20 λέξεις της Κυπριακής

Παρακολουθώ μια ομάδα του Φέισμπουκ που μελετάει την Κυπριακή Ελληνική διάλεκτο. Το αν η Κυπριακή είναι διάλεκτος, ιδίωμα ή γλώσσα, αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό πολιτική απόφαση, οπότε ας το αφήσουμε προς το παρόν. Πάντως είναι μια γλωσσική ποικιλία διαφορετική από την κοινή νεοελληνική.

Χτες, ένα μέλος έβαλε, υπό τύπον κουίζ, είκοσι δάνειες λέξεις της Κυπριακής (τελικά η μία δεν ήταν δάνεια λέξη). Μια και εδώ στο ιστολόγιο τέτοια θέματα μάς αρέσουν, αντέγραψα τον κατάλογο και τον παραθέτω, μαζί με τις απαντήσεις που δόθηκαν, τις οποίες όμως συμπληρώνω, βασιζόμενος στο λεξικό του Κ. Γιαγκουλλή «Θησαυρός κυπριακής διαλέκτου».

Για αυτες τις 20 δάνειες λέξεις, ο θεματοθέτης αναφέρει ότι χρησιμοποιούνται καθημερινά στην κυπριακή διάλεκτο αν και στη σχετική συζήτηση άλλα μέλη της ομάδας, επίσης Κύπριοι, δήλωσαν ότι αγνοούν πολλές από αυτές. Πάντως, μία λέξη ανήκει και στην κοινή νεοελληνική οπότε κακώς μπήκε στον κατάλογο.

1. ακκιπέττι
2. άσιλα
3. άσσιοηλε
4. άτζιαπίσσου
5. βερεσιέ
6. γιάλιαλι
7. γιάομαν
8. εσσιέκκιπι
9. ζαττίν
10. ιμίσιημου
11. καηρέττιν
12. κκέσκιμον
13. κουλάκκιν
14. κούτζιουλα
15. μάγκουμου
16. οξά
17. περικκιάττερσιν
18. πέρκιμον
19. πιλέ μου
20. σικκιμέ

Μπορείτε να μαντέψετε τι σημαίνουν;

Η λέξη που κακώς μπήκε στον κατάλογο είναι η αρ. 5, βερεσιέ -βερεσέ στην κοινή. To «σι» πριν από φωνήεν δηλώνει παχύ σ. Ας πούμε δυο λόγια για τις άλλες.

1. ακκιπέττι: στο τέλος, τελικά. Ακκιπέττι τζι ο Θεός μου άκουσέν τους. Από το τκ. akibet < αραβ. aqibat
2. άσιλα ή άσιλ: πράγματι, όντως. Η κουβέντα που μου είπες είναι άσιλα σωστή. Από τκ. asιl
3. άσσιοηλε ή χασσιοηλε: τι ωραία! έτσι μπράβο! τα καταφέραμε! Από τκ. ha şöyle
4. άτζιαπίσσου ή άτζιαπα: μήπως, άραγε. Μα άτζαπα εν σκοτεινά τζι ομπρός τους έν θωρούσιν; Από τκ. acaba-aceba.
5. βερεσιέ: Ε, αυτό το ξέρουμε.
6. γιάλιαλι ή γιάλι άλι: σιγά σιγά. Κακώς μπήκε στον κατάλογο διότι είναι ελληνικής ετυμολογίας λέξη (πρβλ. αγάλι αγάλι)
7. γιάομαν: ανάρπαστος. Εγινήκαν γιάομαν οι παττίσιες σήμερα. Από το τκ. yagma, απ’ οπου και το γιάγμα της κοινής. Ο Γιαγκουλλής θεωρεί ότι η τουρκική λέξη προέρχεται από το ελλ. διάγω, αλλά ο Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι το διαγουμίζω είναι δανειο από το yagma.
8. εσσιέκκιπι: με το ζόρι. Δε θέλουμε κανείς να φορά τη φανέλα της ΑΕΛ με το ”εσσιεκκιπι” Από το τκ. esek gibi που σημαίνει κατά λέξη «σαν το γαϊδούρι», αφού εσέκ είναι ο γάιδαρος.
9. ζαττίν: Αυτή τη λέξη βρίσκω να την εξηγούν διαφορότροπα, αν και οι αποκλίσεις δεν είναι σημαντικές. α) άλλωστε, εξάλλου, β) είτε έτσι είτε αλλιώς, γ) στην πραγματικότητα, πάντως. Πχ ζαττίν το πλάσμαν το κακόν πάντα κακά γυρεύκει. Από τκ. zaten.
10. ιμίσιημου ή μις μισι μου: τάχα, δήθεν. Ιμισιημου εκαμεν πώς δεν με είδεν Από το τκ. imis και την προσωπική αντωνυμία
11. καηρέττιν, στην έκφρ. «κάνε καηρέττιν = κάνε γρήγορα». Μόνο του σημαίνει «προσπάθεια, ζήλος». Από το κτ. gayret, απ’ όπου και το καερέτι της κρητικής, που μάλλον «υπομονή» θα το πούμε.
12. κκέσκιμον: μακάρι. Από τκ. keske και την προσωπική αντωνυμία «μου».
13. κουλάκκιν: αυτί, ακρόαση. Στην έκφρ. «βάλε κουλάκκιν» = άκου! Από τκ. kulak.
14. κούτζιουλα και κούτζιλα: με δυσκολία. Κούτζιουλα τα κατάφερεν στα πόθκια του τζι εστάθην. Από τκ. güç / küç
15. μάγκουμου και μάγκου: τουλάχιστον. Εν ήρτες εψές, μάγκουμου έρκου πόψε. Aπό ιταλ. manco και προσωπική αντωνυμία.
16. οξά: ή, αλλιώς, διαφορετικά. Είμαι κίνκι οξά εκκεντρική; Από τκ. yoksa. Πρέπει να υπάρχει και στα κρητικά.
17. περικκιάττερσιν: έκφρ. ευχαριστίας όταν σου δίνουν κάτι (παράδειγμα χρήσης) Από τκ. bereket versin, που μας θυμίζει τα δικά μας μπερεκέτια.
18. πέρκιμον και πέρκι: μακάρι, ίσως. Από τκ. belki. Στη λέξη αυτή έχουμε αφιερώσει παλιότερα άρθρο.
19. πιλέ μου: τουλάχιστον. Έδωκές του κουπέπια; Πιλέμου αρέσαν του; Aπό τκ. bile.
20. σικκιμέ: Δεν με νοιάζει, αδιαφορώ. Ο Γιαγκουλλής πιο απερίφραστα: στην πούτσα μου, ας γίνει ό,τι θέλει. Από τκ. sikmek, απ’ όπου και το «α σιχτίρ» το δικό μας για το οποίο προσεχως θα δημοσιευτεί άρθρο του Ν. Νικολάου. Στη δική μας αργκό έχουμε την εκφραση «σικιμέ καντάρ«.

 

Θα με ενδιέφερε στα σχόλια να αναφερετε αν τυχόν κάποια από τις λέξεις αυτές (πλην του βερεσέ) έχει αντίστοιχες σε κάποια ελλαδίτικη ντοπιολαλιά -αν και σημειώνω κάποιες περιπτώσεις. Οι Κύπριοι (ή οι γνώστες της Κυπριακης) θα μπορούσαν επίσης να αναφέρουν παραδείγματα χρησης των λέξεων.