Και πάλι για το άμεσα και το αμέσως

Γλωσσικο ιστολόγιο είμαστε, παρακολουθούμε λοιπόν τις γλωσσικές εξελίξεις, και καμιά φορά επιστρέφουμε και δεύτερη, μπορεί και τρίτη φορά στο ίδιο θέμα, είτε σε μεζεδάκι είτε σε ειδικό άρθρο. Κι έτσι, δεν είναι η πρώτη φορά που αναφερόμαστε στη διάκριση ανάμεσα στις λέξεις «άμεσα» και «αμέσως». Υπάρχει όμως τέτοια διάκριση στην πράξη; Να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Σύμφωνα με το λεξικό Μπαμπινιώτη, που έχει μάλιστα και ειδικό πλαίσιο, άλλη είναι η σημασία του άμεσα και άλλη του αμέσως. ‘Αμεσα είναι το αντίθετο του έμμεσα και σημαίνει «απευθείας, χωρίς τη μεσολάβηση κανενός», ενώ αμέσως σημαίνει «χωρίς καθυστέρηση, τώρα». Έτσι, συνεχίζει, «μας απάντησε άμεσα» σημαίνει «απευθείας, χωρίς να μεσολαβήσουν άλλοι», ενώ «μας απάντησε αμέσως» σημαίνει «μας απάντησε χωρίς καθυστέρηση».

Είναι κι άλλα ζευγάρια επιρρημάτων που έχουν (ή υποτίθεται ότι έχουν) διαφορετική σημασία: απλώς/απλά, εκτάκτως/έκτακτα, αδιακρίτως/αδιάκριτα, ευχαρίστως/ευχάριστα και μερικά ακόμα. Πρόκειται για μια λεπτή διάκριση που σε μια πρώτη ματιά γοητεύει, αλλά αν το σκεφτούμε θα δούμε ότι στην πράξη δεν τηρείται πάντοτε: συνήθως τηρείται μόνο σε περιπτώσεις λέξεων που δεν πολυχρησιμοποιούνται, σαν το εκτάκτως/έκτακτα, όταν όμως η λέξη χρησιμοποιηθεί πολύ, τότε, όπως μ’ αρέσει να λέω, οι όμορφες διακρίσεις όμορφα καίγονται. Μια τέτοια χιλιοτραγουδισμένη διάκριση είναι ανάμεσα στο απλώς και στο απλά’ χιλιοτραγουδισμένη επειδή σε κάθε λαθολόγιο και σε κάθε εγχειρίδιο ορθής χρήσης της ελληνικής θα διαβάσετε πως απλώς σημαίνει «μόνο» ενώ απλά σημαίνει «με απλό τρόπο». Αμ δε! Στην πράξη η διάκριση έχει καεί προ πολλού -σε ένα σχετικά πρόσφατο άρθρο είχα παραθέσει κείμενα καθηγητών πανεπιστημίου, υπουργών, συγγραφέων, κορυφαίων δημοσιογράφων, που δεν τηρούσαν τη διάκριση και χρησιμοποιούσαν το «απλά» εκεί που τα λαθολόγια συνιστούν το «απλώς». Και επειδή οι κανόνες της γλώσσας δεν είναι κάτι έξω από τους χρήστες, ιδίως σε θέματα σημασίας, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η διάκριση ανάμεσα σε απλώς και απλά έχει καεί.

Το ίδιο περίπου ισχύει για τη διάκριση ανάμεσα στο άμεσα και στο αμέσως. Εδώ μάλιστα, όπως έγραψα και σε ένα προπέρσινο άρθρο, υπάρχει ήδη ένα έγκυρο βιβλίο για τη γλώσσα, το Συνηθισμένες γλωσσικές απορίες της Άννας Ιορδανίδου, που δεν δέχεται την μπαμπινιωτική θέση. Λέει, και πολύ σωστά κατά τη γνώμη μου, ότι το άμεσα δεν σημαίνει μόνο «όχι έμμεσα, με άμεσο τρόπο» αλλά και «στο άμεσο μέλλον», π.χ. ο παιδικός σταθμός πρέπει να λειτουργήσει άμεσα, ενώ το αμέσως σημαίνει «πολύ γρήγορα, την επόμενη στιγμή», π.χ. Αμέσως μετά το Πάσχα, θα εκδοθεί το πόρισμα της επιτροπής. Έτσι μετατοπισμένη, η διάκριση κρατάει ακόμα, διότι καμιά μαμά δεν διανοήθηκε να φωνάξει το βλαστάρι της «Γιαννάκη, έλα άμεσα να φας!»

Ως εδώ λέω πράγματα που τα έχω ξαναπεί και δικαίως θα αδημονείτε. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό είχαμε μερικές ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις της ύπαρξης ή της ανυπαρξίας της διάκρισης ανάμεσα σε «αμέσως» και «άμεσα».

Καταρχάς, την περασμένη Κυριακή στην ανακοίνωση της Προεδρίας της Δημοκρατίας διαβάσαμε ότι:

Στη συνάντηση συμφωνήθηκε να συγκροτηθεί μια νέα κυβέρνηση με στόχο να οδηγήσει τη χώρα άμεσα σε εκλογές μετά την υλοποίηση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 26ης Οκτωβρίου. Για τον προσδιορισμό των υποχρεώσεων που απορρέουν για την υλοποίηση των αποφάσεων της 26ης Οκτωβρίου και το χρονικό πλαίσιο που απαιτείται, θα γίνει άμεσα συνάντηση εκπροσώπων των δύο πλευρών.

Και τα δυο υπογραμμισμένα «άμεσα» δεν σημαίνουν «με άμεσο τρόπο, όχι έμμεσα» αλλά «αμέσως». Στη Λεξιλογία, που το συζητήσαμε, ο Νίκος Λίγγρης αποκάλεσε την ανακοίνωση αυτή «ληξιαρχική πράξη θανάτου της διάκρισης ανάμεσα σε άμεσα και αμέσως», και συμφωνώ μαζί του. Λίγες μέρες αργότερα, ο Αντώνης Σαμαράς δήλωσε: Οι εκλογές θα γίνουν άμεσα. Κανείς δεν πίστεψε ότι εννοούσε «με άμεση δημοκρατία», όλοι κατάλαβαν «χωρίς καθυστέρηση».

Βέβαια, κι εδώ, στον Σαμαρά, μπορούμε να δούμε, ενδεχομένως, μια διάκριση. Αν έλεγε «εκλογές θα γίνουν αμέσως» εννοούσε το συντομότερο δυνατό, δηλαδή σε 21 μέρες. Λέγοντας «θα γίνουν άμεσα» εννοεί «τότε που έχει συμφωνηθεί, χωρίς να χρειαστεί να μεσολαβήσει άλλο ενδεχόμενο» δηλαδή στις 19 Φεβρουαρίου (που πολύ αμφιβάλλω, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας). Δεν αποκλείω να βρούμε άλλες γραμμές στις οποίες έχει μετατοπιστεί η διάκριση, αλλά το βέβαιο είναι ότι δεν ισχύει αυτό που λένε τα λαθολόγια και ο Μπαμπινιώτης, ότι δηλαδή το «‘άμεσα» σημαίνει μόνο «όχι έμμεσα» και όχι «στο άμεσο μέλλον», όπως δηλαδή υποστηρίζει η Ιορδανίδου.

Μ’ άλλα λόγια, όταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο επικρατέστερος (μακάρι να μην το δούμε ΚΑΙ αυτό…) για πρωθυπουργός, μαζί με δεκάδες υπουργούς, καθηγητές πανεπιστημίου, συγγραφείς, δημοσιογράφους και άλλους επαγγελματίες χειριστές της πένας δεν τηρούν μια διάκριση, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι η διάκριση όχι απλώς έχει καεί αλλά και οι στάχτες της έχουν σκορπιστεί στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

Κι όμως, υπάρχει κάποιος που σε προφορικό λόγο έκανε τη διάκριση ανάμεσα στο «άμεσα» και στο «αμέσως» και μάλιστα τα χρησιμοποίησε και τα δυο, το ένα μετά το άλλο, με διαφορετική σημασία. Αυτός ο κάποιος δεν είναι ακαδημαϊκός ή πανεπιστημιακός, είναι ο κ. Βλάσης Τσάκας (ο κύριος της φωτογραφίας), γνωστός ως φίλος και εκπρόσωπος του πρίγκιπα Σουλτάν της Σαουδικής Αραβίας που θέλει να αγοράσει τον Παναθηναϊκό. Όταν ο Βλ. Τσάκας ρωτήθηκε πριν από καμιά εικοσαριά μέρες «Γιατί η πλευρά σας απαντά συνήθως με καθυστέρηση, ενώ αυτή του Γιάννη Βαρδινογιάννη απαντά πάντα μέσα στην ίδια μέρα;», απάντησε ως εξής (υπογραμμίσεις δικές μου):

«Εδώ πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα πράγματα. Οποιαδήποτε πρόταση έχουμε πρέπει να επικοινωνήσουμε με τη Σαουδική Αραβία και μετά να πάρουμε την απάντηση. Ο κ Βαρδινογιάννης αποφασίζει μόνος του και απαντά άμεσα. Αλλά και πάλι, αυτό είναι σχετικό. Δεν απαντάει και αμέσως. Μην τρελαθούμε, κιόλας. Αν δείτε τις τελευταίες εξελίξεις, σήμερα Δευτέρα εμείς έχουμε στείλει ένα προσύμφωνο. Να δούμε πότε θα πάρουμε την απάντηση. Αν αύριο γίνει αποδεκτό και όλα πάνε καλά, τότε την Τετάρτη θα οριστεί η μέρα υπογραφής».

Κατά Τσάκα, λοιπόν, ο Βαρδινογιάννης αποφασίζει άμεσα (χωρίς μεσολάβηση άλλου) αλλά δεν απαντάει αμέσως (π.χ. την επόμενη μέρα). Δεν ξέρω αν είναι θελημένη η διάκριση, αλλά ο Τσάκας φαίνεται να την τηρεί -ενώ οι Πρόεδροι και οι καθηγητές όχι. Τσάκας for president μήπως;