Αυξημένα τεκμήρια για τους κατόχους μεγάλων πισινών

Ενώ πλησιάζει το τέλος Ιουνίου, που υποτίθεται ότι λήγει η προθεσμία για την υποβολή των φορολογικών δηλώσεων 2013, ούτε το 10% των δηλώσεων δεν έχουν υποβληθεί, με αποτέλεσμα να έχει ήδη προαναγγελθεί ότι θα δοθεί παράταση, ίσως και δίμηνη. Πάντως, στους φοροτεχνικούς ιστοτόπους υπάρχουν εφαρμογές όπου μπορεί κανείς να υπολογίσει πόσος φόρος θα του καταλογιστεί, ενώ άλλα μηχανάκια υπολογίζουν το τεκμαρτό εισόδημα που αντιστοιχεί στα περιουσιακά στοιχεία του φορολογούμενου. Ένα από τα τεκμήρια αυτά είναι το «τεκμήριο πισινών», και, όπως με πληροφόρησαν, φέτος αυξήθηκαν τα τεκμήρια για τους κατόχους μεγάλων πισινών. Ή πισίνων; Πώς θα πούμε τη γενική πληθυντικού της πισίνας για να μην μπερδέψουμε την πισίνα με τα πισινά;

Για να το γενικεύσουμε λίγο, η γενική είναι πτώση προβληματική στη νεοελληνική γλώσσα. Όχι μόνο η γενική ενικού των ουδέτερων υποκοριστικών είναι συνήθως προβληματική, αλλά και πάρα πολλά θηλυκά ουσιαστικά δεν έχουν γενική πληθυντικού ή έχουν δύσχρηστη. Πριν από μια-δυο γενιές όλοι σχεδόν οι Έλληνες είχαμε κότες στην αυλή μας (βέβαια, μερικοί τις λέγαμε όρνιθες), κι όμως ο τύπος ‘των κοτών’ ελάχιστα ειπώθηκε και δεν στέριωσε, και σήμερα ελάχιστα λέγεται (αν εξαιρέσουμε το ευφυές «Κοτών κλαμπ» που είδα σε πινακίδα κοτοπουλάδικου). Και δεν είναι μόνο η κότα, είναι και η βρύση, είναι και η πίτα, είναι και η σκάλα, και η καφετιέρα, και η βέρα, και η ταρίφα και εκατοντάδες άλλα κοινά ουσιαστικά, πολύ περισσότερο αν πάμε σε υποκοριστικά (σακουλίτσα, καμαρούλα κτλ.) Η αλήθεια είναι ότι με τα καινούργια ουσιαστικά, που τρίβονται πολύ περισσότερο στον σημερινό καθημερινό λόγο και που δεν πέρασαν από τις συμπληγάδες της διγλωσσίας, η γενική πληθυντικού ήρθε πολύ πιο αβίαστη: έτσι, ενώ το κότες-κοτών δεν στέριωσε, το κάρτες-καρτών το λέμε σχεδόν χωρίς να σκοντάφτουμε, και το τηλεκάρτες-τηλεκαρτών ακόμα πιο αβίαστα. Ίσως σκοντάφτουμε στο ‘κοτών’ και στο ‘βρυσών’ επειδή επί διγλωσσίας είχαμε την εύκολη λύση να πούμε (και κυρίως, να γράψουμε) ‘ορνίθων’ και ‘βρύσεων’ και ίσως οι σημερινοί νέοι να εξομαλύνουν, με τη χρήση, και άλλες παλιότερες ασυμμόρφωτες γενικές. Προς το παρόν πάντως, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι δύσχρηστες γενικές υπάρχουν· είναι βέβαια σωστό ότι κάποιες φορές πρέπει να σφίξουμε τα δόντια και να χρησιμοποιήσουμε την άχαρη γενική, αλλά πρέπει να υπάρχει και κοινός νους. Προσωπικά, ανατριχιάζω όταν διαβάζω, σε επίσημα κρατικά και ευρωενωσιακά έγγραφα, την απαγόρευση της χρήσης της τάδε ουσίας «σε ζελέ ζαχαροπλαστικής, συμπεριλαμβανομένων των ζελεδομπουκίτσων»! Στοιχειώδης καλαισθησία εδώ θα επέβαλλε την αποφυγή της γενικής (π.χ.: σε ζελέ ζαχαροπλαστικής, καθώς και σε ζελεδομπουκίτσες, ό,τι κι αν είναι αυτό).

