισιόδοξη για την προοπτική αποφυλάκισης, είτε με ανήκεστο βλάβη είτε με χάρη, αλλά τον Μάρτιο το Συμβούλιο Χαρίτων απορρίπτει κατά πλειοψηφία την αίτηση Αμπατιέλου.

Τον Απρίλιο του 1963 η βασίλισσα Φρειδερίκη επισκέπτεται το Λονδίνο, χωρίς τον βασιλιά Παύλο αλλά με τον διάδοχο Κωνσταντίνο και διάφορες πριγκίπισσες, για να παρευρεθεί στους γάμους της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας του Κεντ, εξαδέλφης της Ελισάβετ της Αγγλίας. Το Σάββατο 20 Απριλίου, τη μέρα της άφιξής της, καθώς η Φρειδερίκη βγαίνει από το ξενοδοχείο Κλάριτζες, βρίσκεται αντιμέτωπη με τη Μπέτυ Αμπατιέλου, που συνοδεύεται από ομάδα κυπρίων διαδηλωτών και θέλει να συναντήσει την Φρειδερίκη για να της παραδώσει επιστολή στην οποία ζητάει την αποφυλάκιση του συζύγου της. Λέγεται ότι όταν η Φρειδερίκη αρνήθηκε να της μιλήσει, η Αμπατιέλου τη χαστούκισε, αν και αυτό το αρνήθηκε μερικές μέρες αργότερα σε συνέντευξή της στη βρετανική τηλεόραση. Οι εφημερίδες κάνουν λόγο για «περίπτυξη». (Όπως γράφει στα απομνημονεύματά του ο Αντώνης Αμπατιέλος,  ο πρόεδρος της ΕΔΑ Ιω. Πασαλίδης ρώτησε αργότερα την Μπέτυ Αμπατιέλου αν πράγματι χαστούκισε τη Φρειδερίκη, κι όταν εκείνη επανέλαβε πως όχι, ο Πασαλίδης τη συμβούλεψε: «Μη λες ότι δεν τη χτύπησες. Ο λαός θέλει να λες ότι τη χτύπησες».) Αλλά για το χαστούκι (;) αυτό έχουμε ήδη γράψει, οπότε δεν θα τα επαναλάβω και θα εστιάσω την αφήγησή μου στη δεύτερη επίσκεψη των βασιλιάδων μας στο Λονδίνο το 1963.

Ήταν επίσημη επίσκεψη, που είχε προγραμματιστεί από πολύ νωρίτερα για τον Ιούλιο (ενώ το ταξίδι της Φρειδερίκης ήταν ιδιωτικό). Μετά τις αποδοκιμασίες κατά το πρώτο ταξίδι του Απριλίου, και κυρίως μετά τη δολοφονία Λαμπράκη τον Μάιο, το κλίμα στο εξωτερικό έχει βαρύνει εξαιρετικά και στην Ελλάδα ο πρωθυπουργός Καραμανλής προβάλλει εντονότατη τη διαφωνία του, ζητώντας να ματαιωθεί με εύσχημο τρόπο το ταξίδι και επισείοντας τον κίνδυνο χειρότερων επεισοδίων αλλά ο βασιλιάς Παύλος παραμένει αμετάπειστος. Τα πράγματα οδηγούνται σε κρίση και στις 11 Ιουνίου ο Καραμανλής παραιτείται. Μια εβδομάδα αργότερα αναλαμβάνει εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση ο Παν. Πιπινέλης, υπουργός Εμπορίου στην προηγούμενη κυβέρνηση, με στόχο να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές περί τον Νοέμβριο. Ο Καραμανλής σε ένδειξη διαφωνίας με τους χειρισμούς του βασιλιά αναχωρεί για τη Ζυρίχη, όπου θα μείνει μέχρι τις εκλογές. Η κυβέρνηση Πιπινέλη δεν παίρνει ψήφο ανοχής από την αντιπολίτευση και δεν θεωρείται γνήσια υπηρεσιακή. Ψιθυρίζεται ότι μετά το βασιλικό ταξίδι θα παραιτηθεί.

