Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης – Γέρων αιμύλος και σπουδαιόμυθος

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η πεντηκοστή έκτη, και είναι η τελευταία του 11ου κεφαλαίου, που έχει τον τίτλο: Ένας επικούρειος στον καιρό μας, παναπεί πλησιάζουμε προς το τέλος. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Στο τέλος του άρθρου λέω το ανέκδοτο με τα φλιτζάνια για αριστερόχειρες, που το αναφέρει ο παππούς μου σ’ ένα ποίημά του και που μπορεί να μην το ξέρουν κάποιοι.

Όσο περνούσαν τα χρόνια γινόταν ένας καλοσυνάτος και ευχάρι­στος ηλικιωμένος. Σ’ αντίθεση με τους περισσότερους ανθρώπους που όταν γεράσουν αρχίζουν να λένε είτε βλακείες είτε κακίες και γενι­κώς πράγματα ανούσια και πληκτικά, ο ποιητής πέτυχε να γίνει αυτό που ο Δημόκριτος θεωρούσε ως ιδανική κατάληξη του ανθρώπινου βίου: γέρων αιμύλος και σπουδαιόμυθος, δηλαδή καλοσυνάτος γέρος που λέει πάντα ενδιαφέροντα πράγματα. Πραγματικά η συνα­ναστροφή μαζί του ήταν αληθινή απόλαυση. Είχε καθιερώσει στα οικογενειακά τραπεζώματα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρο­νιάς να διαβάζει κάποιο διήγημα του Παπαδιαμάντη εις επήκοον της ομήγυρης, ενώ στις συνεστιάσεις της Λεσβιακής Παροικίας οπωσδή­ποτε θα τον καλούσαν να απαγγείλει ποιήματά του.

Τόσο στο Τολό και στο Ξυλόκαστρο, όπου μονίμως και εναλλάξ παραθέριζε, όσο και στην Αίγινα στη συμπεθέρα και στο πολυπληθές συγγενολόι της, ήταν πολύ αγαπητός και η παρέα του περιζήτητη. Οι γνωστοί και φίλοι που απέκτησε εκείνη την περίοδο ανήκαν στις πιο διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων. Στο Ξυλόκαστρο γνωρίστηκε με τον γλύπτη Χάρη Σακελλαρίου, ο οποίος του έκανε και ένα πολύ πετυχημένο πορτρέτο, αλλά και με το χασάπη και αυτοσχέδιο ποιητή Γιάννη Αθανασόπουλο, που έγραψε ένα κάπως αφελές στιχούργη­μα, αφιερωμένο στη γνωριμία τους. Ο Νίκος σ’ ανταπόδοση έγραψε το παρακάτω ποίημα, που το χάρισε στο φίλο του.

Που λες δεν είν’ η ποίηση προνόμιο
των λίγων πούχουν φίρμα ποιητή
έχουνε κι άλλοι χάρισμα παρόμοιο
κι ας μη σκαρώνουν στίχους στο χαρτί

Η έμπνευση τους έρχεται πηγαία
στις ώρες του κεφιού και της αγάπης
κι έτοιμα τα στιχάκια τους τα ωραία.
Παράδειγμα: ο Γιάννης ο Χασάπης.

Στο Τολό πάλι γνωρίστηκε καλά με τον γάλλο αρχαιολόγο Γκυ Ροσέ, που του χάρισε το βιβλίο του Archeologie de la Grece Prehistorique, με ιδιόχειρη αφιέρωση. Επί δύο κατά σειρά καλοκαίρια τακτικός συμπαίκτης του στο σκάκι ήταν ένας γερμανός ωτορινολα­ρυγγολόγος, με τον οποίο όμως δεν έπιασε φιλίες. Από την αρχή δεν τον γούσταρε, όπως φαίνεται στο ποίημα που του «αφιέρωσε»:

Έπαιξα σκάκι μ’ ένα Γερμανό
πούναι γιατρός ωτορινολαρυγγολόγος.
Τον έχουν στη δουλειά του ικανό,
ωστόσο εμένα δε μου πέφτει λόγος.

Μια που δεν πρόκειται να κάνω θεραπεία
— έχω αυτιά, μύτη και λάρυγγα στην τρίχα!—
Στο σκάκι μόνο με έμελλε να μάθω ποία
είναι η τέχνη του, αφού αντίπαλο τον είχα.

