Επιδόματα, μέτρα στήριξης και το αργομουνιάτικο

Έγινε πολλή συζήτηση για την εξαγγελία της υφυπουργού Εργασίας κ. Δόμνας Μιχαηλίδου για πρόσθετα κίνητρα ειδικά στις γυναίκες κάτω των 30 ετών που τεκνοποιούν. Δεν είναι σαφές αν αυτά τα πρόσθετα κίνητρα θα πάρουν μορφή επιδόματος ειδικά για τις κάτω των 30 ετών μητέρες, όπως γράφτηκε, ή αν θα έχουν κάποια άλλη μορφή.

Φαίνεται ότι η ιδέα προέρχεται από δέσμη προτάσεων της Διανεοσις, στην οποία γίνεται λόγος για «πριμ απόκτησης τέκνου για μητέρες κάτω των 30 ετών (2000 ανά παιδί)».

Η πρόταση ξένισε αρκετά. Καταρχάς, φαίνεται αντίθετη με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, που απαγορεύει τις διακρίσεις για μια σειρά από λόγους, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και η ηλικία. ‘Επειτα (κι αν κάνω λάθος διορθώστε με) δεν ξέρω να υπάρχει ανάλογο μέτρο, δηλαδή ηλικιακή διαφοροποίηση της στήριξης της μητρότητας, σε καμιά ευρωπαϊκή χώρα.

Aλλά να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Αυτό που λέμε «δημογραφικό πρόβλημα» είναι υπαρκτό και οξύτατο στη χώρα μας. Σε όλη την Ευρώπη υπάρχει πρόβλημα γήρανσης του πληθυσμού και μείωσης των γεννήσεων, όμως στην Ελλάδα της κρίσης και των μνημονίων προστέθηκαν στην εξισωση η βάναυση επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου και των δημόσιων υπηρεσιών υγείας αφενός και η μετανάστευση πολλών νέων αφετέρου.

Αξίζει να φυλλομετρήσετε την έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ για τη φυσική κίνηση πληθυσμού. Θα δείτε ότι οι γεννήσεις μειώνονται τα τελευταία χρόνια, ενώ οι θάνατοι μένουν σταθεροί ή αυξάνονται. Οι γεννήσεις πρώτη φορά το 2013 έπεσαν κάτω από τις 100.000 το χρόνο.

Κι έτσι ενώ πριν από μισόν αιώνα είχαμε σταθερά περί τις 80.000 ετήσιο θετικό ισοζύγιο (γεννήσεις μείον θάνατοι) τις τελευταίες δεκαετίες το ισοζύγιο άρχισε να συρρικνώνεται, μέχρι που έγινε αμελητέο, και τελικά πρώτη χρονιά το 2011 οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις. Το 2017 είχαμε 88.500 γεννήσεις και 124.500 θανάτους, δηλαδή 36.000 αρνητικό ισοζύγιο.

Όπως βλέπετε σε ευρωπαϊκή στατιστική έκθεση, ο δείκτης γονιμότητας (αριθμός παιδιών ανά γυναίκα) στις χώρες της ΕΕ είναι κατά μέσο όρο 1,51. Προηγείται η Γαλλία με 1,90. Η Ελλάδα έχει έναν από τους χαμηλότερους δείκτες, με 1,35. Αξίζει να προσεχτεί πως οι χώρες που έχουν τους χαμηλότερους δείκτες δεν είναι ούτε οι πιο προηγμένες ούτε οι πιο φτωχές αλλά ειδικά οι χώρες της νότιας Ευρώπης: Πορτογαλία 1,38, Ελλάδα 1,35, Ιταλία και Κύπρος 1,32, Ισπανία 1,31 και Μάλτα 1,26. Κάποια εξήγηση θα υπάρχει γι’ αυτό, αλλά δεν την ξερω.

Όπως και σε όλη την Ευρωπη, έτσι και στην Ελλάδα αυξάνει η μέση ηλικία των μητέρων. Το 2017 ήταν 31,4 χρόνια (30,5 το 2011), πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (στα 29.1).

Ας το δούμε πιο αναλυτικά.

