Μισέλ Καζές, Δαβίδ Σουλάμ και μια πρόταση προς την Πρόεδρο της Βουλής

Πριν από μερικές μέρες, η Πρόεδρος της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου είχε την πρωτοβουλία να καλέσει το Σώμα να τηρήσει ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, που συμπληρώνονταν 52 χρόνια από τη δολοφονία του.

Η πρωτοβουλία της Ζωής Κωνσταντοπούλου ήταν αξιέπαινη, αφού ο Λαμπράκης, ανεξάρτητα από την πολιτική του τοποθέτηση, είναι ο μοναδικός, απ’ όσο ξέρω, εν ενεργεία βουλευτής που βρήκε τον θάνατο κατά την άσκηση της πολιτικής του δραστηριότητας και εξαιτίας αυτής δολοφονήθηκε από παρακρατικούς κύκλους.

Το ίδιο βράδυ που τραυματίστηκε θανάσιμα ο Λαμπράκης, οι παρακρατικοί είχαν επιτεθεί και στον Γιώργο Τσαρουχά, επίσης βουλευτή της ΕΔΑ, και τον είχαν τραυματίσει αρκετά σοβαρά -τελικά το έργο τους το ολοκλήρωσε η δικτατορία λίγα χρόνια αργότερα, οι δε αξιωματικοί της αστυνομίας (Καραμπέρης και άλλοι) που τον βασάνισαν μέχρι θανάτου (και παρασημοφορήθηκαν από το χουντικό καθεστώς) καταδικάστηκαν το 1979, επί κυβερνήσεως ΝΔ, σε ελαφρές ποινές -στο κάτω-κάτω, κομμουνιστή είχαν σκοτώσει, δεν είχαν ληστέψει τράπεζα.

Τον Γιώργο Τσαρουχά τον έχει τιμήσει η Βουλή των Ελλήνων, θαρρώ πρόπερσι, σε ειδική εκδήλωση, μαζί με τον Λαμπράκη. Υπάρχει όμως ένα άλλο χρέος της Βουλής, αυτό ανεξόφλητο, και πιστεύω πως η σημερινή ΠτΒ μπορεί να το ξεπληρώσει, οπότε υποβάλλω ευσεβάστως την πρότασή μου.

Κατά πάσα πιθανότητα, τα ονόματα Μισέλ Καζές και Δαβίδ Σουλάμ δεν θα σας λένε τίποτε. Βέβαια, τα έχω αναφέρει καναδυό φορές στο ιστολόγιο, αλλά παρεμπιπτόντως -δεν περιμένω να τα θυμάστε. Ο Μισέλ Καζές και ο Δαβίδ Σουλάμ ήταν Έλληνες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, κομμουνιστές, που διετέλεσαν βουλευτές και που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς στην Κατοχή.

Δεν ξέρω πολλά στοιχεία για τους δυο αυτούς ήρωες, υποθέτω πως οι αριστεροί Θεσσαλονικιοί θα ξέρουν περισσότερα -βλέπω ας πούμε να αναφέρεται το όνομά τους σε άρθρο του (τότε δημοτικού συμβούλου, αλλά βουλευτή πλέον) Τριαντάφυλλου Μηταφίδη, από το 2008, ο οποίος έχει ως πηγή μια ανακοίνωση του Δημοσθένη Δώδου («Η Θεσσαλονίκη προς τον 20ό αιώνα: το τέλος της ανεκτικής πόλης», που έγινε αργότερα και βιβλίο) αλλά που δεν την έχω δει. Θα γράψω λοιπόν δυο-τρία πράγματα που έχω βρει εδώ κι εκεί, και ευχαρίστως να συμπληρώσετε με σχόλιά σας. Πάντως, αν γκουγκλίσετε τα ονόματα των δυο εκτελεσθέντων βουλευτών δεν θα βρείτε παρά ελάχιστα στοιχεία.

