Εκλογές με λίστα

Οι εκλογές της 20ής Σεπτεμβρίου δεν θα γίνουν με σταυρό προτίμησης στους βουλευτές, αλλά με λίστα, ή αλλιώς με «δεσμευμένους συνδυασμούς» όπως διάβασα κάπου ότι λέγεται, στο πιο επίσημο. Δεν ξέρω βέβαια αν όντως είναι αυτή η επίσημη ορολογία. Πάντως, ο ισχύων εκλογικός νόμος, αφού εκθέσει με κάθε λεπτομέρεια τις διατάξεις που διέπουν τη σταυροδοσία, στην τελευταία παράγραφο αναφέρει:

Σε περίπτωση που οι βουλευτικές εκλογές διενεργούνται μέσα σε δεκαοκτώ μήνες από τις προηγούμενες, δεν εφαρμόζονται για τις εκλογές αυτές οι περί εκλογής βουλευτών με σταυρό προτιμήσεως διατάξεις του παρόντος, αλλά οι περί σειράς καταλήψεως εδρών διατάξεις (λίστα) του Π.Δ. 152/1985, που επαναφέρονται σε ισχύ και εφαρμόζονται κάθε φορά για την περίπτωση αυτή.

Η λογική της διάταξης αυτής είναι να μην υποβάλλονται οι υποψήφιοι βουλευτές για δεύτερη φορά στα δυσβάστακτα έξοδα μιας ατομικής προεκλογικής εκστρατείας μέσα σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα. Η εκλογή υποψηφίων με λίστα πρωτοεμφανίστηκε στις εκλογές του 1985 και τότε είχε τον χαρακτήρα μεταρρύθμισης που ήταν υπόσχεση του ΠΑΣΟΚ πριν από το 1981, αφού ο σταυρός προτίμησης είχε θεωρηθεί μια από τις παθογένειες της πολιτικής μας ζωής, που γεννούσε πελατειακές σχέσεις και διαφθορά.

Η εκλογή με λίστα εφαρμόστηκε λοιπόν σε πανελλαδική κλίμακα στις εκλογές του Ιουνίου 1985, αλλά πρέπει να πούμε ότι η έννοια του συνδυασμού με προκαθορισμένη τη σειρά εκλογής των υποψηφίων υπήρχε ήδη στους βουλευτές Επικρατείας, ένας θεσμός που πρωτοεμφανίστηκε στις εκλογές ή του 1974 ή του 1977 (δεν με βοηθάει η μνήμη μου), καθώς και στην εκλογή ευρωβουλευτών το 1981 -αν και, στις τελευταίες ευρωεκλογές ίσχυσε ο σταυρός προτίμησης, χάρη σε μια μακιαβελική κίνηση του μεγάλου εκλογομάγειρου Ευ. Βενιζέλου.

Μετά τις εκλογές του 1985 η λίστα επικρίθηκε διότι δίνει τη δυνατότητα στον αρχηγό του κάθε πολιτικού κόμματος να επιβάλλει σιδηρά κομματική πειθαρχία με την απειλή του αποκλεισμού των διαφωνούντων βουλευτών από τις εκλόγιμες θέσεις της λίστας στις επόμενες εκλογές. Υπάρχουν βέβαια οι εσωκομματικές εκλογές, αλλά αυτές προϋποθέτουν κόμματα με εδραιωμένες διαδικασίες δημοκρατικής λειτουργίας, κάτι που μόνο στην ανανεωτική αριστερά υπήρχε, η οποία, πράγματι, αποφάσιζε από τη δεκαετία του 1990 τη σειρά των ευρωβουλευτών της στη λίστα με εσωκομματικά δημοψηφίσματα (όχι πάντοτε χωρίς παρατράγουδα). Από την άλλη, η λίστα προσφέρει στο κόμμα τη δυνατότητα να τοποθετήσει έναν συνεργαζόμενο σε εκλόγιμη θέση -χωρίς βέβαια αυτό να είναι απαραιτήτως κάτι θετικό.