Στα τέλη Ιουνίου ο βρετανός πρωθυπουργός ΜακΜίλαν δηλώνει ότι η κυβέρνησή του θα πάρει μεν προληπτικά μέτρα, αλλά δεν είναι δυνατόν να απαγορέψει ειρηνικές συγκεντρώσεις (όμως τις απαγόρευσε τελικά). Πρέπει να πούμε ότι και η βρετανική κυβέρνηση κλυδωνίζεται (μεταξύ άλλων από το σκάνδαλο Προφιούμο-Κριστίν Κήλερ) και θεωρείται σίγουρο ότι μετράει μέρες. Στο μεταξύ, ο  Χάρολντ Ουίλσον, ο ηγέτης των Εργατικών και μελλοντικός πρωθυπουργός, δηλώνει ότι θα απουσιάσει από την επίσημη δεξίωση με τους Έλληνες βασιλείς «λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων».

Στις 9 Ιουλίου το βασιλικό ζεύγος φτάνει στο Λονδίνο και το βράδυ, ενώ δίνεται στα ανάκτορα του Μπάκινχαμ το επίσημο δείπνο προς τιμή τους, η αστυνομία χτυπάει με ασυνήθιστη δύναμη τη διαδήλωση διαμαρτυρίας· υπάρχουν τραυματίες και γίνεται εκατό συλλήψεις. Οι διαδηλωτές γιουχάρουν ακόμα και τη δική τους βασίλισσα, ενώ ο τύπος αναφέρει ότι τέτοια επεισόδια εναντίον ξένων επίσημων επισκεπτών έχουν να γίνουν από τον Σεπτέμβριο του 1850, όταν είχε επισκεφτεί το Λονδίνο ο στρατηγός Χαϊνό που είχε πνίξει στο αίμα την ουγγρική επανάσταση το 1849 (σε μια επίσκεψή του σε ζυθοποιία όπου υπήρχαν και ούγγροι μετανάστες, οι εργάτες τον πήραν στο κυνήγι και με μεγάλη δυσκολία τον γλίτωσε η αστυνομία).

Στις 10 Ιουλίου, Παύλος και Φρειδερίκη επιβιβάζονται σε πλοίο για μια βόλτα στον Τάμεσι. Η Μπέτυ Αμπατιέλου προσπαθεί να τους  πλησιάσει. Η αστυνομία τη συλλαμβάνει και την αφήνει ελεύθερη λίγο αργότερα. Το βράδυ οι εστεμμένοι πηγαίνουν στο θέατρο Aldwych για να παρακολουθήσουν το Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας του Σαίξπηρ· το προβλεπτικό Φόρεϊν Όφις έχει αγοράσει και τα 1.100 εισιτήρια και τα έχει μοιράσει σε ευγενείς και σε επιφανείς έλληνες της παροικίας, ωστόσο η βραδιά των εστεμμένων δεν είναι ανέφελη. Τους υποδέχονται στην είσοδο και τους αποχαιρετούν στην έξοδο συγκεντρωμένοι διαδηλωτές που φωνάζουν «Ζιγκ Χάιλ». Λίγο πριν σηκωθεί η αυλαία, γίνεται τηλεφώνημα για βόμβα οπότε η έναρξη καθυστερεί ενώ αστυνομικοί με πολιτικά χτενίζουν με ανιχνευτές μετάλλων το βασιλικό θεωρείο.

Αυτά τα επεισόδια μπορείτε να τα δείτε σε βιντεάκι από τα βρετανικά επίκαιρα της εποχής, με τον αναπόφευκτα κλισεδιάρικο τίτλο Drama on Greek visit. Από το βιντεάκι αυτό είναι η φωτογραφία πιο πάνω, ενώ μια άλλη φωτογραφία από τις ίδιες μέρες είναι αυτή εδώ αριστερά, που δείχνει τη Μπέτυ περιτριγυρισμένη από σμάρι δημοσιογράφων.