Ο Δαβίδ Μποχώρ Σουλάμ, επαγγελματίας, βγήκε βουλευτής στις εκλογές του Νοεμβρίου 1926, τις πρώτες που έγιναν μετά την ανατροπή της δικτατορίας του Πάγκαλου. Στις εκλογές αυτές συμμετείχε και το Ενιαίο Μέτωπο Εργατών, Αγροτών και Προσφύγων, που ήταν εκλογικός συνασπισμός με κορμό το ΚΚΕ. Οι εκλογές έγιναν με απλή αναλογική κι έτσι στον νομό Θεσσαλονίκης (που αντιστοιχούσε στις σημερινές περιφέρειες Α’ και Β’ Θεσσαλονίκης και Κιλκίς) το Ενιαίο Μέτωπο, που πήρε ποσοστό 10,9%, έβγαλε δυο βουλευτές από την πρώτη κατανομή και άλλον έναν από τη δεύτερη. Πολλοί Εβραιοι ψηφισαν το Ενιαίο Μέτωπο, που έτσι έβγαλε βουλευτές στη Θεσσαλονίκη τον Ζακν Βεντούρα, τον Σεραφείμ Μάξιμο και τον Δαβίδ Σουλάμ. Ο Μάξιμος είχε εκλεγεί βουλευτής και στη Λάρισα, και προτίμησε να κρατήσει αυτή την έδρα, κι έτσι τελικά εξελέγη και ο πρώτος επιλαχόντας, ο Γρηγ. Παπανικολάου. Συνολικά, το Ενιαίο Μέτωπο εξέλεξε δέκα βουλευτές, όλους από τη Λάρισα και βορειότερα. Ήταν η πρώτη φορά που εκλέγονταν κομμουνιστές βουλευτές.

Τα άλλα κόμματα κατηγόρησαν το ΚΚΕ ότι ψηφίζεται κατεξοχήν από μειονότητες, και σε μεταγενέστερο άρθρο του ο Ριζοσπάστης επισήμαινε ότι μόνο οι εργάτες και μικροαστοί εβραίοι ψήφισαν το Ενιαίο Μέτωπο, ενώ οι εύποροι στράφηκαν στην Εβραϊκή Πολιτική Ένωση, που είχε εκλέξει δύο βουλευτές με αμιγώς εβραϊκό ψηφοδέλτιο -και επισήμαινε επίσης ότι στον εβραϊκό τύπο της Θεσσαλονίκης γίνονταν λυσσαλέες αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε σιωνιστές και κομμουνιστές.

Η Βουλή του 1926 είχε 286 βουλευτές. Από τις εκλογές του 1926 δεν προέκυψε αυτοδυναμία για κανέναν σχηματισμό κι έτσι σχηματίστηκε οικουμενική κυβέρνηση. Τον Ιούνιο του 1927 ο Δαβίδ Σουλάμ και ο Γρ. Παπανικολάου φυλακίστηκαν, χωρίς να ζητηθεί άρση της ασυλίας τους, επειδή κρίθηκαν ηθικοί αυτουργοί της «στάσεως» των καπνεργατών.

Οι εκλογές του 1928 έγιναν με πλειοψηφικό κι έτσι το ΚΚΕ, που έτσι κι αλλιώς σπαρασσόταν από εσωτερικές έριδες, δεν έβγαλε βουλευτή. Πάντως, στο ψηφοδέλτιο Θεσσαλονίκης συμμετείχε και πάλι ο Δαβίδ Σουλάμ -αν και σε ξεχωριστή ενότητα, αφού οι «ισραηλίτες» ψήφιζαν χωριστά σε ιδιαίτερο «εκλογικό σύλλογο».

Ο Μισέλ Καζές, τυπογράφος στο επάγγελμα, εξελέγη βουλευτής Θεσσαλονίκης στις αμέσως επόμενες εκλογές, του Σεπτεμβρίου 1932, που έγιναν και πάλι με σύστημα απλής αναλογικής. Το Ενιαίο Μέτωπο πήρε 4,97% και εξέλεξε 12 βουλευτές -3 από αυτούς στη Θεσσαλονίκη. Ο Καζές εξελέγη από την ξεχωριστή «ισραηλιτική» ποσόστωση, μαζί με τον Αλλαλούφ του Λαϊκού Κόμματος.

Σε διάφορες πηγές, ακόμα και στα επίσημα πρακτικά της Βουλής του 1932, το επώνυμο του βουλευτή Θεσσαλονίκης αναφέρεται επίσης και ως «Γκαζές», αλλά νομίζω πως το σωστό είναι «Καζές», γνωστό εβραϊκό επώνυμο (βλ. και τη Σχολή Καζές, σήμερα Δημοτικό Βρεφοκομείο).

