Σεπτεμβρίου εορτολόγιο, πριν 125 χρόνια

Από τον Οκτώβριο πέρσι άρχισα να παρουσιάζω κάθε αρχή του μηνός το Ημερολόγιο του Ρωμηού 1889. Τα ημερολόγια αυτά ήταν ένα πολύ συνηθισμένο είδος εντύπου από το 1880 ως το 1930 περίπου. Κυκλοφορούσαν τον Δεκέμβριο και είχαν το ημερολόγιο της επόμενης χρονιάς, συνήθως με μια σελίδα για κάθε μήνα, διανθισμένο με διάφορες χρήσιμες πληροφορίες και με κάποια στιχουργήματα ή ανέκδοτα. Σταδιακά, προστέθηκε και φιλολογική ύλη, κι έτσι στα επόμενα ημερολόγια το ημερολογιακό στοιχείο είχε περάσει στο περιθώριο ή και απουσίαζε εντελώς -όπως, ας πούμε, στο Ημερολόγιο του Μπουκέτου, που έβγαλε γύρω στα 8 ετήσια τεύχη από το 1925 έως το 1932 (το έχω παρουσιάσει εδώ).

Ημερολόγια τέτοια βγαίνουν ακόμα, πολυσέλιδα και φιλολογικά. Με ένα από αυτά, το Λεσβιακό ημερολόγιο, έχω συνεργαστεί κι εγώ ως εκ πατρός Λέσβιος.

Ο Σουρής, όσο έβγαζε τον Ρωμηό, την έμμετρη εβδομαδιαία εφημερίδα του, έβγαλε και μερικά “Ρωμηού ημερολόγια”, αν και όχι κάθε χρόνο (Στην Ανέμη υπάρχουν τρία ή τέσσερα). Το “Ρωμηού ημερολόγιον με το μαρτυρολόγιον” του 1889, που λογικά θα κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1888.

Γραμμένο ολόκληρο από τον Σουρή (“Εργασία του Σουρή τύποις αδελφών Περρή) είχε 36 σελίδες και απαρτιζόταν μόνο από το έμμετρο και σατιρικό “μαρτυρολόγιο” του κάθε μήνα (“Των μηνών η δωδεκάς / με προσθέσεις μερικάς”), με λίγα σκίτσα από τον σκιτσογράφο του Ρωμηού, χωρίς να έχει καν σελίδες με ημερολόγιο.

Όπως μπορείτε να δείτε, ήταν όλο έμμετρο, από τον τίτλο ίσαμε την αναφορά της τιμής στο οπισθόφυλλο: Εις μεν το εσωτερικόν λεπτά πενήντα η τιμή εις δε το εξωτερικόν εξήντα με προπληρωμή.

Αυτά τα «εορτολογικά-μαρτυρολογικά» άρθρα τα έβαζα άλλοτε την πρώτη του μηνός, ίδια μέρα με το Μηνολόγιο, άλλοτε την επόμενη, όταν δεν προλάβαινα να γράψω κάτι άλλο, όπως συμβαίνει σήμερα. Χρησιμοποιώ χρόνο αόριστο, επειδή με το σημερινό άρθρο τελειώνει ο κύκλος των 12 μηνών (είχαμε αρχίσει τον Οκτώβριο του 2014) οπότε εδώ σταματάει η δημοσίευση του εορτολογίου του Σουρή εκτός αν ανακαλύψω έμμετρα εορτολόγια άλλης χρονιάς.

Σεπτέμβριος —Φθινόπωρον, ξεραίνονται τα φύλλα
και παύει πλέον έρωτας να ψάλ’ η Φιλομήλα,
μετοικεσίας δ’ άρχεται πολύμοχθος αγών
κι ο ήλιος ευρίσκεται απάνω στον Ζυγόν,
πλην των Ρωμιών ο τράχηλος ζυγόν δεν υποφέρει
και άλλες γειτονιές ζητούν και άλλα νέα μέρη.

Της Θεοτόκου Σύναξις και Συμεών Στυλίτου,
που σ’ ένα στύλο πέρασε η άχαρις ζωή του,
κι εκοίταζε τους ουρανούς με ανοικτό το στόμα,
κι από σκουλήκια γέμισε το άχραντόν του σώμα,
και αν κανένα τύχαινε σκουλήκι να του πέσει
το έπιανε και το ’βαζε στην πρώτη του τη θέση,
ο Ιησούς ο του Ναυή, αυτός που μιαν ημέρα
τον ήλιο εσταμάτησε απάνω στον αιθέρα,
κι ο κόσμος εσκοτείνιασε ημέρα μεσημέρι
κι ετρέχανε οι άνθρωποι με το κερί στο χέρι
-ο μάρτυς Σεβηριανός, Ιωακείμ και Άννης,
προς τούτοις κι ο Ιωακείμ εκείνος Βαλαβάνης,
που ομιλεί στον «Παρνασσό» με θέρμην και σπουδήν
και ξέρει και ανέκδοτα του Χόντζα Ναστραδίν.

Ο άγιος Κυριακός ο αναχωρητής,
προς τούτοις δε ο Κυριακός, σοφός καθηγητής,
που έγινε και Πρύτανις του Πανεπιστημίου
κι ετίμησε τον Γλάδστωνα διά λαμπρού μνημείου,
και εις τον νου του έβαλε διά να παίξει ρόλον
παντού να στήσει προτομάς των Φιλελλήνων όλων,
προς τούτοις και ο Κυριακός, ο τόσον άτυχης,
ο μακαρίτης Δήμαρχος αρχαίας εποχής,
που πάντα υποψήφιος στας εκλογάς φυτρώνει,
αλλ’ άδικα τα έξοδα της κάλπης του πληρώνει.

