Ο νόμος του Λιντς στην οδό Γλάδστωνος

Σύμφωνα με το Μεγάλο Ηλεκτρονικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (ΜΗΛΝΕΓ) των εκδόσεων Πατάκη, λιντσάρισμα είναι η κακοποίηση ή και η θανάτωση κάποιου, που είναι ή θεωρείται ένοχος, υπεύθυνος για κάτι, από πλήθος εξαγριωμένων ανθρώπων.

Τη λέξη τη δανειστήκαμε, φυσικά, από τα αγγλικά ή, ακριβέστερα, από τα αμερικάνικα. Η ετυμολογία της αγγλικής λέξης δεν είναι απόλυτα καθαρή, αν και το ρήμα to lynch (λιντσάρω) γεννήθηκε μάλλον τον καιρό της Αμερικανικής Επανάστασης, από τη φράση Lynch law (ο νόμος του Λιντς) και έχει την προέλευσή του σε κάποιον Λιντς, ίσως τον Charles Lynch, ο οποίος χρησιμοποίησε συνοπτικές εξωδικαστικές διαδικασίες για να καταστείλει την εξέγερση οπαδών του βρετανικού στέμματος.

Αργότερα ο όρος χρησιμοποιήθηκε ιδίως για τη θανάτωση Αφροαμερικανών από πλήθη λευκών, ενδεχομένως επειδή τα θύματα είχαν κάνει κάποιο αδίκημα (ή «αδίκημα»: τον 14χρονο Έμετ Τιλ τον σκότωσαν στη δεκαετία του 1950 επειδή χαμογέλασε σε μια λευκή κοπέλα). Το αρχετυπικό λιντσάρισμα γινόταν με κρέμασμα, συνήθως δημόσιο, αν και φυσικά χρησιμοποιήθηκαν και άλλες μέθοδοι θανάτωσης.

Στη γλώσσα μας η λέξη εισήχθη από τον 19ο αιώνα. Ο Στέφανος Κουμανούδης στη Συναγωγή του καταγράφει κάποιες προσπάθειες ημιεξελληνισμού: Λύντσειος τιμωρία, λυντσισμός, λυντσισθέντες, λυντσοδικία, λυντσοτομηθέντες -στην τελευταία περίπτωση τον νεολογισμό τον έπλασε συντάκτης της Ακρόπολης σε είδηση για το λιντσάρισμα 11 Ιταλών μεταναστών στη «Νέα Αυρηλία» της Αμερικής, που είναι η Νέα Ορλεάνη θαρρώ. Ωστόσο, τελικά επικράτησαν οι τύποι λυντσάρω και λυντσάρισμα, που μετά τη μεταρρύθμιση του 1976 γράφονται απλά: λιντσάρω, λιντσάρισμα.

Ο όρος λιντσάρισμα χρησιμοποιήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τη θανάτωση του Ζακ Κωστόπουλου προχτές, στην οδό Γλάδστωνος, κοντά στην Ομόνοια. Οι πρώτες ειδήσεις έκαναν λόγο για εισβολή ληστή με μαχαίρι σε κοσμηματοπωλείο, χωρίς να αναφέρουν πολλές λεπτομέρειες σχετικά με το πώς τραυματίστηκε θανάσιμα ο «επίδοξος ληστής» (η ταυτότητα του νεκρού δεν ήταν γνωστή τις πρώτες ώρες) και άφηναν να εννοηθεί ότι είτε ο καταστηματάρχης τον σκότωσε «σε άμυνα» είτε ότι το πλήθος, πολλοί περαστικοί μαζί, ξυλοκόπησαν τον νεαρό. Από εκεί και οι αναφορές σε λιντσάρισμα.

Τελικά, ξέρουμε ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Δεν έγινε καμιά «εισβολή με μαχαίρι», με την έννοια ότι ο νεαρός δεν μπήκε στο κοσμηματοπωλείο κραδαίνοντας μαχαίρι, εικόνα που υποβάλλει αυτή η διατύπωση, αλλά απλούστατα ο ιδιοκτήτης βγήκε από το μαγαζί του να πάει στο περίπτερο χωρίς να κλείσει την πόρτα και τότε μπήκε μέσα ο Ζακ Κωστόπουλος, χωρίς να ξέρουμε για ποιο λόγο μπήκε στο μαγαζί και χωρίς να ξέρουμε αν όντως κρατούσε μαχαίρι. Από την άποψη αυτή, η είσοδος σε ένα άδειο μαγαζί από ανοιχτή πόρτα δεν συνιστά ληστεία ή απόπειρα ληστείας, τουλάχιστον σύμφωνα με τα λεξικά (οι δικηγόροι που μας διαβάζουν ας μας ενημερώσουν τι ισχύει σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα). Η ληστεία νομίζω πως προϋποθέτει την άσκηση κάποιας βίας ή κάποια απειλή. Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι ο Κωστόπουλος είχε μπει στο κατάστημα με σκοπό να κλέψει, νομίζω πως δεν στοιχειοθετείται απόπειρα ληστείας αλλά κλοπής.