Στο σύντομο διάστημα που έμεινε βουλευτής, ο Καζές πρόλαβε να ενοχλήσει -κάποιες δηλώσεις του σε δικαστήριο για την αυτονόμηση της Μακεδονίας και Θράκης θεωρήθηκαν αντεθνικές, ο εβραϊκός τύπος έγραψε ότι δεν είναι εβραίος, η δε Μακεδονία, η βενιζελική εφημερίδα (που ενέπνευσε αργότερα τους εμπρηστές του Κάμπελ) έγραψε ότι «είτε κομμουνιστής, είτε σοσιαλιστής, είτε συντηρητικός, ο Εβραίος μένει πάντοτε Εβραίος».

Η Βουλή του 1932 δεν μπόρεσε να δώσει βιώσιμη κυβέρνηση κι έτσι σε λίγους μήνες, τον Μάρτιο του 1933, ξανάγιναν εκλογές, αυτή τη φορά με πλειοψηφικό. Το Ενιαίο Μέτωπο πήρε σχεδόν το ίδιο ποσοστό, χωρίς όμως να εκλέξει βουλευτές. Ο Καζές ήταν πάλι υποψήφιος.

Τον Ιούλιο του 1934 ο Καζές συνελήφθη και εκτοπίστηκε στην Ανάφη. Κατά τη σύλληψή του βασανίστηκε στο αστυνομικό τμήμα, σύμφωνα τουλάχιστον με το ρεπορτάζ του Ριζοσπάστη -απ’ όπου και η φωτογραφία (δεν υπάρχει ονλάιν, είναι από το φύλλο της 10.7.34).

Δεν ξέρω τι έγινε στη συνέχεια, αν και στοιχεία θα μπορούν να βρεθούν. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να έμεινε στις εξορίες ίσαμε τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου και στη συνέχεια να παραδόθηκε στους Ναζί από το εθνοπροδοτικό αυτό καθεστώς (κάτι τέτοιο συνέβη με πολλούς).

Βρίσκω ότι οι δυο βουλευτές, Καζές και Σουλάμ, εκτελέστηκαν το 1942 (για τον Καζές βρήκα και ημερομηνία: 14-2-1942), ενώ κάπου βρίσκω να αναφέρονται, και οι δυο, ως «Καβαλιώτες». Αυτά βρήκα, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία πως, αν γίνει έρευνα, ενόψει της οφειλόμενης τιμής που πρέπει να τους αποδοθεί, θα βρεθούν πολύ περισσότερα στοιχεία.

Γιατί άραγε να μην ξέρουμε σχεδόν τίποτα για τους δυο εκτελεσμένους βουλευτές; Από πλευράς επίσημης πολιτείας, δεν είναι και τόσο περίεργο, αφού μετά την απελευθέρωση βρέθηκαν στην εξουσία εκείνοι που πλούτισαν από τη συνεργασία με τους Γερμανούς και (ειδικά στη Θεσσαλονίκη) από τις κλεμμένες εβραϊκές περιουσίες. Η σιωπή του Δήμου Θεσσαλονίκης επίσης εξηγείται από παρόμοια ένοχη συνείδηση -κατά σατανική σύμπτωση, η πρώην Σχολή Καζές (είπαμε, απλή συνωνυμία με τον εκτελεσμένο βουλευτή), που την έκλεισαν οι Ναζήδες το 1942 (και λίγο αργότερα έστειλαν στον θάνατο το προσωπικό της) καταπατήθηκε από το Δήμο, και έγινε δημοτικό βρεφοκομείο, και ακόμα και σήμερα καταπατημένη είναι -απλώς, το 2014 ο Δήμος Θεσσαλονίκης συμφώνησε να πληρώνει ενοίκιο (από τώρα και στο εξής) στην Ισραηλιτική κοινότητα. (Το συγκεκριμένο βρεφοκομείο έγινε διαβόητο πριν από χρόνια για αγοραπωλησίες βρεφών, όλη η ιστορία εδώ). Ίδια ιστορία δηλαδή με τα εβρέικα μνήματα που πάνω τους είναι χτισμένο το ΑΠΘ ή που τα ξέχωσαν και έχτισαν σπίτια πάνω τους οι λεβέντες Κρητικοί στα Χανιά αμέσως μόλις η εβραϊκή κοινότητα της πόλης πήρε την άγουσα για τον θάνατο φορτωμένη σε ένα γερμανικό πλοίο -και που το τέλος της επέσπευσαν οι Άγγλοι που το βούλιαξαν.