Στις εκλογές του Ιουνίου 2012, που επίσης εφαρμόστηκε η λίστα, στα περισσότερα κόμματα η τοποθέτηση στη λίστα έγινε με τη σειρά που είχε προκύψει από τις εκλογές με σταυρό ένα μήνα νωρίτερα, τον Μάιο. Τώρα, οι δυο εκλογές απέχουν όχι ένα μήνα αλλά σχεδόν οχτώ, κι έτσι έχει κυλήσει πολύ περισσότερο νερό στ’ αυλάκι. Βασικός παράγοντας που αναστατώνει τα πράγματα, η διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ και η δημιουργία της ΛΑΕ (καθώς και η αποστασιοποίηση άλλων στελεχών), οπότε εκ των πραγμάτων τα ψηφοδέλτια του ΣΥΡΙΖΑ είχαν πολλές κενές θέσεις. Στις περιφέρειες, πάντως, που δεν είχαν αποχωρήσεις, η σειρά του Γενάρη τηρήθηκε. Στη ΛΑΕ έγιναν μερικές αλεξιπτωτικές μεταπηδήσεις, όπως της Ραχήλ Μακρή από τη γενέθλια Κοζάνη στο υπόλοιπο Αττικής, ενώ και ο Κώστας Λαπαβίτσας από την Ημαθία, όπου δεν είχε ελπίδα εκλογής, προτίμησε την Αχαΐα, που εκλέγει περισσότερους άρα και προσφέρει περισσότερες ελπίδες. Φυσικά πήραν και οι δυο την πρώτη θέση στις αντίστοιχες λίστες.

Ωστόσο, εμείς εδώ λεξιλογούμε -κι επειδή λίστες δεν υπάρχουν μόνο στα ψηφοδέλτια των κομμάτων αλλά και σε χίλιους δυο ακόμα τομείς της ζωής μας, αναδημοσιεύω κομμάτια από ένα παλιότερο άρθρο μας (του 2012) το οποίο μιλούσε για τις λίστες με αφορμή όχι τις εκλογές αλλά τη λίστα Λαγκάρντ.

Η λίστα λοιπόν είναι λέξη που την πήραμε δάνειο από τα ιταλικά (lista), αλλά η αρχή της βρίσκεται σε μια παλαιογερμανική ρίζα, και η αρχική της σημασία δεν ήταν ο κατάλογος, αλλά η λωρίδα χαρτιού, η ταινία, σημασία που διατηρείται ίσαμε σήμερα (π.χ. στα γερμανικά Leiste είναι η ούγια των υφασμάτων, σημασία που άλλωστε την έχει και το αγγλικό list). Από τις λωρίδες χαρτιού, που έγραφαν ονόματα, το ένα μετά το άλλο, ονομάστηκε στα γαλλικά liste ο κατάλογος ονομάτων ή άλλων ομοειδών πραγμάτων, σημασία που τελικά επικράτησε και διαδόθηκε και στις άλλες γλώσσες, και (μέσω ιταλικών όπως είπαμε) στα ελληνικά· στη γλώσσα μας η λέξη μπήκε αρκετά παλιά, αν σκεφτούμε ότι τη βρίσκουμε στη Βαβυλωνία (1836), στη σκηνή της φυλακής, όπου ο Χιώτης ξενοδόχος ζητάει να πληρώσουν τον λογαριασμό, που τον έχει βέβαια παραφουσκώσει, και όταν οι άλλοι διαμαρτύρονται τους λέει «εν ηξέρω αν έφαγες πολύ ή λίγο, στη λίσταν τόσον είν’ περασμένον».

Για καιρό η λέξη «λίστα», σαν ξενόφερτη και λαϊκή, έμενε στη σκιά των ντόπιων συνωνύμων της (κατάλογος, ας πούμε), αλλά τις τελευταίες δεκαετίες έχει καθιερωθεί, βοηθούμενη και από τη μεγάλη επιρροή της αγγλικής γλώσσας. Είχαμε επίσης τις εκλογές με λίστα (και χωρίς σταυρό προτίμησης) στη δεκαετία του 1980 αλλά και τις πρόσφατες, τη λίστα αναμονής, αλλά και τη μαύρη λίστα — που, να μην το ξεχνάμε, ξεκίνησε από τους καταλόγους ανεπιθύμητων συνδικαλιστών εργατών που σύντασσαν οι αμερικανοί εργοδότες, ενώ θα θυμηθούμε και τη μαύρη λίστα του Χόλιγουντ, των σκηνοθετών και ηθοποιών που ήταν κομμένοι από ταινίες επειδή ήταν κομμουνιστές. (Ένα παράδοξο: ενώ μιλάμε για μαύρη λίστα και σπανιότατα για μαύρο πίνακα, όταν θέλουμε να αναφερθούμε μονολεκτικά σε κάποιον black-listed δεν λέμε «μαυρολισταρισμένος» αλλά, έστω και σπάνια, «μαυροπινακισμένος»).

