Τζιχαντιστές και μουτζαχεντίν

Στο άρθρο που είχα γράψει πριν από μερικές μέρες για τη βάρβαρη δολοφονική επίθεση των φανατικών εναντίον του περιοδικού Σαρλί Εμπντό, είχα χρησιμοποιήσει για τους δολοφόνους τον όρο «ισλαμοφασίστες», αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι ήταν προβληματικός. Είχα αποφύγει τον όρο «τζιχαντιστές», επειδή θεωρούσα ότι είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται για όσους πολεμούν στη Συρία ή στο Ιράκ, ιδίως για όσους φεύγουν από ευρωπαϊκές χώρες για να πολεμήσουν στη Συρία και στο Ιράκ.

Τελικά όμως πείστηκα ότι η διάκριση αυτή δεν είναι και τόσο χρήσιμη, οπότε δεν έχω πια ενδοιασμούς αυτής της τάξεως να χρησιμοποιήσω τον όρο «τζιχαντιστής» για τους δολοφόνους του Σαρλί Εμπντό. Ωστόσο, υπάρχουν άλλες ενστάσεις για τη χρήση αυτού του όρου.

Αλλά ας δούμε πρώτα από πού προέρχεται ο όρος. Προφανώς, ο τζιχαντιστής είναι αυτός που επιδίδεται σε τζιχάντ. Η λέξη τζιχάντ, jihad στα αγγλικά, جهاد‎ στα αραβικά, σημαίνει «αγώνας, προσπάθεια, μάχη», ωστόσο στις μέρες μας συνήθως  αποδίδεται «ιερός πόλεμος». Αν και οι θρησκείες δεν είναι το φόρτε μου, διαβάζω ότι η τζιχάντ είναι σημαντικό θρησκευτικό καθήκον του μουσουλμάνου, αλλά δεν σημαίνει ότι πρέπει να πάρει βίαιη μορφή.

Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι στην ουσία της η τζιχάντ είναι κάτι που έχει να κάνει με τον προσωπικό αγώνα που [πρέπει να] δίνει ο κάθε άνθρωπος απέναντι στα «κατώτερά» του ένστικτα και απέναντι στα θανάσιμα αμαρτήματα (απληστία, πλεονεξία, αχαριστία κλπ). Υπάρχουν πολλών ειδών «τζιχάντ» (π.χ. του λόγου, της πράξης) και μία μόνο από αυτές είναι η τζιχάντ του «σπαθιού», ο ιερός πόλεμος, που την έχουν υιοθετήσει οι βαχαμπιστές κι έτσι η λέξη τζιχάντ έχει αποκτήσει αρνητικό φορτίο. Αυτά όμως που γράφω τα μεταφέρω από αλλού διότι, όπως είπα, δεν είμαι ειδήμονας στα θρησκευτικά.

Καταγράφω την ένσταση αλλά φοβάμαι ότι θα είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθεί ο όρος μη αρνητικά ή θετικά, δηλαδή να χαρακτηριστεί τζιχαντιστής ο ευσεβής μουσουλμάνος που καταπολεμά τα πάθη του και προσπαθεί με τον προσωπικό τρόπο ζωής του να δώσει το παράδειγμα. Στην πράξη, ο όρος στην Ευρώπη έχει ταυτιστεί με τη βία. Θα μπορούσαμε βέβαια να χρησιμοποιούμε τον όρο «ιεροπολεμιστής», που δεν θυμάμαι ποιος τον έχει προτείνει -αλλά τέτοιες προσπάθειες καθαρισμού σπάνια στέφονται με επιτυχία -και οι φονταμενταλιστές, παρόλο που δεν είναι λέξη ευκολοπρόφερτη, δεν αντικαταστάθηκαν από «αυτόχθονα» όρο (π.χ. αρχεγονιστές, όπως είχε προταθεί).

Υπάρχει και μια άλλη λέξη που συνδέεται με τη τζιχάντ και που μάλιστα είχε περάσει κάπως νωρίτερα στη γλώσσα μας. Είναι ο μουτζαχεντίν, μια λέξη που ακούστηκε ευρέως πρώτη φορά σε σχέση με το Ιράν πριν από την επανάσταση, όταν η οργάνωση των Μουτζαχεντίν του Λαού (υπάρχει ακόμα) αγωνιζόταν εναντίον του Σάχη, ενώ αργότερα διαδόθηκε ακόμα περισσότερο σε σχέση με τους μουσουλμάνους αντάρτες στο Αφγανιστάν επί ΕΣΣΔ.

Ο μουτζαχεντίν είναι αυτός που κάνει τζιχάντ, δηλαδή ουσιαστικά είναι συνώνυμος με τον τζιχαντιστή. Εδώ να πούμε ότι η λέξη στα αραβικά είναι πληθυντικός, ο ενικός είναι μουτζαχίντ, αυτός που μάχεται. Όπως είχα γράψει σε παλιότερο άρθρο, δεν θα συμφωνούσα όμως ότι είναι «λάθος» να λέμε «ένας μουτζαχεντίν». Η λέξη πέρασε στα ελληνικά (και σε άλλες γλώσσες) στον πληθυντικό της αριθμό, αλλά εμείς την εκλάβαμε ως ενικό. Στο εξής, όπως όλες οι ξένες ασυμμόρφωτες λέξεις, ο μουτζαχεντίν παραμένει στα ελληνικά άκλιτος· δεν είμαστε υποχρεωμένοι να γνωρίζουμε τις ιδιομορφίες της αραβικής γλώσσας και κάθε άλλης από τις οποίες περιστασιακά δανειζόμαστε λέξεις. Για τον ίδιο λόγο, λέμε «το πιροσκί», παρόλο που είναι στον πληθυντικό στα ρώσικα (ενικός πιροζόκ), ή «το ρουμπαγιάτ» (αν και ο ενικός είναι ρουμπάι στα πέρσικα) ή «ο ταλιμπάν» (κι αυτό πληθυντικός στα αραβικά, δεν θα πούμε βέβαια ‘ο ταλέμπ’ εκτός αν εννοούμε τον συγγραφέα Ν.Ν.Ταλέμπ!)

Η λέξη «μουτζαχεντίν» έχει μπει χρόνια στη γλώσσα μας και στα λεξικά μας (Μπαμπινιώτη και Χρηστικό), και έχει μάλιστα πάρει και μεταφορική σημασία, την οποία μόνο το Χρηστικό καταγράφει -αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι την καταγράφει σωστά. Όταν λέμε ότι ο τάδε είναι μουτζαχεντίν με τη μεταφορική σημασία δεν εννοούμε ότι είναι επαναστάτης με αρνητική χροιά, όπως λέει το Χρηστικό Λεξικό, αλλά μάλλον ότι είναι φανατικός, φανατικά προσκολλημένος σε μιαν ιδέα ή ιδεολογία.

Πριν από μερικά χρόνια, είχε γίνει ένα μικρό σούσουρο όταν ο Γιάννης Μπουτάρης είχε αποκαλέσει «μουτζαχεντίν» τον Άνθιμο Θεσσαλονίκης.  Επίσης, στα σώματα κειμένων βρίσκουμε αναφορές π.χ. στους μουτζαχεντίν της λιτότητας, στους μουτζαχεντίν της ΕΚΤ, ή ακόμα και τους μουτζαχεντίν της οικολογίας.

Και απ’ όλους αυτούς πιο επίφοβοι είναι οι μουτζαχεντίν της ελεύθερης αγοράς. Είχα δεν είχα, πάλι πολιτικολόγησα.