Ως εδώ, εξηγείται η σιωπή για τον Σουλάμ και τον Καζές. Κάπως πιο δυσκολοεξήγητη είναι η σχετική σιωπή από δυο άλλες μεριές. Η ισραηλιτική κοινότητα, ας πούμε, ελάχιστα προβάλλει τα δυο επιφανή μέλη της (εκλεγμένοι βουλευτές ήταν!) που εκτελέστηκαν από τους Ναζί. Δεν μπορώ να μη σκεφτώ ότι αυτό γίνεται επειδή ήταν κομμουνιστές.

Αλλά και το ΚΚΕ σιωπά. Δεν θυμάμαι να έχω δει καμιά αναφορά στον Ριζοσπάστη για τους δυο εκτελεσμένους βουλευτές του κόμματος. Αυτό είναι περίεργο, διότι το ΚΚΕ τιμά τους νεκρούς του με μεγάλη επιμέλεια. Κι όμως, αν γκουγκλίσετε «Καζές» ή «Σουλάμ» στο rizospastis.gr, που έχει την ύλη της εφημερίδας ακόμα και πριν από το 2000, δεν θα βρείτε καμιά αναφορά στους δυο εκτελεσμένους κομμουνιστές βουλευτές. Ίσως η παράλειψη της μνημόνευσης να οφείλεται σε ενδεχόμενη διαφοροποίηση των δυο αγωνιστών -αλλά δεν έχω κανένα τέτοιο στοιχείο, ούτε και είναι πολύ πιθανό, τουλάχιστον για τον Καζές, που ξέρουμε ότι ήταν στο κόμμα το 1934, δηλαδή μετά την εσωκομματική πάλη και τις αποχωρήσεις της δεκαετίας του 1920. Δεν μπορώ να μη φοβηθώ ότι η αποσιώπηση οφείλεται στο ότι ήταν Εβραίοι. [Στο δοκίμιο ιστορίας του ΚΚΕ υπάρχει αναφορά στους δύο βουλευτές]

Εκτός όμως από Θεσσαλονικιοί, εβραίοι και κομμουνιστές, ο Μισέλ Καζές και ο Δαβίδ Σουλάμ ήταν και βουλευτές. Και η Βουλή των Ελλήνων έχει κι αυτή ανεξόφλητο χρέος απέναντί τους -πολύ περισσότερο που, αν δεν κάνω λάθος, ο Μισέλ Καζές και ο Δαβίδ Σουλάμ είναι οι μοναδικοί βουλευτές που εκτελέστηκαν από τους ναζιστές. Η απόδοση τιμής στους εκτελεσμένους βουλευτές θα δείξει ότι η Βουλή των Ελλήνων δίνει μεγάλη σημασία στην ιστορική μνήμη. Και εκεί που ολιγώρησαν (αν όντως ολιγώρησαν) η ελληνική πολιτεία, ο Δήμος Θεσσαλονίκης, οι ισραηλιτικές κοινότητες και το ΚΚΕ, ας έρθει η Βουλή να τιμήσει τους δυο ήρωες.

Αυτή την πρόταση υποβάλλω στην κυρία Ζωή Κωνσταντοπούλου, Πρόεδρο της Βουλής.

Υστερόγραφο: Σε σχόλιο εγέρθηκε αμφισβήτηση για το αν οι δυο βουλευτές όντως εκτελέστηκαν, με το (όχι παράλογο) επιχείρημα ότι δεν αναφέρεται τίποτα για την εκτέλεσή τους σε ορισμένα βασικά συγγράμματα σχετικά με τον εβραϊσμό της Θεσσαλονίκης. Η βασική πηγή που έχω για την εκτέλεση είναι το άρθρο του Δημοσθένη Δώδου «Η Θεσσαλονίκη προς τον 20ό αιώνα: Το τέλος της ανεκτικής πόλης», που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο «Άουσβιτς. Το γεγονός και η μνήμη του», σε επιμ. Βασιλικής Γεωργιάδου και Άλκη Ρήγου (Καστανιώτης, 2007).