Βλέπετε ότι το 1977 οι περισσότερες γυναίκες γεννούσαν σε ηλικίες 20-29 (το 76% κάτω των 30) ενω το 2017 η πυραμίδα έχει μετατοπιστεί κατά μία δεκαετία, οι περισσότερες γυναίκες γεννάνε μετά τα 30 (το 68% άνω των 30).

Γιατί όμως γεννάνε πιο αργά και πιο λίγο οι γυναίκες; Όχι μόνο επειδή σήμερα πολύ περισσότερες γυναίκες, όπως και πολύ περισσότεροι άντρες, συνεχίζουν σε ανώτατες σπουδές, όχι απλώς στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά και σε μεταπτυχιακά, αλλά και επειδή σήμερα είναι σχεδόν αυτονόητο ότι η γυναίκα θα εργαστεί ενώ κάποτε οι εργαζόμενες γυναίκες ήταν εξαίρεση (θυμάμαι, όταν πήγαινα δημοτικό, η δασκάλα δικαιολογούσε την ατημελητη εμφάνισή μου λέγοντας στον διευθυντή «η μητέρα του είναι εργαζόμενη» -ήμουν η εξαίρεση).

Και βέβαια ο εργασιακός στίβος είναι εχθρικός προς τη μητρότητα, ιδίως στον αμείλικτο ιδιωτικό τομέα. Η γυναίκα που θα κάνει ανώτατες σπουδές και θα προσληφθεί στα 25 της (αν είναι τυχερή) πρέπει να καταξιωθεί πρώτα επαγγελματικά πριν τολμήσει να σκεφτεί την τεκνοποίηση. Το ίδιο ισχύει και σε επαγγέλματα που είναι σε μεγάλο βαθμό ελεύθερα, άρα υποτίθεται ότι δεν δεσμεύονται από τις απαιτήσεις του εργοδότη. Οι δικηγορίνες έχουν γεννητικότητα πολύ χαμηλότερη από τον γενικό γυναικείο πληθυσμό (είχαμε παλιότερο άρθρο).

Και από εδώ πηγαζουν οι μεγαλύτερες αντιρρήσεις για το μέτρο της στήριξης προς τις νεότερες μητέρες. Από θέση αρχής, το μέτρο φαίνεται να στέλνει το σήμα: οι ανώτατες σπουδες δεν είναι για τη γυναίκα, τα μεταπτυχιακά και τα διδακτορικά δεν είναι για τη γυναίκα, η καλή ή η δύσκολη καριέρα δεν είναι για τη γυναίκα, η γυναίκα βρίσκει την ολοκλήρωση και την τελείωση στην οικογένεια και την τεκνοποιία. Τέτοιες απόψεις έχει μεγάλο τμήμα της εκλογικής βάσης της νέας κυβέρνησης, η οποία να θυμίσω ότι έχει ντροπιαστικά χαμηλό ποσοστό γυναικών σε υπουργικές θέσεις (όπως και το κόμμα της ΝΔ εχει ντροπιαστικά χαμηλό ποσοστό βουλευτριών) διότι «οι γυναίκες ήταν διστακτικές» να αναλάβουν υπουργικά καθήκοντα.

Πέρα από αυτό, το μέτρο φαίνεται και αναποτελεσματικό. Αν η στήριξη στις μητέρες κάτω των 30 έχει ως αποτέλεσμα να πείσει πχ 2000 μητέρες ετησίως να επισπεύδουν κατά 2-3 χρόνια τη γέννηση του παιδιού τους, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι αμελητέο. Ίσως περισσότερο τόπο θα έπιαναν τα ίδια χρήματα αν δινόταν αυξημένη στήριξη, όχι γραμμικά αλλά γεωμετρικά, τόσο οικονομική όσο και σε άδεια, στη γέννηση δεύτερου και τρίτου παιδιού.

Πάντως, η είδηση για το επίδομα κάτω των 30 προκάλεσε πολλά πνευματώδη σχόλια στα κοινωνικά μέσα και στο Τουίτερ ένας φίλος του ιστολογίου θυμήθηκε το αργομουνιάτικο, έναν φόρο που όπως λέγεται εφαρμοζόταν στη Χίο τον 16ο αιώνα για να αντιμετωπιστεί το δημογραφικό πρόβλημα. Αν θεσπιστεί ο φόρος αυτός, έγραψε, και ζεστό χρήμα θα εισρεύσει στον κρατικό κορβανά και θα αυξηθούν οι γεννήσεις!

