Ένα χαστούκι (;) που ίσως έριξε μια κυβέρνηση

Συμπληρώνονται σήμερα 48 χρόνια από ένα επεισόδιο που θα μπορούσαμε, με αρκετή πάντως δόση εντυπωσιοθηρίας, να πούμε ότι έριξε μια κυβέρνηση -ή, έστω, ότι δρομολόγησε μιαν αλυσίδα εξελίξεων που οδήγησαν λίγους μήνες αργότερα στην πτώση της κυβέρνησης της ΕΡΕ. Το επεισόδιο αυτό είναι το χαστούκι που ίσως έδωσε στο Λονδίνο, στις 20 Απριλίου 1963, η Μπέτυ Αμπατιέλου στην τότε βασίλισσα Φρειδερίκη. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, αφού πρώτα επισημάνω ότι αναδημοσιεύω υλικό που είχα ήδη παρουσιάσει στον παλιό μου ιστότοπο.

Ο ναυτεργάτης Αντώνης Αμπατιέλος, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και της ΟΕΝΟ, της Ομοσπονδίας Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων, στον πόλεμο έχει αναλάβει να οργανώσει τη συμβολή των ελλήνων ναυτεργατών στην αντιφασιστική πολεμική προσπάθεια. Έδρα του έχει το Κάρντιφ, το μεγάλο λιμάνι της Ουαλλίας, και εκεί γνωρίζεται με την Ουαλλή δασκάλα Μπέτυ Μπάρτλετ, στέλεχος του Κ.Κ. Μεγάλης Βρετανίας. Παντρεύονται και έρχονται στην Ελλάδα. Το 1947 ο Αμπατιέλος καταδικάζεται σε θάνατο. Χάρη στην κινητοποίηση της ΟΕΝΟ και τη διεθνή εκστρατεία της Μπέτυς Αμπατιέλου, η ποινή του μετατρέπεται σε ισόβια. Αργότερα, το 1958, από τη Μπέτυ αφαιρείται η ελληνική ιθαγένεια και το διαβατήριο και, ουσιαστικά, η δυνατότητα να επισκέπτεται το σύζυγό της.

Στην Αγγλία, η Μπέτυ Αμπατιέλου αποδύεται σε αγώνα για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα. Γράφει φυλλάδια, κινητοποιεί βουλευτές της αριστερής πτέρυγας του Εργατικού Κόμματος και παράλληλα εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία επίσημης επίσκεψης στο Λονδίνο για να θέτει το θέμα όχι μόνο του «Τόνυ» όπως είναι γνωστός στην Αγγλία ο Αντώνης Αμπατιέλος, αλλά και όλων των πολιτικών κρατουμένων.

Για παράδειγμα, τον Φεβρουάριο του 1961 όταν ο πρωθυπουργός Καραμανλής και ο Υπουργός Εξωτερικών Αβέρωφ επισκέπτονται επίσημα το Λονδίνο, τούς υποδέχεται στο σταθμό της Βικτόριας διαδήλωση ελλήνων και ελληνοκυπρίων της παροικίας του Λονδίνου. Ανάμεσά τους η Μπέτυ Αμπατιέλου, που φωνάζει στον Καραμανλή να αποφυλακίσει τον σύζυγό της και τελικά συλλαμβάνεται από την αστυνομία. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι αγγλικές εφημερίδες αφιερώνουν στην υπόθεση Αμπατιέλου περισσότερο χώρο απ’ ό,τι στις καθαυτό συνομιλίες του Καραμανλή. Γράφουν ότι ο Αμπατιέλος στον πόλεμο είχε στρατολογήσει χιλιάδες ναυτικούς για τη συμμαχική εμπορική ναυτιλία και είχε γι’ αυτό δεχτεί τις επίσημες ευχαριστίες της βρετανικής κυβέρνησης. Το απτό όφελος είναι ότι η Μπέτυ Αμπατιέλου παίρνει την άδεια να επισκεφτεί την Ελλάδα και τις φυλακές Αίγινας όπου είναι φυλακισμένος ο άντρας της. Η επίσκεψη γίνεται αμέσως μετά, στα τέλη Φεβρουαρίου. Η Μπέτυ δηλώνει αισιόδοξη για την προοπτική αποφυλάκισης, είτε με ανήκεστο βλάβη είτε με χάρη, αλλά τον Μάρτιο το Συμβούλιο Χαρίτων απορρίπτει κατά πλειοψηφία την αίτηση Αμπατιέλου.