Πρώτη παρτίδα κι έλαχε να πάρει τα λευκά.
Ανοίγει έψιλον τέσσερα, παρτίδα gioco-piano.
Πριν από κάθε κίνηση σκέφτεται εντατικά,
σα νάταν για πρωτάθλημα ή κάτι παραπάνω.

Το προϊόν της σκέψης του συνήθως είναι τζίφος.
Τευτονική βραδύνοια ή τολμηρή παγίδα;
μ’ ανησυχεί -τ’ ομολογώ- το πλήρες κύρους ύφος.
Δε θες μ’ όλα τα λάθη του να πάρει την παρτίδα;

Του παίρνω τη βασίλισσα μα εκείνος πέρα βρέχει,
Ποιο σχέδιο καταχθόνιο να καταστρώνει τάχα;
με τέτοιους τύπους ο καθείς οφείλει να προσέχει
να μη κοιτά τα κέρδη του μονάχα.

Του παίρνω πύργο κι άλογο, χάνοντας μόνο πιόνια
όμως αυτός ατάραχος σα νάταν Ταλ ή Σπάσκι.
Του κάνω ματ! Ετέλειωσα. Για δες ρε κάτι ψώνια!
Σωστά το λεν διδάσκεται κανείς όσο γηράσκει.

Και πάμε ευθύς για τη ρεβάνς. Στήνουμε τα κομμάτια
κι αρχίζουμε. Μια πονηρή περνά απ’ το νου μου σκέψη:
δε θες ο μάγκας νάχασε μονάχα για τα μάτια
να με γελάσει και να με χορέψει;

Ωστόσο πάει κι η δεύτερη. Σε λίγο πάει κι η άλλη.
Ο κόπανος! Και μ’ έσκιαξε με τη σπουδαιοφάνεια.
Θάχει και τούτος το γερό του Φύρερ του κεφάλι
όπου γι’ αριστερόχειρες αγόραζε φλιτζάνια.

Σκάκι έπαιζε ανελλιπώς και στην Αθήνα, με συνήθεις συμπαίκτες του το σύγγαμβρό του τον Γιώργο τον Μίσσιο και το φίλο του γιου του Μανώλη Γεωργουλάκη, που εξελίχθηκε αργότερα σε διεθνή διαιτητή του σκακιού. Με τους φίλους του γιου του και της νύφης του άλλωστε έκανε ισότιμη παρέα. Για είκοσι περίπου χρόνια το σπίτι του και η παρουσία του ίδιου του ποιητή ήταν το σταθερό σημείο αναφοράς για πολύ κόσμο, ιδίως στα δύσκολα χρόνια της απριλιανής Δικτατορίας. Βρίσκανε στη συναναστροφή μαζί του κάτι το πηγαίο, το γνήσιο και το πρωτότυπο. Με μόνη την παρουσία του τους θύμιζε πως υπήρχαν αξίες αιώνιες, άφθαρτες και διαχρονικές: η εντιμότητα, η παρρησία, η φιλία, η ανθρωπιά, η αγάπη του ωραίου, η απλότητα.

Ποτέ του δεν παραδέχτηκε ότι αποστρατεύτηκε από τη ζωή. Χωρίς να αξιώνει να περνά η γνώμη του, φρόντιζε να είναι πάντα χρήσιμος στους γύρω του. Το ενδιαφέρον του για τους άλλους ήταν πάντα ακοίμητο. Όταν μια φορά, σε μια τυχαία επίσκεψη στο σπίτι της πε­θεράς τής ανιψιάς του, της Βαγγελίτσας, πήρε είδηση πως το μικρό κορίτσι της κουνιάδας της ψηνόταν από τον πυρετό και πως οι γονείς του δεν έδιναν, (από άγνοια, καθώς ήταν μόλις φερμένοι από το χωριό τους) την πρέπουσα προσοχή, δεν περιορίστηκε σε συμβουλές, αλλά επιβίβασε το κοριτσάκι και τη μητέρα του στο Γρηγόρη και τους πήγε στο Παίδων. Εκεί τους είπαν ότι το παιδί αν έμενε άλλη μια μέρα στο σπίτι θα πέθαινε από αφυδάτωση.