Τεράστια διάδοση βρήκε και η λέξη λίστα χάρη στην πληροφορική, όπου οι διάφορες λίστες είναι ψωμοτύρι. Σήμερα τα μέσα δικτύωσης είναι το Φέισμπουκ, το Τουίτερ, τα ιστολόγια και άλλα ακόμα πιο καινούργια, αλλά πριν από δέκα-δεκαπέντε χρόνια, όταν τίποτε από αυτά δεν υπήρχε, η επικοινωνία και αλληλεπίδραση των χρηστών γινόταν με λίστες συζήτησης, που καθεμιά τους είχε επικεφαλής, στο ελληνικό Διαδίκτυο, έναν λίσταρχο, όπως εύθυμα τον ονόμαζαν. Φυσικά οι λίστες με τους ληστές ομοηχούν μόνο στη γενική πληθυντικού, των λιστών ή ληστών, όπου μπαίνει στο παιχνίδι της ομοηχίας και το κερκυραϊκό Λιστόν.

Το οποίο Λιστόν κι αυτό από την ίδια ρίζα προέρχεται, όχι όμως από τη λίστα των ευγενών όπως λέει ο τοπικός μύθος, ότι τάχα μόνο όσοι ήταν γραμμένοι σε κάποια λίστα είχαν δικαίωμα να κάθονται στα τραπεζάκια του, αλλά από το βενετικό liston, δηλαδή έναν μακρόστενο τόπο κατάλληλο για περίπατο, όπως αυτός που υπήρχε στην πλατεία του Αγίου Μάρκου στη Βενετία (διατηρείται εδώ η παλιά έννοια της λέξης lista, η μπορντούρα, η λωρίδα). Στον ιστότοπό του ο Δήμος Κέρκυρας θεωρεί «μια από τις επικρατέστερες» την εκδοχή της λίστας των ευγενών, ενισχύοντας τη διαιώνιση του μύθου, ενώ δεύτερη αναφέρει την προέλευση από το… αρχαίο ελληνικό «λιστόν» (ικεσία, τάχα επειδή περνούσαν από εκεί οι λιτανείες του Αγίου), μια εκδοχή που τη βρίσκω τόσο αστεία που δεν νομίζω ότι χρειάζεται ανασκευή. Πάντως, όσα λέει στη συνέχεια για ευγενείς που κάθονταν στα τραπεζάκια κάτω από τις αψίδες και ποπολάρους που κοιτούσαν από μακριά δεν μπορεί να έγιναν επί Ενετών, διότι τις αψίδες τις έφτιαξαν οι Γάλλοι. Είναι βέβαια αλήθεια ότι προπολεμικά, ας πούμε, οι άνθρωποι του λαού αποφεύγαν να περάσουν από το Λιστόν («δεν έκανε») κι έκαναν το γύρο.

Ο ειδικός σύμβουλος του ιστολογίου για κορφιάτικα θέματα μού έστειλε έναν σύνδεσμο προς έναν πίνακα του Γ. Σαμαρτζή με τίτλο «Νυξ εν Κερκύρα (Λιστόν)», ζωγραφισμένον το 1913, που δείχνει το Λιστόν όπως φαίνεται από το Πεντοφάναρο.

Αυτά για το Λιστόν. Όσο για την τιμωρία των ληστών και την αξιοποίηση των λιστών, πριν από τρία χρόνια είχα γράψει ότι κρατάω μικρούτσικο καλάθι -ειδικά αν στις επικείμενες εκλογές βγει η λίστα της Νέας Δημοκρατίας, που έχει όχι λίγα κοινά μέλη με τη λίστα Λαγκάρντ.