Τον Απρίλιο του 1963 η βασίλισσα Φρειδερίκη επισκέπτεται το Λονδίνο, χωρίς τον βασιλιά Παύλο αλλά με τον διάδοχο Κωνσταντίνο και διάφορες πριγκίπισσες, για να παρευρεθεί στους γάμους της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας του Κεντ, εξαδέλφης της Ελισάβετ της Αγγλίας. Το Σάββατο 20 Απριλίου, τη μέρα της άφιξής της, καθώς η Φρειδερίκη βγαίνει από το ξενοδοχείο Κλάριτζες, βρίσκεται αντιμέτωπη με τη Μπέτυ Αμπατιέλου, που συνοδεύεται από ομάδα κυπρίων διαδηλωτών και θέλει να συναντήσει την Φρειδερίκη για να της παραδώσει επιστολή στην οποία ζητάει την αποφυλάκιση του συζύγου της. Λέγεται ότι όταν η Φρειδερίκη αρνήθηκε να της μιλήσει, η Αμπατιέλου τη χαστούκισε, αν και αυτό το αρνήθηκε μερικές μέρες αργότερα σε συνέντευξή της στη βρετανική τηλεόραση. Οι εφημερίδες κάνουν λόγο για «περίπτυξη». (Όπως γράφει στα απομνημονεύματά του ο Αντώνης Αμπατιέλος,  ο πρόεδρος της ΕΔΑ Ιωάννης Πασαλίδης ρώτησε αργότερα την Μπέτυ Αμπατιέλου αν πράγματι χαστούκισε τη Φρειδερίκη, κι όταν εκείνη επανέλαβε πως όχι, ο Πασαλίδης τη συμβούλεψε: «Μη λες ότι δεν τη χτύπησες. Ο λαός θέλει να λες ότι τη χτύπησες».)

Πάντως η Φρειδερίκη μαζί με την πριγκίπισσα Ειρήνη προσπάθησαν να διαφύγουν ενώ ο αστυνομικός συνοδός τους είχε εξουδετερωθεί από τους διαδηλωτές, και έστριψαν σε μια πάροδο που όμως ήταν αδιέξοδο –έντρομη, η Φρειδερίκη αναγκάστηκε να χτυπήσει το κουδούνι της πρώτης πόρτας που βρήκε μπροστά της και να ζητήσει από την έκπληκτη κυρία που έμενε στο σπίτι αυτό, μια Αμερικανίδα ηθοποιό, να τους επιτρέψει την είσοδο μέχρι να έρθουν οι αστυνομικοί να τις παραλάβουν.

Οι επόμενες μέρες της Φρειδερίκης δεν ήταν καλύτερες. Στις μετακινήσεις της έβρισκε μπροστά της διαδηλωτές. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος της Ελευθερίας: «Πολιορκείται συνεχώς η βασίλισσα εν Λονδίνω». Την Κυριακή 21/4 η εφημερίδα Σάντεϊ Εξπρές δημοσιεύει βιαιότατο άρθρο στο οποίο χαρακτηρίζει ανεπιθύμητη καλεσμένη τη Φρειδερίκη.

Την ίδια μέρα μαίνεται στην Αθήνα η… μάχη του Μαραθώνα. Η κυβέρνηση έχει απαγορέψει τη Μαραθώνια πορεία ειρήνης και η Αττική αστυνομοκρατείται και γίνονται επεισόδια και πολλές συλλήψεις. Μόνο ο βουλευτής Πειραιώς της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης φτάνει στον Τύμβο του Μαραθώνα με το αυτοκίνητό του, συνοδευόμενος από τη γυναίκα του και τον κύπριο ποιητή Τεύκρο Ανθία. Επικαλούμενος τη βουλευτική του ιδιότητα διαπερνά τον αστυνομικό κλοιό, ξεδιπλώνει πανώ με το σήμα της ειρήνης και την επιγραφή ΕΛΛΑΣ, και οδοιπορεί μόνος του! Αιφνιδιασμένοι οι αστυνομικοί δεν αντιδρούν, μερικά όμως χιλιόμετρα αργότερα, όταν ο Λαμπράκης θέλησε να καταθέσει στεφάνι στον τάφο των εκτελεσμένων από τους Γερμανούς στο Χαρβάτι, η αστυνομική δύναμη που έχει εν τω μεταξύ πάρει εντολές, τον συλλαμβάνει. Περισσότερα για την πορεία και τον Λαμπράκη, υπάρχουν εδώ.