Στη βοήθεια που έδινε στους γύρω του συντελούσε και το γεγονός ότι είχε τις πιο ποικίλες και χρήσιμες γνώσεις και ότι πιάναν τα χέ­ρια του. Το τραπέζι του γραφείου του ήταν ταυτοχρόνως και πάγκος βιβλιοδέτη, εφαρμοστή, ξυλουργού και ηλεκτρονικού. Η συντήρηση των ηλεκτρολογικών και υδραυλικών εγκαταστάσεων του σπιτιού ήταν αποκλειστική αρμοδιότητά του. Μέγα μέρος των χιλιάδων βι­βλίων της ενωμένης οικογενειακής βιβλιοθήκης έχει βιβλιοδετηθεί από τα χέρια του με τρόπο κυριολεκτικά αθάνατο. Έφτιαχνε μόνος του ραδιοφωνάκια τρανζίστορ και είχε γεμίσει το σπίτι με αυτοσχέ­διες συσκευές ενδοσυνεννόησης. Κατασκεύαζε ωραιότατες βάσεις, αναλόγια και ράφια για βιβλία. Σε μια τέτοια βάση, που χάρισε στον εγγονό του όταν μπήκε στην Ιωνίδειο Πρότυπη Σχολή, είχε γράψει:

Aι μεν ρίζαι της γνώσεως πικραί οι δε καρποί αυτής… πικρότεροι

Εκείνη ακριβώς την εποχή έγραψε την Ποιητική Αυτοβιογραφία του, όπου διατυπώνει τις απόψεις του για την ποίηση και τους κανόνες της στιχουργικής. Την παραθέτω ολόκληρη, ελπίζοντας και πάλι να μην εξαντλήσω την υπομονή του αναγνώστη.

Από μικρό κι αμούστακο, με μάγουλο σα ρόδι,
ως τώρα που μ’ αυλάκωσαν το πρόσωπο οι ρυτίδες,
η μούσα η λάμια κάθεται στο νου μου σταυροπόδι
και με οίστρους και με οράματα μου σαλαγάει τις βίδες.

Του κάκου κλειω τα μάτια μου στης άνοιξης το θάμα,
στην ομορφιά, στο λούλουδο, στης κόρης τους βοστρύχους,
κουφός στη νότα τ’ αηδονιού και στης πηγής το νάμα.
Αδιάκοπα κι αλύπητα μου ψιθυρίζει στίχους!

Να ήτανε κάνε οι στίχοι της αυτοί της προκοπής
και να γινόμουν ένδοξος κι ένας απ’ τους Αρίστους,
ή νάταν μπούρδες υψηλές και μεγαλοπρεπείς
σα νάτανε βλαμμένος ο ποιητής τους!

Να ’βοσκε στου ασυνείδητου τις ζοφερές εκτάσεις
κι ασύδοτη ν’ αράδιαζε κουβέντες ηχηρές
κομμένες κι ασυνάρτητες -μοντέρνες όμως- φράσεις
τρίχες τουτέστι κατσαρές!)

Όμως εκείνη τίποτες! Αγύριστο κεφάλι.
Δεμένη στην Παράδοση, στο μέτρο και στη ρίμα.
Ούτε δυο στίχους το σκυλί δε μπόρεσε να βγάλει
γριφώδεις κι ακατάληπτους – σαν τους μοντέρνους. Κρίμα.

Και της υποδεικνύω ο φουκαράς:
Έτσι που πάμε Μούσα μου καημένη,
ο διάβολος μας πήρε και τους δύο.
Η Λήθη δυστυχώς μας περιμένει
κι όχι τιμές ή δόξες ή παράς
ή καν της δωδεκάδος το βραβείο.

Στίχοι με μέτρο, ρυθμικοί,
πούναι θαρρείς τυμπάνων ήχοι,
καμιά δεν έχουν πέραση οτις μέρες μας.
Ξεπερασμένοι πια και πληχτικοί
και των παλιών δασκάλων τώρα οι στίχοι,
που τόσο συγκινούσαν τους πατέρες μας.

Κι η δόλια η ρίμα – Πού ’ναι ο Παλαμάς,
όπου δεκάτη μούσα την εκάλει!
από το στίχο τώρα πήρε φύσημα
και ξέπεσε στον άμουσο μπακάλη.