Βαρούχ προφήτης, κοιμηθείς εκατοντάδα χρόνων,
χωρίς ο ύπνος να κοπεί επί λεπτόν και μόνον,
διότι ούτω ήθελε ο ύψιστος Θεός,
προς δε Βαρούχας έτερος, ο φαρμακοποιός,
που είναι πάντα έξυπνος και διόλου δεν νυστάζει
και με τα μάτια τέσσερα τις όμορφες κοιτάζει,
άλλος προφήτης Ιωνάς και πλήρης Ιστορίας,
που μια φορά τον έχαψε μεγάλος καρχαρίας,
κι αφού τον είχε μέσα του τρεις νύκτες και τρεις μέρες
τον έβγαλε ακέραιον στου Πειραιώς τις ξέρες.

Ευμένιος, εκ Γόρτυνος, επίσκοπος και λιάπης,
μνήμη Σοφίας, Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης,
Καλλίστρατος κι οι συν αυτώ, μεγάλοι εν ανθρώποις,
η του Σταυρού ανύψωσις, Φωκάς ο της Σινώπης,
προς τούτοις κι ο παπα-Φωκάς, που ψάλλει, τον βαρύ
νομίζω δε πως λειτουργά στη βρύση του Ψυρρή,
γενέθλια της Μαριάμ, η μνήμη του Κοδράτου,
που ταμπουρά επαίζανε σπουδαίο τ’ άντερά του,
ο Μωυσής, που έτρεχε απάνω στα βουνά
και του Θεού τας εντολάς επήρε στο Σινά,
και στους Εβραίους έγινε μεγάλη εορτή,
αλλά γραμμένες έμειναν μονάχα στο χαρτί,
γιατί καμιά δεν φύλαξε κι αυτός ο Μωϋσής,
πολύ δε περισσότερον εγώ και όλοι σεις.

Το στιχούργημα του Σουρή περιέχει ένα σωρό αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα της εποχής του, που έχουν ξεχαστεί 125 χρόνια μετά. Για να αναφέρω μόνο ένα, γκουγκλίζοντας βρίσκω ότι ο Ιωακείμ Βαλαβάνης (1858-1921) ήταν λόγιος από την Καππαδοκία που εκείνη την εποχή σπούδαζε με υποτροφία στην Αθήνα και έδινε διαλέξεις, ενώ αργότερα επέστρεψε στην Πόλη. Ή, ο καθηγητής Κυριακός που τίμησε τον Γλάδστωνα είναι ο καθηγητής Παναγιώτης Κυριακός -και εδώ μπορείτε να βρείτε περισσότερα για τον ανδριάντα του Άγγλου πολιτικού.

Ωστόσο, ίσως έχει περισσότερο ενδιαφέρον να σταθούμε στον τρίτο στίχο: μετοικεσίας άρχεται πολύμοχθος αγών. Πράγματι, στα τέλη του 19ου αιώνα τα μισθωτήρια συμβόλαια των σπιτιών άρχιζαν την 1η Σεπτεμβρίου και ήταν πολύ συνηθισμένο οι ενοικιαστές να αλλάζουν σπίτι ακόμα και κάθε χρόνο ή έστω κάθε δυο χρόνια.

Αυτό είναι αδιανόητο για μια σημερινή οικογένεια με τις τόσες οικιακές συσκευές και τα χίλια δυο συμπράγκαλα, τζάντζαλα και μάντζαλα, αλλά ήταν συνηθισμένο τότε, που τα νοικοκυριά είχαν πολύ λιγότερα πράγματα. Και δεν μετακόμιζαν κάθε Σεπτέμβρη μόνο οι μεροκαματιάρηδες, αλλά και οι πιο εύποροι. Ενδεικτικά, η οικογένεια του (ταγματάρχη, τότε) Λεωνίδα Λαπαθιώτη, του πατέρα του ποιητή, άλλαξε από το 1888 ως το 1902 τις εξής διευθύνσεις: πλατεία Αγίων Θεοδώρων (εκεί γεννήθηκε ο ποιητής), Κολοκοτρώνη 59, Αθηνάς 27, Δώρου 4, Πατησίων απέναντι από το Μουσείο, 3ης Σεπτεμβρίου 10, 3ης Σεπτεμβρίου 50, πλατεία Ομονοίας, Χαλκοκονδύλη 44, Ζωοδόχου Πηγής 55, Ακαδημίας 64, Πανεπιστημίου απέναντι από το Οφθαλμιατρείο, ώσπου το 1902 αγόρασαν δικό τους σπίτι, αυτό που ρημάζει τώρα στη γωνία των οδών Κουντουριώτου και Οικονόμου: 12 σπίτια σε 14 χρόνια, σχεδόν κάθε χρόνο είχαν μετακόμιση (και δεν υπολογίζω δυο μετακομίσεις εκτός Αθηνών, όταν η οικογένεια ακολούθησε τον στρατιωτικό πατέρα στις μεταθέσεις του). Γράφει ο Λαπαθιώτης στην αυτοβιογραφία του: Μετακομίζαμε με τόσην ευκολία, για το παραμικρό!

Όσοι έχουν δεινοπαθήσει στις 2-3 μετακομίσεις που έκαναν (εξαιρούνται οι φοιτητικές), και έχουν στο πατάρι τους ακόμα κούτες από την προηγούμενη μετακόμιση που δεν θα τις ανοίξουν ποτέ αλλά θα τις πετάξουν άγγιχτες στην επόμενη, θα ζηλεύουν τους Αθηναίους του 1889!