Το Λεξικό Μπαμπινιώτη δεν παραγνωρίζει ότι πολλά θηλυκά ουσιαστικά της καθομιλουμένης έχουν πρόβλημα στη γενική πληθυντικού· έτσι, λογουχάρη, στο λήμμα ‘λινάτσα’ βλέπουμε να γράφει «χωρίς γενική πληθυντικού». Υπάρχει μάλιστα και μια άλλη διαβάθμιση, το «δύσχρ.», όταν η γενική θεωρείται υπαρκτή μεν αλλά δύσχρηστη από τον λεξικογράφο. Παράδειγμα τέτοιας δύσχρηστης γενικής βλέπουμε στη λ. ‘ταρίφα’.Βέβαια, τα πράγματα αυτά εξελίσσονται, ιδίως στα νεότερα ουσιαστικά. Για παράδειγμα, με τις κάμερες, που μπήκαν στη ζωή μας κυρίως στον πληθυντικό και συχνά στη γενική, ο τύπος «των καμερών» είναι πια ευρύτατα διαδεδομένος, ύστερα από μια αρχική αμηχανία πριν από 8-10 χρόνια, όπου ακουγόταν και το «των κάμερων» (κι ένας φίλος μου απορούσε αν ο Δον Καμερόν θα νικήσει τον Λόρδο Κάμερον). Κι έτσι, πιάνεται ανενημέρωτο το λεξικό Μπαμπινιώτη όταν στην τρίτη του έκδοση δίνει «χωρίς γενική πληθυντικού» την κάμερα. Στην περίπτωση της πισίνας, το λεξικό Μπαμπινιώτη έχει εξελιχτεί. Ενώ στην πρώτη έκδοση έδινε γενική πληθυντικού «των πισινών», στη δεύτερη και την τρίτη έκδοση δίνει ως γενική του ‘πισίνα’ το ‘πισίνων’, για λόγους προφύλαξης, όπως ρητά σημειώνει.

(Παρένθεση: με βάση τη γραμματική, ο «σωστός» τύπος θα ήταν «των πισινών», ο τόνος κατεβαίνει στα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας. Παρομοίως: των οθονών, των καρεκλών κτλ. Κι αν ρωτήσετε γιατί λέμε «των οθονών» αλλά «των ακτίνων, των αρκούδων», η απάντηση είναι πως στα παλιά τριτόκλιτα που έγιναν πρωτόκλιτα ο τόνος δεν κατεβαίνει. Ξέρω πάντως μερικούς που προτιμούν να μην κατεβάζουν τον τόνο, αλλά στο δικό μου αυτί αυτό δεν στέκει καλά).

Να γυρίσουμε όμως στην πισίνα, όπου το μη κατέβασμα του τόνου (των πισίνων αντί των πισινών) δεν υπαγορεύεται από τη γραμματική, αλλά, όπως λέει ο Μπαμπινιώτης, για προφύλαξη. Νομίζω ότι δεν έχει άδικο. Γιατί βέβαια δεν μπορούμε να δεχτούμε χωρίς χαμόγελο φράσεις σαν την παρακάτω: Εκείνο το οποίο συστήνεται είναι οι χρήστες των πισινών να κάνουν ένα ντους προτού εισέλθουν στο νερό και να πλένουν τα χέρια τους μετά από το αποχωρητήριο, την οποία κατέγραψα σε σελίδα οδηγιών υγιεινής. Ο αθεόφοβος, αντί για «χρήστες των πισινών», δεν θα μπορούσε άραγε να γράψει «όσοι χρησιμοποιούν πισίνες» ή, αν πια τόσον νταλκά έχει με τη γενική, «οι χρήστες της πισίνας» ή έστω «των πισίνων»; Η ίδια λύση θα απέτρεπε και το μνημειώδες παλιότερο μαργαριτάρι γνωστού αθλητικού σχολιαστή, ο οποίος, μεταδίδοντας τους αγώνες κολύμβησης στην Ολυμπιάδα της Βαρκελώνης, τη στιγμή που ο φακός στεκόταν στη Γερμανίδα πρωταθλήτρια Φραντσίσκα Φαν Άλμσικ, είχε την έμπνευση να την ανακηρύξει βασίλισσα των πισινών.