Βρήκα το βιβλίο και φωτογράφησα τη σχετική σελίδα, σ. 57, εδώ. Όπως βλέπετε, ο Δώδος δηλώνει ρητά: «Από όλους όσοι είχαν διατελέσει βουλευτές του ελληνικού Κοινοβουλίου και ήταν εν ζωή κατά τη διάρκεια της Κατοχής, μόνο δύο εκτελέστηκαν από τις γερμανικές δυνάμεις: ο Δαβίδ Σουλάμ και ο Μισέλ Καζές, βουλευτές της εκλογικής περιφέρειας Θεσσαλονίκης (1926 και 1932 αντιστοίχως).

Μέχρι σήμερα, τόσο η πόλη που εκπροσώπησαν ούτε και η ίδια η Βουλή των Ελλήνων αγνοούν το γεγονός«.

Λείπει βέβαια οποιαδήποτε τεκμηρίωση, αλλά για την εκτέλεση, του Καζές τουλάχιστο, υπάρχει και άλλη πηγή, έστω και διαδικτυακή, που κάπου θα στηρίζεται. Οπότε, ναι μεν μπαίνει ερωτηματικό, δηλαδή πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω το θέμα, αλλά προς το παρόν δεν μπορούμε να απορρίψουμε την εκτέλεση των βουλευτών Καζές και Σουλάμ.

Δεύτερο υστερόγραφο. Πήρα μέιλ που νομίζω ότι αποδεικνύει πέρα από κάθε αμφιβολία την εκτέλεση του Δαβίδ Σουλάμ και του Μισέλ Καζές:

Το υλικό της πιο επισταμένης έρευνας που έχει γίνει για τα θύματα της Κατοχής στη Θεσσαλονίκη υπάρχει στο βιβλίο «Ο φόρος του αίματος στην κατοχική Θεσσαλονίκη» (Παρατηρητής 2001).

Το υλικό προέρχεται από έρευνα που ξεκίνησε από το Δήμο Θεσσαλονίκης (διοίκηση Μαναβή) τον Ιούνιο του 1984 στα πλαίσια του εορτασμού των 2300 χρόνων και σταμάτησε το 1986 από τη διοίκηση Κούβελα.
Και εκτός από βιβλιογραφία και τύπο της εποχής αφορά έρευνα και στα ληξιαρχεία

Έχει Παράρτημα με κατάλογο εκτελεσθέντων, όπου αναφέρονται και ο Γκαζές και ο Σουλάμ

σελ.223
Γκαζές Μισέλ, 37 χρονών γεννημένος σε Καστοριά, ημ/νία εκτέλεσης 30/12/1942

σελ.241
Σουλάμ Δαυίβ, Εβραίος, ημ/νία εκτέλεσης 14/2/1942

Σύμφωνα με το βιβλίο:

Σελ 164-165: Για την εκτέλεση της 30 Δεκ 1942
Στις 30 Δεκ 1942  εκτελέστηκαν  28 άτομα στο Κόκκινο Σπίτι, οι περισσότεροι κομμουνιστές από την Ανατολική Μακεδονία, κρατούμενοι στην Ανάφη από την εποχή Μεταξά μέχρι το 1942. Τότε μεταφέρθηκαν με πλοίο στη Θεσσαλονίκη για να παραδοθούν στις βουλγαρικές αρχές. Όσοι αρνήθηκαν να πάρουν τη βουλγαρική υπηκοοτητα έναντι της ελευθερίας τους και μετά από προσπάθειες συγγενών και φίλων παρέμειναν τελικά στις φυλακές της σχετικά ασφαλέστερης Θεσσαλονίκης.

Εκτελέστηκαν επιλεγόμενοι από τους Γερμανούς όταν αυτοί ζήτησαν από τις αρχές της πόλης κατάλογο 40 ατόμων για εκτελεσθούν σε αντίποινα κάποιας επίθεσης.

Ο Γκαζές συγκαταλέγεται στα 3 επώνυμα στελέχη του ΚΚΕ που αναφέρει ονομαστικα το βιβλίο:
«πρώην βουλευτής και γνωστός για τις κατηγορίες εναντίον του για «χαφιεδισμό» από το Γ.Σιάντο»

Σελ 158-159: Για την εκτέλεση της 7 και 14 Φεβρ 1942

Σύμφωνα  με τα γραφόμενα αφορά
Κλιμακωτή εκτέλεση 10+10 ατόμων σε αντίποινα για δυναμιτιστική δολιοφθορά σε γερμανικά αυτοκίνητα

Στα γραφόμενα ο Σουλάμ δεν αναφέρεται ονομαστικά.