Στο Λονδίνο, νέα επεισόδια γίνονται στις 22/4 και η Φρειδερίκη αναγκάζεται να βγει από μια πλαϊνή πόρτα του ξενοδοχείου της. Μεταβαίνει για τριήμερο στον πύργο του Ουίνδσορ. Η αντίδραση της κυβέρνησης είναι χλιαρή σε σχέση με τα επεισόδια του Λονδίνου, αφού προβαίνει απλώς σε φιλική διαμαρτυρία προς την αγγλική κυβέρνηση. Την Τετάρτη 24/4 αθωώνεται από βρετανικό δικαστήριο ένας 16χρονος Κύπριος, ο Μιχ. Μιχαήλ, ο οποίος είχε προσαχθεί με κατηγορία την εξύβριση της Φρειδερίκης κατά τα επεισόδια του Σαββάτου. «Σε μια χώρα όπου υπάρχει ελευθερία λόγου, οι πράξεις του κατηγορουμένου δεν συνιστούν αδίκημα», λέει ο δικαστής. Τα επεισόδια συζητιούνται στη Βουλή, όπου ο Στ. Στεφανόπουλος, εκπρόσωπος της Ένωσης Κέντρου, αποδοκιμάζει τις χυδαίες και αναρχικές εκδηλώσεις του Λονδίνου και επικρίνει σφοδρά την κυβέρνηση, ότι δεν προστάτευσε τη βασίλισσα αν και είχε πληροφορίες ότι θα γίνονταν επεισόδια. Η Φρειδερίκη αρνείται να επισπεύσει την επιστροφή της.

Η Φρειδερίκη επιστρέφει στο ξενοδοχείο Κλάριτζες στις 25/4 και οι εφημερίδες αναφέρουν φήμες ότι η Μπέτυ Αμπατιέλου θα διανυκτερεύσει έξω από το ξενοδοχείο θέλοντας να συναντηθεί οπωσδήποτε με τη Φρειδερίκη, από την οποία έχει ζητήσει επισήμως ακρόαση· ενώ γίνονται και σκέψεις να αναβληθεί το ήδη προγραμματισμένο για το καλοκαίρι επίσημο ταξίδι του βασιλικού ζεύγους στο Λονδίνο.

Πράγματι, τη νύχτα της Παρασκευής 26/4 προς Σάββατο, η Μπέτυ Αμπατιέλου οργανώνει «αγρύπνια διαμαρτυρίας» έξω από το ξενοδοχείο μαζί με αριστερούς ελληνοκύπριους του Λονδίνου. Η Φρειδερίκη αναγκάζεται και πάλι να χρησιμοποιήσει μια πλαϊνή είσοδο για να τους αποφύγει. Λεπτομέρεια: επειδή ο νόμος απαγορεύει την καθιστική διαμαρτυρία στο οδόστρωμα, όχι όμως την πορεία, οι διαδηλωτές περνούν τη νύχτα βηματίζοντας συνεχώς πάνω-κάτω σε λίγα μέτρα του δρόμου, δήθεν ότι κάνουν πορεία.

Το Σάββατο 27/4 ο Βρετανός υπουργός εξωτερικών λόρδος Χιουμ δίνει στη δημοσιότητα επιστολή προς τη βασίλισσα Φρειδερίκη στην οποία εκφράζει τη λύπη του για τα επεισόδια Η επιστολή έχει το αποτέλεσμα να εντείνει τις διαμαρτυρίες της αγγλικής κοινής γνώμης, κι έτσι τη νύχτα του Σαββάτου προστίθενται στην αγρύπνια και τέσσερις βουλευτές του Εργατικού Κόμματος, ενώ ο τύπος παραλληλίζει την Ελλάδα των πολιτικών κρατουμένων με την Ισπανία του Φράνκο (είναι νωπή η εκτέλεση, στις 20 Απριλίου, του κομμουνιστή Χουλιάν Γκριμάου ύστερα από δίκη-παρωδία).

