Από τον Πασχάλη Τερζή στον Ουαλίντ Τζουμπλάτ

Κάποτε συμμετείχα σ’ ένα φόρουμ, όπου προσφερόταν μουσική (αυστηρά προς αξιολόγηση, εννοείται, διότι η πειρατεία τη σκοτώνει), και είχα προσέξει ότι τα γούστα των μελών ήταν αρκετά ψαγμένα, κι ένα παράδειγμα ήταν πως περισσότερο γινόταν λόγος για τον Μιχάλη Τερζή, παρά για τον Πασχάλη Τερζή, που τότε μεσουρανούσε.

Τερζής είναι επώνυμο τουρκικής προέλευσης, στα ελληνικά δεν σημαίνει κάτι, στα τούρκικα όμως σημαίνει «ράφτης». Το επώνυμο με τις παραλλαγές του είναι αρκετά διαδεδομένο, αν μαζί με τους Τερζήδες λογαριάσουμε και τους Τερζόπουλους, σαν τον Ευάγγελο, εκδότη της Γυναίκας και του Μικιμάους, και πρώην Τάκη τον Κουκουέ ή τους Τερζάκηδες σαν τον Άγγελο–δεν ξέρω αν κι ο Τερζανίδης, σαν τον παλιό ποδοσφαιριστή, προέρχεται από εκεί. Στην ίδια οικογένεια είναι και το επώνυμο Τερζόγλου. Υπάρχει επίσης ο παλιός δρομέας Αλέξανδρος Τερζιάν, που είχε κάνει μερικές εντυπωσιακές εμφανίσεις πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια· αυτός ήταν ελληνοαργεντίνος, αλλά το όνομα είναι αρμένικο.

Στα αυτοχθόνως ελληνικά, έχουμε Ράπτη και Ράφτη –είχα έναν παλιό συμμαθητή στο Γυμνάσιο με το επώνυμο αυτό, οι δυο μας είχαμε το αμφίβολο προνόμιο να είμαστε οι μόνοι που αποφοιτήσαμε με κοσμία διαγωγή· δεν θ’ αποκαλύψω γιατί την πήραμε, πάντως για διαφορετικά παραπτώματα. Έκανε ωραία σχέδια με κιμωλία στον μαυροπίνακα. Μια μέρα είχε σχεδιάσει δυο βουνά με ανθρώπινη φάτσα: το ένα έλεγε: είμαι βουνό· δεν είμαι τρελό· η τρέλα δεν πάει στα βουνά. Το άλλο: Κι εγώ βουνό είμαι αλλά φεύγω· βουνό με βουνό δεν σμίγει –αυτό το έχει κάνει τραγούδι ο Χιώτης, και μ’ αρέσει εξαιρετικά. Αλλά πλατειάζω.

Πέρα από τον Ράπτη και Ράφτη έχουμε τον Ραπτόπουλο και Ραφτόπουλο, καθώς και τον Ραπτάκη και Ραφτάκη και άλλες σπανιότερες παραλλαγές (Ραπτίδης, ας πούμε ή και Ραπτέλλης). Οι λόγιες παραλλαγές (με π) πρέπει να υπερτερούν στο πρώτο και στο τρίτο ζευγάρι, αλλά οι Ραφτόπουλοι μπορεί και να είναι περισσότεροι από τους Ραπτόπουλους –βέβαια κάμποσοι το γράφουν Ραυτόπουλος, σαν τον Δημήτρη, τον παλιό κριτικό της Επιθεώρησης Τέχνης. Δεν ξέρω κανέναν που να γράφει Ραύτης ή Ραυτάκης ή Ραυτίδης.

Στα αγγλικά, ο ράφτης είναι tailor, που είναι και πολύ συχνό επίθετο, αν και τις περισσότερες φορές γράφεται Taylor. Ίσως το πιο γνωστό πρόσωπο με το επώνυμο Τέιλορ μακροπρόθεσμα να μην είναι η Λιζ Τέιλορ αλλά ο Φρέντερικ Γουίνσλοου Τέιλορ, μηχανικός, που θεωρείται ο πατέρας του επιστημονικού μάνατζμεντ, και που έχει πλουτίσει και τη δική μας γλώσσα με τον τεϊλορισμό, δηλαδή την οργάνωση της εργασίας και διεύθυνση της παραγωγής με βάση τις θεωρίες του, λέξη που θα τη δείτε γραμμένη και ταιηλορισμό γιατί παλιότερα κι ο Τέιλορ γραφόταν Ταίηλορ –εδώ το ήτα δεν δηλώνει μακρό φωνήεν, απλώς δεν τους πήγαινε να γράψουν Ταίιλορ.