Τυλίγονται στα φύλλα της νηστίσιμα,
ελιές, τουρσί, χαβιάρι, ταραμάς.
Κι εξόν αυτό, το λεν οι μυημένοι
και της μοντέρνας τέχνης οι γλεντζέδες
μέσα σε τέτοιους στίχους τυλιγμένοι
φαίνονται νοστιμότεροι οι μεζέδες,
γιατί –ό,τι κι αν πεις -κάτι έχουν πάρει
από το Μαλακάση ή το Γρυπάρη.

Για τούτο κι η μομφή, πως οι μοντέρνοι
δεν έχουν παλαιότερους διαβάσει
είν ’ ολοφάνερο πως πέφτει.
Απλούστατα καθένας δρόμο παίρνει
και τρέχει τους παλιούς να ξεπεράσει
(βάζοντας όπου δει λιγάκι νέφτι).

Πρώτα ο τεχνίτης ζύγιαζε τις λέξεις του
σα νάτανε βενέτικο χρυσάφι.
Σήμερα ακολουθώντας τις ορέξεις του
ασύδοτος αφήνεται να γράφει

Κι αν άλλοτε, σ’ ολόκληρο το βίο του
δούλευε ο ποιητής μια συλλογή του (—αλλοί!)
ο τωρινός ατσίδας το βιβλίο του
το γράφει εις δύο βδομάδες το πολύ.

Παλιοί δασκάλοι που σμιλεύατε
το στίχο σαν ατίμητο πετράδι!
να ξέρετε πως άδικα παλεύατε.
Ξοφλήσατε. Σας έφαε το σκοτάδι.

Φευ! το παν ελησμονήθη.
Σας εκάλυψεν η λήθη
και σας έφαγε η μαρμάγκα!
Νέοι άνδρες, νέα ήθη.
Τώρα σκας το παραμύθι
κι έτσι πέφτουνε τα φράγκα.

Λοιπόν τραγούδα Μούσα μου καημένη
όμως σε νέα προσηλώσου ιδανικά
(πάρε καμπόσα απ’ τους μοντέρνους δανεικά)
και τα παλιά που τόσο σ’ άρεσαν… Κομμένη!

Και συμμορφούμαι το λοιπόν και τραγουδώ,
χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ.

Το ανέκδοτο που λέγαμε. Μόλις άρχισε ο Χίτλερ να παίρνει τα πρώτα μέτρα κατά των Εβραίων, κάποιος από το οικονομικό επιτελείο του προσπάθησε να τον πείσει ότι κάνει λάθος και ότι θα βλάψει την οικονομία, διότι οι Εβραίοι είναι ικανότατοι έμποροι. Όχι, απάντησε ο Χίτλερ, απλώς αλληλοϋποστηρίζονται.

Να μου επιτρέψετε, Φύρερ μου, να κάνουμε ένα τεστ, είπε ο οικονομολόγος, για να συγκρίνουμε την εμπορική δεινότητα Εβραίων και μη Εβραίων.

Και πράγματι, μαζί με άλλον ένα σύμβουλο, που αμφισβητούσε το εμπορικό δαιμόνιο των Εβραίων, πήραν γύρα τα καταστήματα ειδών πορσελάνης, ρωτώντας τους αν έχουν φλιτζάνια για αριστερόχειρες. Οι Γερμανοί καταστηματάρχες τα έχαναν: – Μας έχουν τελειώσει… -Να παραγγείλουμε στο εργοστάσιο… – Πρώτη φορά μας ζητάνε κάτι τέτοιο…

Πάνε και σε έναν Εβραίο. –Έχετε φλιτζάνια για αριστερόχειρες;
– Βεβαίως, ορίστε. Και παίρνει ένα από τα φλιτζάνια και το περιστρέφει κατά 180 μοίρες ώστε το χερούλι να έρθει από την άλλη πλευρά.

Εντυπωσιάστηκε ο άλλος σύμβουλος και πείστηκε ότι οι Εβραίοι έχουν εμπορικό δαιμόνιο. Πάνε στον Φύρερ και του λένε τι συνέβη, το και το. Και αυτός:

— Ε και τι αποδεικνύει αυτό; Αυτός έτυχε να έχει!