Υπάρχουν μαρτυρίες ότι ο Κωστόπουλος καθόταν σε διπλανό μαγαζί στο οποίο έγινε ένα επεισόδιο και κατέφυγε στο μαγαζί για να ξεφύγει από τη φασαρία. Όταν έκλεισε πίσω του η πόρτα, πανικοβλήθηκε και προσπάθησε να φύγει σπάζοντας το τζάμι της βιτρίνας με τον πυροσβεστήρα. Τότε, ο καταστηματάρχης και άλλος ένας ή δύο από τους παρατυχόντες άρχισαν να τον κλοτσούν στο κεφάλι, να του πετάνε αντικείμενα, ενώ άλλοι περαστικοί βιντεοσκοπούσαν τη σκηνή με τα κινητά τους -υπάρχουν δυο τουλάχιστον βιντεάκια, που αποτυπώνουν όλη τη βιαιότητα των χτυπημάτων. Πάντως, το πλήθος δεν είχε ενιαία στάση, γι’ αυτό και δεν ξέρω αν στέκει να μιλάμε για λιντσάρισμα. Μάλιστα, ένας με κοτσίδα, που φαίνεται στα δεξιά της εικόνας, μπήκε στη μέση και έπεισε τους άλλους δύο, που κλοτσούσαν τον πεσμένο νεαρό, να σταματήσουν.

Να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Ακόμα κι αν δεχτούμε, για χάρη της συζήτησης, ότι ο νεαρός είχε εισβάλει στο μαγαζί κραδαίνοντας μαχαίρι για να ληστέψει, και πάλι τίποτε δεν δικαιολογεί τις κλοτσιές στο κεφάλι σε κάποιον που είναι ήδη εξουδετερωμένος και άοπλος. Κάποιοι που βλέπουν πολλές αμερικάνικές ταινίες θεωρούν ότι από τη στιγμή που κάποιος έχει μπει στο σπίτι σου ή στο μαγαζί σου για να ληστέψει είναι θεμιτό να τον σκοτώσεις, αλλά αυτά μπορεί να γίνονται ανεκτά σε λιγότερο πολιτισμένες κοινωνίες, όχι όμως στην Ευρώπη. Σε μια φετινή υπόθεση στη Γαλλία, ο κοσμηματοπώλης της Νίκαιας που πυροβόλησε τους ληστές που τον είχαν ληστέψει, ενώ έφευγαν με τη λεία τους από το κατάστημά του και σκότωσε τον έναν καταδικάστηκε -έστω με αναστολή, αλλά καταδικάστηκε. Δεν του αναγνωρίστηκε νόμιμη άμυνα.

Δεν θέλω να μπω στις λεπτομέρειες της υπόθεσης, διότι δεν είναι ακόμα απολύτως καθαρές. Ξέρουμε πια με βεβαιότητα ότι ο νεκρός ήταν ο Ζακ Κωστόπουλος, ακτιβιστής οροθετικός, με αξιόλογη δημόσια παρουσία. Πολλά άλλα πράγματα δεν τα ξέρουμε ακόμα, οπότε να μην προτρέχουμε να βγάλουμε συμπεράσματα. Κυρίως όμως, να μην προτρέχουμε να στραφούμε εναντίον του αδύνατου μέρους και να υιοθετήσουμε άκριτα την άποψη που προσπάθησαν να περάσουν τα κανάλια για τη «ληστεία». (Μόλις μαθεύτηκε η ταυτότητά του, κάποιοι έψαξαν και βρήκαν ότι ο «ληστής» είχε πάρει μέρος σε… αντεθνική παράσταση για τη Μακεδονία! Το υπόρρητο μήνυμα είναι σαφές, θαρρώ)

Ένα θέμα που μπορούμε να σχολιάσουμε στο περιθώριο αυτής της θλιβερής υπόθεσης, είναι ότι αν δεν υπήρχε η δυνατότητα βιντεοσκόπησης από κινητά τηλέφωνα, δεν θα βλέπαμε καθόλου το λιντσάρισμα ή τέλος πάντων τα βάναυσα χτυπήματα που δέχτηκε πεσμένος ο νεαρός. Τότε, πολύ πιο εύκολα θα δεχόμασταν την εκδοχή του κοσμηματοπώλη.

Το δεύτερο είναι ότι και η υπόθεση αυτή στάθηκε αφορμή να ξεχυθεί ένας παχύρρευστος οχετός κακοψυχιάς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Άλλο είναι να πιστεύεις ότι μπορεί στην προκειμένη περίπτωση να στοιχειοθετείται νόμιμη άμυνα, κι άλλο είναι να εκδηλώνεις φωναχτά, με κραυγές, την ικανοποίησή σου για τον θάνατο του νεαρού ή να δικαιολογείς την αυτοδικία με φτηνό χιούμορ όπως ο πανεπιστημιακός δάσκαλος αριστερά.

Χιούμορ με τον πεσμένο κάτω, που τον κλοτσάνε στο κεφάλι;

Θα κλείσω με ένα σχετικό σχόλιο που έκανε στο Φέισμπουκ ο Κώστας Κωστάκος:

Θα μπορούσα ίσως να έρθω στη θέση και να προσπαθήσω να βρω ελαφρυντικά σε όποιον χτυπάει βάναυσα έναν άνθρωπο που αποπειράται να κλέψει.
Δεν θα μπορούσα ποτέ να έρθω στη θέση και να βρω ελαφρυντικά σε όποιον εκ των υστέρων επιδοκιμάζει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ή πάντως δεν αποδοκιμάζει, ή πάντως αποδέχεται ως μέρος του παιχνιδιού το να σκοτώνεται ένας άνθρωπος που πήγε να κλέψει κοσμήματα.
Τον δεύτερο τον τρέμω απείρως περισσότερο από τον πρώτο. Ο δεύτερος ιδεολογικοποιεί τη βαναυσότητα και περιγράφει τον κόσμο στο οποίο θέλει να ζει: δεν είναι ένας κόσμος ασφάλειας και μη εγκληματικότητας, είναι ένας κόσμος με φετίχ την τιμωρία και τη συντριβή όποιου βρεθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο απέναντί μας.