Τελικά, ύστερα από παρέμβαση του εργατικού βουλευτή Όμπερυ, ο πρωθυπουργός Παναγ. Πιπινέλης, που συνοδεύει τους βασιλείς, δέχεται να συναντηθεί με τη Μπέτυ Αμπατιέλου.  Την ίδια μέρα, από την Αθήνα ο Υπουργός Δικαιοσύνης ανακοινώνει ότι αποφυλακίζονται, βάσει των μέτρων ειρηνεύσεως, 17 κρατούμενοι. Όχι ο Αντώνης Αμπατιέλος. Οι περισσότεροι αποφυλακισθέντες είναι πράγματι κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι, πολλοί απ’ αυτούς βαριά άρρωστοι ή υπερήλικες: μάλιστα, ο 76χρονος Κων. Γιολτζίδης, καρκινοπαθής στο τελευταίο στάδιο, ξεψύχησε πριν απελευθερωθεί. Ταυτόχρονα όμως αποφυλακίστηκαν και τρεις δοσίλογοι, με επιφανέστερο τον Κωνσταντίνο (Ίνο) Ρεκανάτι, εβραίο εξωμότη και δεξί χέρι του Μέρτεν, που είχε πάρει χιλιάδες κόσμο στο λαιμό του. Επίσης, ο Ν. Σιμιτζής, που φορούσε μάσκα στα μπλόκα.

Η συνάντηση Πιπινέλη-Αμπατιέλου, την οποία απεικονίζει το σκίτσο του Μποστ που θα δούμε παρακάτω, έγινε στις 11 Ιουλίου. Ο Πιπινέλης υπόσχεται ότι θα διαβιβάσει στον Βασιλέα το αίτημα για αποφυλάκιση του Αμπατιέλου. Ενδεικτικός της διμέτωπης νοοτροπίας ορισμένων Κεντρώων είναι ο τίτλος της εφημ. Ελευθερία, που κατηγορεί για «ενδοτικότητα» τον Πιπινέλη και ενοχλείται που η συνάντηση έγινε υπό την πίεση του πεζοδρομίου.

Την επόμενη μέρα, το βασιλικό ταξίδι τελειώνει και οι βασιλείς μαζί με τον πρωθυπουργό και τη λοιπή αποστολή επιστρέφουν στην Ελλάδα. Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο εκδίδει δριμεία ανακοίνωση όπου καυτηριάζει την αποφυλάκιση του Ρεκανάτι, τον οποίο χαρακτηρίζει κύριο υπεύθυνο «δια την κατά την Κατοχήν οργάνωσιν των διωγμών και του αφανισμού των Ελλήνων Ισραηλιτών».

Αντώνης και Μπέτυ, με τον παλαίμαχο σκωτσέζο κομμουνιστή Γουίλι Γκάλαχερ, το 1964 μετά την αποφυλάκιση του Αμπατιέλου

Από τη συνάντηση με τον Πιπινέλη η Μπέτυ Αμπατιέλου πήρε το ευεργέτημα να της επιτραπεί η επίσκεψη στην Ελλάδα και στον φυλακισμένο Αμπατιέλο, ο οποίος βρισκόταν στις φυλακές της Αίγινας. Όμως η Φρειδερίκη και το παρακράτος δεν έχουν ξεχάσει· έτσι, στις 7 Αυγούστου το πρωί, ενώ περιμένει τον δικηγόρο της στην πλατεία Κοραή του Πειραιά, αστυνομικοί την αρπάζουν και κυριολεκτικά σέρνοντας την βάζουν σε ένα Όπελ και τη μεταφέρουν στο αεροδρόμιο παρά τις φωνές και την προσπάθειά της να ξεφύγει. Με συνεχή πάλη τη φορτώνουν στο αεροπλάνο χωρίς αποσκευές· επιστρέφει στο Λονδίνο μονοσάνδαλη, καθώς το ένα της παπούτσι χάθηκε στη συμπλοκή, αλλά τουλάχιστον έχει καταφέρει να δει τον Αμπατιέλο.

Τελικά στις 3 Νοεμβρίου 1963 γίνονται οι εκλογές που τις κερδίζει με μικρή διαφορά η Ένωση Κέντρου. Πολλοί πολιτικοί κρατούμενοι αποφυλακίζονται τα Χριστούγεννα, όχι όμως ο Αμπατιέλος για τον οποίο λέγεται ότι έχει αντιρρήσεις η Φρειδερίκη. Γίνονται νέα διαβήματα, μεταξύ άλλων από τον Μπέρτραντ Ράσελ. Τον Φλεβάρη του 1964 γίνονται νέες εκλογές που δίνουν την απόλυτη πλειοψηφία στην Ένωση Κέντρου και τελικά το Πάσχα του 1964 απολύεται επιτέλους ο Αντώνης Αμπατιέλος.