Τις αναφορές στον περίεργο αυτό φόρο τις είχα δει εδώ και πολλά χρόνια. Όμως, για να πω την αλήθεια, όταν διάβαζα για το αργομουνιάτικο ήμουν λιγάκι δύσπιστος διότι δεν έβρισκα πρωτογενή πηγή, ενώ η λέξη δεν υπάρχει σε κανένα λεξικό (πχ. του Κριαρά).

Παρόλο που γενικά είναι σωστό να είσαι δύσπιστος, εδώ δεν είχα δίκιο, τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως.

Η πηγή για το αργομουνιάτικο υπάρχει, την βρήκαμε πριν από ενάμισι μήνα σε σχετική συζήτηση στα Υπογλώσσια.

Στο βιβλίο Vies des dames galantes του Pierre de Bourdeille, αββά του Brantôme, που γράφτηκε περί το 1600, διαβάζουμε:

Telles femmes veufves seroient bonnes à l’isle de Chio, la plus belle isle et gentille et plaisante du Levant, jadis possédée des Gennois, et depuis trente-cinq ans usurpée par les Turcs, dont c’est un grand dommage et perte pour la chrestienté. En ceste isle donc, comme je tiens d’aucuns marchands gennois, le coustume est que si une femme veut demeurer en viduïté, sans aucuns propos de se remarier, le seigneur la contraint de payer un certain prix d’argent, qu’ils appellent _argomoniatique_, qui vaut autant dire (sauf l’honneur des dames) _c.. reposé et inutile_. Je leur ay demandé sur quoy cette coutume pouvoit estre fondée: ils me respondirent que pour tousjours mieux repeupler l’isle.

Μεταφράζω πρόχειρα τα παλαιά γαλλικά:

… στη Χίο, το πιο όμορφο και χαριτωμένο και ευχάριστο νησί του Λεβάντε, που τότε το κατείχαν οι Γενοβέζοι και που εδώ και 35 χρόνια το έχουν σφετεριστεί οι Τούρκοι, πράγμα που είναι μεγάλη ζημιά και απώλεια για τη χριστιανοσύνη. Σε εκείνο το νησί λοιπόν, όπως έμαθα από Γενοβέζους εμπόρους, υπάρχει το έθιμο, αν κάποια γυναίκα επιθυμεί να ζήσει χήρα, χωρίς σκοπό να ξαναπαντρευτεί, ο άρχοντας την υποχρεώνει να πληρώσει ένα ορισμένο χρηματικό ποσό, το οποίο αποκαλούν αργομουνιάτικο, που σημαίνει (χωρίς να θέλω να προσβάλω την τιμή των κυριών) μ… αργό και άχρηστο. Τους ρώτησα ποιος ήταν ο λόγος ύπαρξης αυτού του εθίμου: για να αναπληρώνεται ο πληθυσμός του νησιού, μου απάντησαν.

Γράφω μ… επειδή ο Γάλλος γράφει c… Aν έγραφε con, θα έγραφα «μουνί».

Αν καταλαβαίνω καλά τη διατύπωση, δεν είναι σαφές αν το «αργομουνιάτικο» το είχαν επιβάλει οι Οθωμανοί ή οι Γενοβέζοι. Από την άλλη, ο Μπραντόμ δεν είναι και τόσο κατηγορηματικός για την ύπαρξη του εθίμου: το έμαθε, λέει, από Γενοβέζους εμπόρους.

Επίσης, αν δεν κάνω λαθος, αυτή είναι η μοναδική πηγή για την ύπαρξη αυτού του περίεργου φόρου, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι πράγματι υπήρξε.

Εκτός βέβαια αν το επαναφέρουμε τώρα για να λυθεί το δημογραφικό.

ΥΓ Φυσικά, η πολιτογράφηση ή/και η κοινωνική ένταξη μεταναστών συμβάλλει επίσης καθοριστικά στην αντιμετώπιση του δημογραφικού. Η γερασμένη Ευρώπη θα έπρεπε ν’ αγκαλιάσει και να αποδεχτεί το μεταναστευτικό κύμα, που αποτελεί μοναδική ευκαιρία για δημογραφική αναπλήρωση -και το ίδιο ισχύει και για τη χώρα μας.