Όχι, πολλές φορές τη λύση τη δίνει ο ενικός, ενώ άλλοτε θα πρέπει να αποφύγουμε τη γενική –ή να ανεβάσουμε τον τόνο. Θέλω να πω, όταν γράφουμε τη φράση «επικοινωνία μεταξύ των πιστών», και εννοούμε τις πίστες χιονοδρομικού κέντρου (το παράδειγμα είναι υπαρκτό), να μην ενοχλούμαστε αν ο αναγνώστης μας καταλάβει ότι εννοούμε την επικοινωνία μεταξύ του ποιμνίου της εκκλησίας. Χίλιες φορές καλύτερα είναι να αποφύγουμε τη γενική αλλάζοντας τη σύνταξη («επικοινωνία ανάμεσα στις πίστες»), ή στην έσχατη ανάγκη να χρησιμοποιήσουμε το αδόκιμο, είναι η αλήθεια, «των πίστων».

Για να θυμηθούμε μια κάπως ανάλογη περίπτωση, οι αρχαίοι μας πρόγονοι, επειδή θεωρούσαν ασεβές να μπερδεύεται ηχητικά στη γενική πληθυντικού ο ‘χρηστός’ που ήταν λέξη ιερή, με τον ‘χρήστη’ που είχε σημασίες ελαφρώς αγοραίες, ανέβαζαν κι εκείνοι τον τόνο κι έλεγαν «των χρήστων» στη δεύτερη περίπτωση και άφηναν το «των χρηστών» για τους χρηστούς. Μάλιστα, τώρα που με την πληροφορική η λέξη ‘χρήστης’ έχει γίνει ψωμοτύρι, ένας γνωστός φιλόλογος έκατσε και ξέθαψε αυτή τη σπανιότατη αρχαία εξαίρεση (τέσσερις είναι όλες κι όλες οι λέξεις της αρχαίας που δεν κατεβάζουν τον τόνο στη γενική πληθυντικού: αφύη, ετησίας, χλούνης και χρήστης) και απαίτησε, με σειρά επιστολών σε εφημερίδες, εν έτει 1992 αν θυμάμαι καλά, να μη λέμε «των χρηστών» αλλά «των χρήστων». Αλλά αν είναι κωμικό να ανασύρει ο καθένας στην επιφάνεια τον αρχαίο κανόνα, είναι θλιβερό ότι βρέθηκαν κάποιοι που τον δέχτηκαν ανερώτητα και τον εφάρμοσαν –αν και, τελικά, η μόδα των «χρήστων» ευτυχώς πέρασε, προς μεγάλη χαρά των απανταχού Χρήστων. Και όσοι σήμερα σκίζουν τα ρούχα τους (ή, αν προτιμάτε, διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους) για τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας, ας δείξουν την προσήλωσή τους όχι παπαγαλίζοντας «των χρήστων» σήμερα, αλλά χρησιμοποιώντας το σημερινό του ισοδύναμο, «των πισίνων».

ΥΓ Στον πρόλογο του Ελληνογαλλικού λεξικού του το 1846 ο Σκαρλάτος Βυζάντιος προβλέπει ότι δεν πρόκειται να εισαχθεί στη νέα ελληνική η λέξη ‘χρήστης’, «όχι χάριν του Χριστού … αλλά χάριν του κυρ-Χρήστου». Όμως η γλώσσα είναι άτιμη και βρίσκει τρόπο να διαψεύδει τις προβλέψεις ακόμα και των οξυδερκέστερων λεξικογράφων.