Το πλαστό γράμμα του οπλαρχηγού Τζήμα Ζέρβα

Κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο ένα ποιηματάκι που υποτίθεται πως είναι η απάντηση που έστειλε ο Σουλιώτης οπλαρχηγός Τζήμας Ζέρβας στον Αλήπασα, όταν αυτός επιχείρησε να τον δωροδοκήσει στα 1801. Το είχα δει πέρυσι που κάποιος σχολιαστής το είχε κοπυπαστώσει, ως σχόλιο, στην Καλύβα του Πάνου Ζέρβα (απλή συνωνυμία φαντάζομαι!) Όμως πέρσι το είχα δει κατόπιν εορτής, κάμποσες μέρες μετά κι έτσι δεν ασχολήθηκα. Φέτος το βλέπω να αναδημοσιεύεται σε διάφορα ελληναράδικα ιστολόγια, οπότε δεν είναι ίσως άστοχο να διερευνηθεί η αλήθεια.

Προσοχή: το γεγονός είναι ιστορικό· ο Αλήπασας πράγματι επιχείρησε να δωροδοκήσει τον Τζήμα Ζέρβα κι αυτός πράγματι του απάντησε περιφρονητικά και το γράμμα θα το διαβάσετε πιο κάτω. Ο μύθος δεν βρίσκεται στην κατασκευή του γεγονότος αλλά στην κατασκευή του γράμματος. Διότι, σύμφωνα με μερικούς ελληνοφύλακες ιστολόγους, ο Σουλιώτης καπετάνιος έστειλε την εξής απάντηση:

Σούλι τέσσαρες του Μαγιού, χίλια οκτακόσια ένα.
Αλη Πασά. Το μήνυμα πούστειλες ψες σε μένα,
τόλαβα και το διάβασα κι αμέσως απαντώ.
Που με κτιμάς Αλη Πασά, πολύ σ΄ ευχαριστώ.
Μα τα λεφτά σου κράτα τα, φύλαχτα στα πουγκιά σου,
για σένα και την φάρα σου την άπιστη γενιά σου.
Να τα μετρήσω δεν μπορώ. Μ΄ ακόμα κι αν μπορούσα
λιθάρι της πατρίδας μου, γι΄ αυτά δεν θα πουλούσα.
Όχι που γράφεις ν΄ αρνηθώ άρματα και πατρίδα.
Γελάστηκες Αλη Πασά για μένα όπως είδα.
Για μένα δόξα και τιμή και πλούτη τ΄ άρματα μου.
Μ΄ αυτά έχω Σούλι λεύτερο κι άσφαχτα τα παιδιά μου.
Μ΄ αυτά ανασαίνω τ΄ όμορφο της λευτεριάς τ΄ αγέρι.
Μ΄ αυτά φυλάω τις εκκλησιές απ΄ το δικό σου χέρι.
Τούτα σου γράφω Αλη Πασά και μην ξεχάσεις ότι
Τα ΄γραψε χέρι ΕΛΛΗΝΙΚΟ, του ΖΕΡΒΑ, του ΣΟΥΛΙΩΤΗ.

Αναρωτιέμαι: πόσο ανέπαφος με την ελληνική πραγματικότητα πρέπει να είναι κανείς για να πιστέψει ότι ο Σουλιώτης οπλαρχηγός έκατσε και σκάρωσε ποιηματάκι με ομοιοκαταληξία και ότι χρησιμοποίησε αυτή την εντελώς σύγχρονη γλώσσα; Ολοφάνερα το ποιηματάκι το έχει συνθέσει δάσκαλος (ή καθηγητής) για να απαγγέλλεται την 25η Μαρτίου, ή ίσως σε κάποια γιορτή τοπική της περιοχής, πάντως φωνάζει από μακριά πως είναι δημιούργημα εντελώς σύγχρονο.

Προφανώς, κάποιος ευφυής ελληναράς πήρε το εορταστικό ποιηματάκι του δασκάλου και το πλάσαρε για αυθεντικό γράμμα του Σουλιώτη καπετάνιου (από δόλο ή από βλακεία δεν ξέρω), και το πλαστό κείμενο έσπευσαν πρόθυμοι να το χάψουν οι ελληνοφρενείς ιστολόγοι, χωρίς να παρατηρήσουν ότι η γλώσσα είναι σύγχρονη κι ότι ένας Σουλιώτης δεν θα έγραφε ποιηματάκια -αφήνω πως αμφιβάλλω αν θα έγραφε «χέρι ελληνικό».

Το αστείο είναι ότι η λαθροχειρία δεν ήταν αναγκαία. Η απάντηση του Τζήμα Ζέρβα όντως δόθηκε και η επιστολή έχει διασωθεί -έχει όμως το ελάττωμα πως δεν είναι… σε στίχους κι έτσι δεν κάνει εφέ. Ορίστε πώς την παραδίδει ο Περραιβός στην «Ιστορία του Σουλίου και Πάργας» (1857, σελ. 90-91):

Σ’ ευχαριστώ Βεζύρη μου διά την αγάπην οπού έχεις εις εμένα, αλλά τα οκτακόσια πουγκιά παρακαλώ μη μου τα στείλεις, επειδή δεν ηξεύρω να τα μετρήσω, και αν ήξευρα, πάλιν δεν ήμουν ευχαριστημένος να σοι δώσω ούτε μίαν πέτραν της πατρίδος μου δι’ αντιπληρωμήν, και όχι πατρίδα, ως φαντάζεσαι· την τιμήν οπού μ’ υπόσχεσαι, μ’ είναι άχρηστος, πλούτος και τιμή εις εμέ είναι τα άρματά μου, με τα οποία φυλάττω, και τιμώ την πατρίδα μου, αθανατίζω και τ’  όνομά μου.
                     Σούλι 4 Μαΐου 1801
                                    Τζήμας Ζέρβας

Η γλώσσα είναι καθαρεύουσα, οπότε σκέφτομαι πως το γράμμα το έγραψε γραμματικός, είναι όμως αυθεντική της εποχής (αν και έχω εκσυγχρονίσει την ορθογραφία). Να προσεχτεί ότι στο αυθεντικό γράμμα ο Ζέρβας κρατάει τη δεοντολογία τέτοιων επαφών: σε ένα γράμμα που στέλνεται σε καιρό ειρήνης, δεν θα διανοηθεί να βρίσει την πίστη του Αλήπασα, όπως κάνει (εκ του ασφαλούς) ο δάσκαλος που σύνθεσε το ποίημα.

Το Σούλι έχει πολλές σελίδες ηρωισμού, έχει και σελίδες προδοσίας ή συναλλαγής με τον Αλήπασα, έχει και εξιδανικευμένα σημεία που μπορούμε και πρέπει να τους εξετάζουμε. Ομολογώ ότι δεν έχω διαβάσει το πρόσφατο έργο «Σούλι και Σουλιώτες» της Β. Ψιμούλη -διότι βέβαια και ο Περραιβός πολλά πράγματα τα εξιδανικεύει.

Το βέβαιο πάντως είναι ότι ο Τζήμα Ζέρβας δεν σκάρωσε το ποιηματάκι που κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο!