Ένα Χριστιανόπουλο γράφει στο Ελληνόπουλο

Κυριακή σήμερα, ας προσπαθήσουμε να ξεχάσουμε το φονικό του Παρισιού. Βοηθάει η μέρα, βοηθάει και το φιλολογικό ή λογοτεχνικό θέμα που συνηθίζω να βάζω τις Κυριακές. Οπότε, λέω να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο, εβδομήντα χρόνια πίσω, και πίσω στην παιδική ηλικία, όχι τη δική μας παρά ενός σημαντικού Έλληνα ποιητή.

Την περασμένη Κυριακή είχα δημοσιεύσει την ομιλία που είχα κάνει στην παρουσίαση του βιβλίου «Μεταπολεμικά νεανικά περιοδικά» του Νίκου Τριανταφυλλόπουλου. Το κορυφαίο ίσως παιδικο και νεανικό περιοδικό των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων ήταν το Ελληνόπουλο, και το βιβλίο του Τριανταφυλλόπουλου του αφιερώνει αρκετές σελίδες, παρόλο που ο συγγραφέας ως παιδί δεν ήταν τακτικός αναγνώστης του αλλά μάλλον περιστασιακός.

Στα σχόλια εκείνου του προηγούμενου άρθρου, έγινε λόγος για τις αναμνήσεις του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου από το Ελληνόπουλο, στο οποίο ήταν συνδρομητής  -αυτές ακριβώς τις αναμνήσεις θα παρουσιάσω σήμερα, συνοδεύοντάς τις από ντοκουμέντα για τη συμμετοχή του Χριστιανόπουλου στο περιοδικό, καθώς από αγαθή τύχη έχω στο αρχείο μου τον πρώτο τόμο του Ελληνόπουλου.

Χαριτολογώντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Ντίνος Χριστιανόπουλος οφείλει τα πάντα στο περιοδικό Ελληνόπουλο. Όχι ο ποιητής, αλλά… το ψευδώνυμο. Εννοώ ότι ο έφηβος Κώστας Δημητριάδης, δεκατεσσάρων χρονών το 1945, χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο «Χριστιανόπουλο» για τη συμμετοχή του στην εσωτερική ζωή του περιοδικού (μικρές αγγελίες, λογοτεχνικές συνεργασίες κτλ.) και αυτό στάθηκε έναυσμα να υιοθετήσει αργότερα ως ποιητής το ψευδώνυμο Ντίνος Χριστιανόπουλος. Αλλά ας τον αφήσουμε να τα πει ο ίδιος, καταρχάς συνοπτικά σε συνέντευξη:

14 χρονών, πάμπτωχος και διάβαζα ένα παιδικό περιοδικό, το «Ελληνόπουλο». Το περιοδικό είχε μια στήλη συνεργατών, στην οποία για να δημοσιεύσεις έπρεπε να είχες καταθέσει ψευδώνυμο, η επιτροπή του περιοδικού να εγκρίνει το ψευδώνυμο και μετά ν αρχίσει να σου δημοσιεύει μόνο με το ψευδώνυμο.

Οι φίλοι μου, λοιπόν, είχαν βάλει άλλος «Ελληνόπουλο», άλλος «Ιππότης των ορέων» λέω κι εγώ, ας βάλω Χριστιανόπουλος, βρε αδελφέ! Και ενεκρίθη βέβαια, ο συντάκτης μου έγραψε ότι, «είμαι πεπεισμένος παιδί μου ότι είσαι μεγάλο ταλέντο» και μου δημοσίευσε αρκετά ποιήματα. Από τότε κατά την παροιμία, γλυκάθηκε η γριά στα σύκα κι όλη μέρα τ αναζήτα! Μου άρεσε αυτό και περίπου το μονιμοποίησα και ξεφορτώθηκα το παλιό επίθετο.

Πιο αναλυτικά, θυμάται το περιοδικό στο βιβλίο του «Θεσσαλονίκην ού μ’ εθέσπισεν», όπου περιλαμβάνει το άρθρο του «Αναμνήσεις απ’ το Ελληνόπουλο», το οποίο αρχικά είχε δημοσιευτεί σε περιοδική έκδοση του Συλλόγου Αναγνωστών – Συνεργατών Περιοδικού Ελληνόπουλο το 1986. Η φίλη μας η Μαρία μάς ενημέρωσε για την ύπαρξη του κειμένου και προθυμοποιήθηκε να το δακτυλογραφήσει:

Αναμνήσεις από το «Ελληνόπουλο»

   Το καλοκαίρι του 1945 γράφτηκα συνδρομητής στο παιδικό περιοδικό «Ελληνόπουλο» με το ψευδώνυμο «Χριστιανόπουλο» – ένα ψευδώνυμο που εξέφραζε τους χριστιανικούς μου ενθουσιασμούς των δεκατεσσάρων μου χρόνων και που αργότερα θα με συντρόφευε σε όλη μου τη λογοτεχνική ζωή. Ήμουν στην κατασκήνωση των κατηχητικών, στη Νέα Ελβετία, όταν η μητέρα μου μου έφερε το τεύχος, όπου με απερίγραπτη συγκίνηση διάβασα πως ο αρχισυντάκτης, ο Ν. Τσεκούρας, με χαρακτήριζε «περίφημο παιδί». Λίγο αργότερα γράφτηκαν και οι φίλοι μου Καρ. Μητσάκης («Μπιμπίκος»), Νίκος Χουρμουζιάδης («Μικρούλικο»), Μίμης Μεϊμάρογλου («Εδουάρδος Ντέρμπυ»), Βαγγέλης Τσομπανόπουλος («Προσφυγόπουλο») και άλλοι. Τρεις μήνες αργότερα δημοσιεύτηκε το πρώτο μου ποίημα, «Παράπονο ξενιτεμένου» – την ίδια χρονιά μάλιστα το είχα μελοποιήσει: αυτή ήταν η πρώτη μου μελοποίηση – κι ακολούθησαν άλλα τέσσερα. Συνέχισα συνδρομητής μέχρι και το τέλος του 1946, οπότε το εγκατέλειψα, για να δοκιμάσω την τύχη μου σε λογοτεχνικά περιοδικά.

   Ο ενάμισης χρόνος του «Ελληνόπουλου» υπήρξε ίσως η πιο ξέγνοιαστη σελίδα των παιδικών μου χρόνων. Οι αγγελίες στα «μεταξύ μας» με τα λογής λογής πειράγματα, οι απαντήσεις του αρχισυντάκτη στα γράμματά μας, οι διάφορες επισκέψεις που κάναμε, για να γνωρίσουμε κι άλλα παιδιά του «Ελληνόπουλου» – σε μια τέτοια επίσκεψη, το 1946, έφαγα για πρώτη φορά στη ζωή μου κέικ! – και προπάντων οι δημοσιεύσεις των διαφόρων συνεργασιών μας μας έδιναν μια ξεχωριστή χαρά και μας έδεναν ακόμη περισσότερο μεταξύ μας. Ακόμη και σήμερα που η ζωή μας χώρισε από μερικούς παιδικούς φίλους, τα χρόνια εκείνα εξακολουθούν μυστικά να μας ενώνουν.

   Η δημοσίευση των ποιημάτων μου στο «Ελληνόπουλο» και η ενθάρρυνση που μου ’δωσε ο αρχισυντάκτης του είχαν σαν αποτέλεσμα να καταπιαστώ με την ποίηση πιο εντατικά και με περισσότερο πάθος: μέχρι το 1950 που τύπωσα την πρώτη μου ποιητική συλλογή, είχα ήδη γράψει καμιά τριακοσαριά ποιήματα και είχα εξασκηθεί αρκετά στη στιχουργία της παραδοσιακής αλλά και της μοντέρνας ποίησης.

   Αλλά και σε κάτι άλλο με επηρέασε απροσδόκητα το «Ελληνόπουλο»: πολύ πριν γραφτώ συνδρομητής, όταν ακόμα το διάβαζα δανεικό από τους φίλους μου ένιωθα έντονη την επιθυμία να βγάλω κι εγώ ένα παρόμοιο περιοδικό, έστω και χειρόγραφο! Και όντως το τόλμησα: την άνοιξη του 1945 κυκλοφόρησε σε τέσσερα χειρόγραφα αντίτυπα – όλα καλλιγραφημένα με το χέρι μου – το περιοδικό μου, που του έδωσα τον τίτλο «Χριστιανόπουλο» («χριστιανικό περιοδικό»), σε σχήμα όγδοο και με 16 χρωματιστές εικονογραφημένες σελίδες! Κομμένο και ραμμένο στα χνάρια του «Ελληνόπουλου», γραμμένο όμως εξολοκλήρου σχεδόν από μένα και με σωρεία ψευδωνύμων, το περιοδικό μου περιείχε ολοσέλιδο χρωματιστό εξώφυλλο, κύριο άρθρο, μυθιστόρημα σε συνέχειες, ποιήματα, διήγημα, χρονογράφημα, πινακοθήκη, ανέκδοτα, σπαζοκεφαλιές, και στο οπισθόφυλλο εικονογραφημένες περιπέτειες του «Λελέ» στο στυλ του «Μπιμπίκου»! Η μόνη διαφορά ήταν το μικρό (όγδοο) σχήμα. Το «Χριστιανόπουλο» βγήκε κανονικά σε τέσσερα τρίμηνα τεύχη το 1945 και σε έξι δίμηνα τεύχη το 1946 (πρόοδος!), συμπληρώνοντας συνολικά 188 σελίδες. Το σταμάτησα θεληματικά, όταν κατάλαβα πως οι ανησυχίες μου είχαν πλέον ξεπεράσει τις παιδικές μου αναζητήσεις. Πάντως το «Χριστιανόπουλο» υπήρξε μια πολύ μεγάλη εκδοτική άσκηση, που κι αυτή τη χρωστά στο «Ελληνόπουλο» και που όσοι το είδαν και το διάβασαν έμειναν κατάπληκτοι.

   Έτσι το «Ελληνόπουλο» μου πρόσφερε στην εφηβεία μου τρία σπουδαία πράγματα: τη χαρά μιας ξέγνοιαστης παιδικής ζωής, την ώθηση να ασχοληθώ με πιο πολύ πάθος με την ποίηση και την παρόρμηση να βγάλω κι εγώ περιοδικό – εμπειρία που αργότερα με οδήγησε στην έκδοση της «Διαγωνίου».

 

Παράπονο ξενητεμένου

Τώρα που ο ήλιος,
θ’ αποχαιρετήσει
τους ανθρώπους όλους
και τα ζωντανά,
τώρα που σε λίγο,
θα κρυφτεί στη δύση
και θα πάει σ’ άλλα,
μέρη μακρινά,

Ας του πω δυο λόγια.
Δυο λογάκια μόνο.
Τα συχνά μου λόγια,
λόγια της καρδιάς,
θα του πω και πάλι,
τον κρυφό μου πόνο,
που με τυραννάει,
πόνο ξενητειάς.

«Ήλιε, όταν φτάσεις,
στο μικρό χωριό μου,
κι’ όταν στην καλύβα
βρεις τη φαμελιά,
να τους πεις, χρυσέ μου,
το παράπονό μου,
θέλω να γυρίσω,
απ’ την ξενητειά.

Χριστιανόπουλο

Οι αναμνήσεις του ποιητή είναι γραμμένες σαράντα χρόνια μετά τα γεγονότα, και ολοφάνερα δεν είχε άλλο βοήθημα από τη μνήμη του όταν έγραφε το κείμενό του. Αναδιφώντας τον τόμο του Ελληνόπουλου, μπορούμε να αναπαραστήσουμε τα πρώτα βήματα του νεαρού Κώστα Δημητριάδη στο περιοδικό.

Στο τεύχος 18 (4 Αυγούστου 1945, το περιοδικό έβγαινε κάθε Σάββατο) δημοσιεύεται η έγκριση του ψευδωνύμου Χριστιανόπουλο, που ήταν το απαραίτητο πρώτο βήμα για να μπορεί ο συνδρομητής να συμμετέχει στη ζωή του Ελληνόπουλου. Όπως θα δείτε αν κλικάρετε, δεν δίνονται αρχικά του συνδρομητή, μόνο η πληροφορία ότι πρόκειται για αγόρι. Το ψευδώνυμο δεν το έπαιρνε δωρεάν ο συνδρομητής, στοίχιζε 100 δραχμές (όταν το περιοδικό είχε τιμή 70 δρχ.)

Αλλά και οι Μικρές Αγγελίες δημοσιεύονταν επί πληρωμή, 4 δρχ. η λέξη. Ίσως γι’ αυτό, η πρώτη αγγελία του Χριστιανόπουλου στο περιοδικό ήταν μάλλον λακωνική, μόλις εννιά λέξεις,  στο τεύχος 21 της 25.8.1945: Λίγο καθυστερημένα μπαίνει στην κίνηση του «Ελληνόπουλου» το Χριστιανόπουλο».