Ο Παναγιώτης Πιπινέλης διορίστηκε από τη Χούντα Υπουργός Εξωτερικών, θέση που κράτησε έως το 1970 που πέθανε.  Ο Αντώνης Αμπατιέλος κατάφερε να μην πιαστεί από τη δικτατορία της 21ης Απριλίου· έμεινε πάνω από ένα χρόνο στην παρανομία και τελικά έφυγε παράνομα στο εξωτερικό τον Ιούνιο του 1968. Εκεί δραστηριοποιήθηκε στην αντιδικτατορική πάλη. Γύρισε παράνομα στην Ελλάδα το 1973 αλλά πιάστηκε αργότερα και απελευθερώθηκε με την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ και βουλευτής, πέθανε το 1994.

Η Μπέτυ Αμπατιέλου πιάστηκε από τη χούντα, αλλά ως βρετανή υπήκοος απελάθηκε (παρά τις διαμαρτυρίες της) ύστερα από κράτηση λίγων εβδομάδων. Γύρισε στην Ελλάδα με την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Η πολιτική κηδεία της γίνεται σήμερα (17.10.2011) στις 4 μ.μ. στο νεκροταφείο Αναστάσεως.

Από το 1945 και μετά, η Μπέτυ Αμπατιέλου αρθρογραφούσε ταχτικά για ελληνικά θέματα σε αγγλικά έντυπα, είτε ως επίσημη ανταποκρίτρια αριστερών βρετανικών εφημερίδων είτε ευκαιριακά. Εδώ βλέπετε ρεπορτάζ της στο εβδομαδιαίο περιοδικό Comment, για την εκτροπή του Ιουλίου 1965. (Και ευχαριστώ τον φίλο Παντελή που μου το έστειλε –έχει και ιστολόγιο).

Ελπίζω να μη θεωρηθεί ασέβεια προς τη μνήμη της, ή ατόπημα εκ μέρους μου, το ότι σκοπεύω να κλείσω αυτή την αναδρομή με ένα σκίτσο του Μποστ, αλλά το βρίσκω -πέρα από εξαιρετικό- πολύ διδακτικό. Το σκίτσο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελευθερία τις μέρες της συνάντησης της Μπέτυς Αμπατιέλου με τον Πιπινέλη, συγκεκριμένα την Κυριακή 14 Ιουλίου 1963.

Βρίσκω εξαιρετικό το σκίτσο, έξοχο το σκιτσάρισμα του Πιπινέλη που πράγματι είχε πρόσωπο ελαφρώς σαν νεκροκεφαλή, αλλά και θαυμάσια τα κατά συρροή λογοπαίγνια, όπως το Pipinelson (Nelson, διότι στην πλατεία Τραφάλγκαρ γίνονταν οι διαδηλώσεις) και το «τοποτηρητής που πίνει το πικρόν τοποτήριον του ίνου», καθώς παίζει με τον Ίνο (Ρεκανάτι) και τον Οίνο. Η αναφορά σε παιδεραστές μάλλον εννοεί τον Εμμανουηλίδη, τον δολοφόνο του Λαμπράκη, που είχε καταδικαστεί παλιότερα για παιδεραστία -εκείνες ακριβώς τις μέρες είχε βγει στη φόρα ότι συμμετείχε στη βασιλική συνοδεία κατά την τελευταία επίσκεψη των βασιλιάδων στη Θεσσαλονίκη και η Αυγή είχε δημοσιεύσει φωτογραφία χειραψίας του με τον βασιλιά Παύλο.

Ο «πρίνκιψ Κάρολος» είναι βέβαια ο γιος της Ελισάβετ. Τότε ήταν 14χρονος και είχε δημιουργήσει σκάνδαλο επειδή μπήκε σε ένα μπαρ και παράγγειλε και ήπιε κονιάκ.  Επί γλωσσικού, να προσέξουμε το «όστεις», μποστικός πληθυντικός της αντωνυμίας «όστις».

Όσο για τη «γυνέκα που έθαψε τον κόστα», κατά την υπερβολική βέβαια διατύπωση του Μποστ, αιωνία της η μνήμη!