Η Μπέτυ Αμπατιέλου εμφανίζεται στα δελτία ειδήσεων της αγγλικής τηλεόρασης, όπου αρνείται ότι χαστούκισε τη Φρειδερίκη, ενώ φτάνει από την Αθήνα στο Λονδίνο ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Την Κυριακή 28/4 επισκέπτεται μαζί με την Αμπατιέλου το ξενοδοχείο Κλάριτζες. Ο Λαμπράκης ζητάει ακρόαση από τη βασίλισσα η οποία δεν γίνεται δεκτή, όπως του ανακοινώνει ο υπασπιστής του διαδόχου, ο ταγματάρχης Αρναούτης. Ο Λαμπράκης δίνει συνέντευξη στις βρετανικές εφημερίδες, αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι στην Ελλάδα δεν κυβερνά η κυβέρνηση ή ο βασιλεύς αλλά η βασίλισσα. Η Φρειδερίκη λέγεται ότι ενοχλήθηκε τρομερά από την παρέμβαση Λαμπράκη και είπε, “Δεν θα με απαλλάξει κανείς από αυτόν”, όπως έγραψε ο γραμματέας των ανακτόρων Γεράσιμος Τσιγάντες.

Η Φρειδερίκη επιστρέφει στις 30 Απριλίου ενώ τις επόμενες μέρες το θέμα συζητιέται στη βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων, όπου η εργατική αντιπολίτευση καυτηριάζει την εσωτερική κατάσταση της Ελλάδας.

Στις 22 Μαΐου δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Σε αφήγησή του ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε πει ότι ο τότε αρχηγός της Χωροφυλακής Βαρδουλάκης του είχε εκμυστηρευτεί ότι “κατά λάθος σκοτώθηκε ο Λαμπράκης. Η βασίλισσα είχε δώσει εντολή να τον στραπατσάρουν…”

Ο Λαμπράκης χαροπαλεύει επί μέρες αλλά χάνει τη μάχη στις 27 Μαΐου. Η κηδεία του γίνεται πάνδημη την επόμενη μέρα· την ίδια μέρα στο Λονδίνο γίνεται διαδήλωση, όπου μιλάει και η Μπέτυ Αμπατιέλου, ενώ ο Μπέρτραντ Ράσσελ εκφράζει την ευχή ότι το βασιλικό ταξίδι θα ματαιωθεί. Η «Επιτροπή των 100» ήδη αναγγέλλει διαδήλωση έξω από τα ανάκτορα του Μπάκινχαμ για την πρώτη μέρα της βασιλικής επίσκεψης, στις 9 Ιουλίου. Τις επόμενες μέρες, και ενώ ξετυλίγεται το κουβάρι του παρακρατικού δικτύου που δολοφόνησε τον Λαμπράκη, πληθαίνουν οι ειδήσεις από το Λονδίνο για τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας που ετοιμάζονται, ενώ συνδικαλιστικοί και άλλοι φορείς ζητούν τη ματαίωση του ταξιδιού.

Ο Καραμανλής προβάλλει εντονότατη τη διαφωνία του, ζητώντας να ματαιωθεί με εύσχημο τρόπο το ταξίδι και

Στην πορεία ειρήνης του Μαΐου 1964, ελεύθερος πια ο Αμπατιέλος ανάμεσα στη Μπέτυ και στη μητέρα του

επισείοντας τον κίνδυνο χειρότερων επεισοδίων αλλά ο βασιλιάς Παύλος παραμένει αμετάπειστος. Τα πράγματα οδηγούνται σε κρίση και στις 11 Ιουνίου ο Καραμανλής παραιτείται. Μια εβδομάδα αργότερα αναλαμβάνει εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση ο Παν. Πιπινέλης, υπουργός Εμπορίου στην προηγούμενη κυβέρνηση, με στόχο να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές περί τον Νοέμβριο. Ο Καραμανλής σε ένδειξη διαφωνίας με τους χειρισμούς του βασιλιά αναχωρεί για τη Ζυρίχη, όπου θα μείνει μέχρι τις εκλογές.

Τελικά τις εκλογές του Νοεμβρίου 1963 τις κερδίζει η Ένωση Κέντρου, αν και χωρίς αυτοδυναμία, την οποία αποκτά σε νέες εκλογές τον Φλεβάρη του 1964.

Ο Αντώνης Αμπατιέλος αποφυλακίστηκε το Πάσχα του 1964. Κατάφερε να μην πιαστεί από τη δικτατορία της 21^ης Απριλίου· έμεινε πάνω από ένα χρόνο στην παρανομία και τελικά διέφυγε  στο εξωτερικό τον Ιούνιο του 1968. Εκεί δραστηριοποιήθηκε στην αντιδικτατορική πάλη. Γύρισε παράνομα στην Ελλάδα το 1973 αλλά πιάστηκε αργότερα και απελευθερώθηκε με την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ και βουλευτής, πέθανε το 1994.

Η Μπέτυ Αμπατιέλου πρέπει να έχει περάσει  τα ενενήντα.