Για να πάρουμε μιαν ιδέα από την ύλη του περιοδικού, το συγκεκριμένο τεύχος του Ελληνόπουλου φιλοξενούσε, ανάμεσα στα άλλα, το παιδικό διήγημα «Το πλουσιόπαιδο» του Δημοσθένη Βουτυρά (μπορεί να είναι και αθησαύριστο, τουλάχιστον δεν υπάρχει στον κατάλογο που είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό Πολίτης, αν και ο Βάσιας Τσοκόπουλος μάλλον θα το ξέρει), ένα άρθρο της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη για τον Ηρακλή, ένα άρθρο με έθιμα από όλο τον κόσμο (στο συγκεκριμένο τεύχος για το χαρακίρι ή σεππούκου), ένα άρθρο με εξηγήσεις της προέλευσης αρχαίων φράσεων (στο 21ο τεύχος για τη φράση «Κακού κόρακος κακόν ωόν»), ένα «κινέζικο παραμύθι» του Λευκάδιου Ερν (σήμερα τον λέμε Χερν τον ελληνοϊρλανδογιαπωνέζο συγγραφέα) σε μετάφραση Νίκου Καζαντζάκη, τρία μυθιστορήματα σε συνέχειες (ένας Βερν, ένας Ντίκενς και ένα ελληνικό), ένα βιογραφικό άρθρο για τον Γκάντι, συνεργασίες αναγνωστών, μικρές αγγελίες, και βέβαια τον δημοφιλέστατο Μπιμπίκο, ένα από τα πρώτα ελληνικά κόμικς.

Δυο τεύχη αργότερα, στις 8 Σεπτεμβρίου, στη στήλη των συνεργασιών που εγκρίθηκαν υπάρχει και το «Παράπονο του ξενιτεμένου» του Χριστιανόπουλου, ανάμεσα σε πολλές άλλες. Ωστόσο, επειδή ακριβώς το πλήθος των συνεργασιών ήταν μεγάλο, το ποίημα δεν δημοσιεύτηκε αμέσως αλλά έναν μήνα αργότερα, στο τεύχος 27, στις 6 Οκτωβρίου 1945. Η χαρά του νεαρού ποιητή όμως ήταν διπλή, διότι λίγες σελίδες πιο κάτω ο αρχισυντάκτης του αφιέρωνε πολλά και θερμά λόγια:

Η φράση «είσαι ένα περίφημο παιδί» του αρχισυντάκτη χαράχτηκε στη μνήμη του έφηβου, τόσο ώστε να τη θυμάται σαράντα χρόνια μετά, ενώ έχει ξεχάσει ή συγχέει άλλα περιστατικά.

Διότι βέβαια, η δημοσίευση του ποιήματος δεν έγινε «τρεις μήνες μετά» από τα επαινετικά λόγια του αρχισυντάκτη, αλλά στο ίδιο τεύχος.

Και αφού αυτό ήταν το τεύχος της 6ης Οκτωβρίου, ολοφάνερα δεν μπορεί να βρισκόταν «στην κατασκήνωση των κατηχητικών» όταν το διάβασε. Κατά πάσα πιθανότητα, στην κατασκήνωση θα διάβασε το τεύχος στο οποίο γινόταν η έγκριση του ψευδωνύμου του (τον Αύγουστο).

Τη σπαζοκεφαλιά του Χριστιανόπουλου δεν τη βρήκα στα επόμενα τεύχη του περιοδικού, ίσως να δημοσιεύτηκε χωρίς υπογραφή ή να την προσπέρασα.

Βρήκα όμως το ποίημα «Ηλιοβασίλεμα», το οποίο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 31 της 3.11.1945, πριν από εβδομήντα χρόνια και δώδεκα μέρες δηλαδή.

Φαντάζομαι πως οι περισσότεροι νεαροί ποιητές θα έχουν γράψει ένα ποίημα για το Ηλιοβασίλεμα. Κι ο Λαπαθιώτης είχε δημοσιεύσει, στο μεγάλο παιδικό περιοδικό της εποχής του, τη Διάπλαση των Παίδων, ένα «Ηλιοβασίλεμα» το 1906, όταν ήταν 18 χρονών.

Λίγο αργότερα, στις 24 Νοεμβρίου, το Χριστιανόπουλο επανέρχεται στον στίβο των αγγελιών:

Όπως συνήθιζαν πολλοί, ίσως και για οικονομία, σε μία αγγελία ο Χριστιανόπουλος απευθύνεται σε πολλούς αγγελιομάχους.