Οι ράφτες κόβουν και ράβουν· ο δικός μας ράφτης ράβει, ο άγγλος tailor κόβει, εννοώ ετυμολογικά, διότι ανάγεται στο μεσαιωνικό λατινικό taliare και στον taliator vestium, κατά λέξη κόφτη ενδυμάτων. Και ο γάλλος ράφτης κόβει, δηλαδή είναι ομόρριζος με τον tailor, και λέγεται tailleur, αν και δεν είναι αυτή η μόνη λέξη για τον ράφτη, αφού υπάρχει και ο couturier, εξού και η haute couture, η υψηλή ραπτική. Η λέξη ταγιέρ βέβαια, έχει περάσει και στη γλώσσα μας: είναι το γυναικείο ένδυμα, που αρχικά ήταν costume tailleur στα γαλλικά και μετά έμεινε tailleur σκέτο. Ωστόσο, tailleur στα γαλλικά δεν είναι μόνο το γυναικείο ρούχο, είναι και ο γλύπτης, ο τεχνίτης που δουλεύει την πέτρα ή το ξύλο, διότι το ρήμα tailler δεν σημαίνει μόνο «κόβω» αλλά κυρίως «αφαιρώ κομμάτια με αιχμηρό όργανο». Δεν τα μπερδεύουν επειδή χρησιμοποιούν διαφορετική πρόθεση: Tailleur de bois είναι ο ξυλογλύπτης, tailleur en bois θα ήταν το ξύλινο ταγιέρ (μπρρρ). Πάντως, στα γαλλικά το επώνυμο Tailleur δεν είναι καθόλου συνηθισμένο, ενώ το Tailor/Taylor είναι συχνότατο.

Και τα ιταλικά έχουν το tagliare με τη σημασία του «κόβω» αλλά ο ράφτης είναι sarto, από το λατινικό sartor. Βέβαια και το tagliatore που σημαίνει «κόφτης» υπάρχει και στη ραφτική ορολογία, και από αυτή τη λέξη, ή μάλλον από το βενετικό αντίστοιχό της θα έρχεται και το δικό μας επώνυμο Ταλιαδούρος. Το επώνυμο Sarto υπάρχει στα ιταλικά αλλά δεν είναι πολύ διαδομένο· να αναφέρουμε πάντως τον αναγεννησιακό ζωγράφο Andrea del Sarto, ο οποίος ήταν, απλώς, γιος ενός ράφτη.

Και στα γερμανικά κόβει ο ράφτης: λέγεται Schneider, όπως η Ρόμι, από το ρήμα schneiden που είναι το βασικό ρήμα για το «κόβω» (ακόμα και στα χαρτιά). Το επώνυμο Schneider είναι επίσης εξαιρετικά διαδομένο, και μάλιστα όχι μόνο στις γερμανόφωνες χώρες· είναι χαρακτηριστικό πως οι Γάλλοι Schneider είναι πάρα πολλοί –άλλωστε υπάρχει και γαλλική εταιρεία με αυτό το όνομα, που ίσως έλκει την καταγωγή από μεγάλη οικογένεια βιομηχάνων-σιδηρουργών, με τη διαφορά πως οι Γάλλοι προφέρονται σνεντέρ ενώ οι Γερμανοι σνάιντερ. (Σε μια βάση δεδομένων με γαλλικά επώνυμα βρίσκω ότι στην 25ετία 1966-1990 γεννήθηκαν στη Γαλλία 267 με το επώνυμο Tailleur, 4300 με το Couturier ενώ 6900 με το Schneider, βέβαια κυρίως στην Αλσατία και τη Λωραίνη).

Μια άλλη γλώσσα όπου η λέξη για τον ράφτη είναι επίσης συνηθισμένο επώνυμο είναι τα ουγγρικά, όπου ο ράφτης λέγεται Szabo, σαν τον σκηνοθέτη τον Ίστβαν· αλλά και Ρουμάνοι της ουγγρικής μειονότητας έχουν το επώνυμο αυτό. Στα ρώσικα ο ράφτης είναι portnoy, και πρέπει να είναι και επώνυμο, αν κρίνουμε από το Σύνδρομο Πορτνόι, το μυθιστόρημα που καθιέρωσε τον Φίλιπ Ροθ, ο εβραίος ήρωας του οποίου λέγεται, ακριβώς, Αλεξάντερ Πορτνόι.

 Πολλά είπαμε, αλλά δεν είπαμε πώς ετυμολογείται το τουρκικό terzi. Προέρχεται από το περσικό, darzi. Τον 11^ο αιώνα, υπήρχε ένας μουσουλμάνος ισμαηλίτης ηγέτης, ο Μοχάμεντ αντ-Νταραζί, ο ράφτης δηλαδή, που τελικά τον κήρυξαν αιρετικό και τον θανάτωσαν. Από τον πληθυντικό του darazi, που είναι στα αραβικά duruz, πήρε το όνομά της η εθνοθρησκευτική κοινότητα των Δρούζων, που είναι μονοθεϊστές και δέχονται κάποιες αρχές του Ισλάμ και, όπως ξέρουμε, ζουν στη Συρία και στο Λίβανο. Το αστείο είναι πως οι Δρούζοι θεωρούν αιρετικό τον Νταραζί, και οι ίδιοι δεν αυτοονομάζονται Δρούζοι, το όνομα τους το έδωσαν άλλοι. Ένας επιφανής ηγέτης των Δρούζων του Λιβάνου ήταν ο Καμάλ Τζουμπλάτ, που δολοφονήθηκε το 1977 και τον διαδέχτηκε στην ηγεσία του Προοδευτικού Σοσιαλιστικού Κόμματος ο γιος του, ο Ουαλίντ Τζουμπλάτ.

Κι έτσι, από τον Πασχάλη Τερζή φτάσαμε στον Ουαλίντ Τζουμπλάτ!