Από τις αναμνήσεις του ξέρουμε ότι ο Μπιμπίκος ήταν ο Κάρολος (ή Καριοφίλης) Μητσάκης (1932-2013), καθηγητής της Φιλοσοφικής, νεοελληνιστής, που «περιέπεσε εν πολλαίς αμαρτίαις» επί χούντας (αν και δεν ξέρω ακριβώς τα περιστατικά). Αλλά ποια είναι η Τσούχτρα που από τη συντροφιά της δηλώνει ότι αποχωρεί το Χριστιανόπουλο; (μπορεί να μου έχει ξεφύγει κάποια προγενέστερη αγγελία στην οποία θα δήλωνε προσχώρηση στη συντροφιά της).

Αναδιφώντας τις σελίδες του περιοδικού, βλέπει κανείς τη στήλη των Μικρών Αγγελιών να κυριαρχείται από την Τσούχτρα, ένα κορίτσι με θαρρετό ύφος και κοφτερή γλώσσα, που έχει πολλούς οπαδούς και άλλους τόσους αντιπάλους, όπως και σήμερα συμβαίνει με τις πληθωρικές προσωπικότητες στο Φέισμπουκ και άλλα κοινωνικά μέσα. Η Τσούχτρα δεν χαρίζει κάστανα για να γίνει αρεστή, ας πούμε σε άλλη συνδρομήτρια, τη Ντορεμί, που της ζήτησε αλληλογραφία απαντά: Γράψε μου μέσω του περιοδικού, αλλά αν το γράμμα σου είναι τόσο γλυκανάλατο όσο το ψευδώνυμό σου δεν θα σου απαντήσω. Και επειδή η Τσούχτρα έστελνε πολλές και μακροσκελείς (άρα ακριβές) αγγελίες, κάποιος άλλος τη ρώτησε «μήπως είσαι μαυραγορίτισσα για να έχεις τόσα λεφτά;» Όμως, στον στίβο των «Μεταξυμάχων» το χειρότερο χουνέρι που μπορούσες να κάνεις σε κάποιον ήταν να αποκαλύψεις την ταυτότητά του -κι έτσι, σε κάποιο τεύχος ένας από τους αντιπάλους της Τσούχτρας φανέρωσε πως το πραγματικό της όνομα ήταν Καλλιόπη Μπουρδάρα.

Να πρόκειται για τη μετέπειτα βουλεύτρια του ΠΑΣΟΚ (1935-1996); Θα μπορούσε, αλλά είναι λίγο δύσκολο στα δέκα της χρόνια να γράφει με τόσο θάρρος. Ίσως πρόκειται για κάποια εξαδέλφη της, από την οικογένεια πάντοτε της Ευρυτανίας που έβγαλε στρατιωτικούς και πολιτικούς -πάντως δεν μπορεί να είναι η όντως ξαδέρφη της Κέλλυ Μπουρδάρα, βουλευτίνα της ΝΔ, διότι αυτή ήταν αγέννητη το 1945.

Όποια και να ήταν, η Τσούχτρα δεν απάντησε με κάποιο φαρμακερό σχόλιο στη δήλωση αποκήρυξης του Χριστιανόπουλου -είχε πια αραιώσει έτσι κι αλλιώς τις εμφανίσεις της. Όσο για το(ν) Χριστιανόπουλο, το χριστουγεννιάτικο τεύχος του Ελληνόπουλου (τχ. 37, 22.12.1945) του επιφύλασσε μιαν ακόμα χαρά, τη δημοσίευση του ποιήματός του «Ποθώ», και μάλιστα όχι στη σελίδα των συνεργασιών αλλά στην τιμητική και πανηγυρικά χρωματισμένη λόγω των ημερών τρίτη σελίδα.

Όπως διαβάσατε πιο πάνω, ο Χριστιανόπουλος συνέχισε τις συνεργασίες του και το 1946, αλλά εγώ δεν έχω στο αρχείο μου τον δεύτερο τόμο του Ελληνόπουλου.

Να κρατήσουμε πάντως από αυτή τη μικροφιλολογική αναδρομή τη μεγάλην αξία που έχει για κάποιον προικισμένο αρχάριο η ενθάρρυνση των πρώτων προσπαθειών του. Και δεν θα ισχύει μόνο για τους ποιητές αυτό…