Το Λερναίο κείμενο στην Ακαδημία!

Το Λερναίο κείμενο στην Ακαδημία, ή: Παραπληροφορούν οι ακαδημαϊκοί;

Στο προηγούμενό μου άρθρο είχα επισημάνει ότι σε ρεπορτάζ της Ελευθεροτυπίας (15.4.2009) για την ομιλία ενός ακαδημαϊκού περιεχόταν ο εξωφρενικός ισχυρισμός ότι η ελληνική γλώσσα περιέχει, σύμφωνα με το βιβλίο Γκίνες, 5.000.000 λέξεις. Αρχικά είχα αποδώσει την απιθανότητα στη δημοσιογράφο που υπέγραφε το άρθρο (διότι η φράση δεν είχε τυπωθεί μέσα σε εισαγωγικά, όπως άλλες)  όταν όμως ερεύνησα το θέμα διαπίστωσα ότι κατά πάσα πιθανότητα τον επίμαχο ισχυρισμό τον είχε διατυπώσει ο ομιλητής, ο ακαδημαϊκός Αντ. Κουνάδης. Οπότε, κοτζάμ ακαδημαϊκός, σκέφτηκα, αξίζει ξεχωριστό σημείωμα.

Ο κ. Αντώνης Κουνάδης στα νιάτα του ήταν δισκοβόλος και μάλιστα πολύ καλός· είχε πάρει χρυσά μετάλλια σε πανελλήνιους και βαλκανικούς αγώνες και για μια περίοδο είχε την πέμπτη επίδοση στον κόσμο. Διετέλεσε και πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ επί δικτατορίας, από τον Φεβρουάριο του 1973 έως το 1974. Αργότερα έγινε καθηγητής στη σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ και μετά ακαδημαϊκός, από το 1999, στην τάξη των Θετικών Επιστημών (Εφηρμοσμένων Θετικών Επιστημών: Στατικής- Δυναμικής, Ανάλυσης- Έρευνας των Τεχνικών Κατασκευών). Αναμφισβήτητα πλούσια και ζηλευτή σταδιοδρομία· θα συμφωνήσετε όμως μαζί μου, πιστεύω, ότι δεν φαίνεται να έχει μεγάλη σχέση με τη γλώσσα και τη γλωσσολογία.

Ίσως όμως, όπως λέει κι ο Τιπούκειτος (εννοώ τον έγκριτο σχολιαστή του παρόντος ιστολογίου), στη γλώσσα όλα να επιτρέπονται. Θέλω να πω, άμα βγει η αφεντιά μου και κάνει διάλεξη περί αντοχής υλικών / κβαντομηχανικής / νανοτεχνολογίας / νονοτεχνολογίας κτλ., θα με πάρουν με τις πέτρες, και δικαίως. Ενώ ο κάθε μηχανικός, ψυχίατρος, μουσικοσυνθέτης, δημοσιογράφος και (κυρίως και προπάντων) ταξιτζής θεωρεί πως έχει το ελεύθερο να ξεστομίζει θέσφατα για τον πλούτο της Τρισχιλιετούς όπου και όπως τού βουληθεί. Πάει καλά, ως εδώ καμιά αντίρρηση.

Με τον πρόσφατο λόγο του κυρίου Κουνάδη όμως, υπάρχει πρόβλημα. Όχι επειδή ο κ. Κουνάδης ομιλεί για τη γλώσσα χωρίς να είναι ειδικός. Άλλωστε, ούτε ο Μανώλης Γλέζος έχει, απ’ όσο ξέρω, τυπικά προσόντα γλωσσολόγου, όμως μια διάλεξή του περί γλώσσας που είχα την τύχη ν’ ακούσω ήταν και απολαυστική και επιστημονικά στέρεη. Πρόβλημα υπάρχει επειδή ο κ. Κουνάδης είναι καθηγητής πανεπιστημίου και ακαδημαϊκός. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Στις 31 Μαρτίου σε δημόσια συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών μίλησε ο ακαδημαϊκός Αντώνης Κουνάδης, με θέμα «Η ελληνική γλώσσα ανά τον κόσμο: παρελθόν, παρόν και μέλλον». Η αίθουσα ήταν κατάμεστη, μάς πληροφορεί το ρεπορτάζ της εφημ. Παρόν· μεταξύ των επισήμων, παραβρέθηκε ο νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας, δύο πρώην πρόεδροι (Στεφανόπουλος και Σαρτζετάκης), καθώς και ο πρώην πρωθυπουργός (υπηρεσιακός έστω) κ. Γρίβας. Ο κ. Κουνάδης άρχισε την ομιλία του λέγοντας ότι το πρώτο πλήγμα το δέχτηκε η γλώσσα από τη μεταρρύθμιση του 1976 με την καθιέρωση της δημοτικής, ενώ στη συνέχεια ήρθε το μονοτονικό.

Από την έκδοση 1992 του βιβλίου Γκίνες, σελ. 183.

Στη συνέχεια,  σύμφωνα με το ρεπορτάζ, ο κ. Κουνάδης αναφέρθηκε στον κορυφαίο Ισπανό γλωσσολόγο Φρανθίσκο Αδράδος (εγώ φιλόλογος βρίσκω ότι είναι, αλλά τέλος πάντων) ο οποίος λέει ότι όλες οι γλώσσες θεωρούνται κρυφοελληνικές, με πλούσια δάνεια από τη μητέρα των γλωσσών, την ελληνική, και μετά ήρθε το κερασάκι στην τρισχιλιετή τούρτα. Μεταφέρω αυτολεξεί από το «Παρόν» (την πρώτη παράγραφο την μετέφερε, με λιγότερες λεπτομέρειες, και το ρεπορτάζ της Ελευθεροτυπίας στις 15.4.2009):

Από την άλλη πλευρά, στο Βιβλίο Γκίνες η ελληνική γλώσσα αναφέρεται ως η πλουσιότερη του κόσμου, με 5.000.000 λέξεις, όταν η αγγλική έχει μόνο 490.000 και 70.000.000 λεκτικούς τύπους. Στο λεξικό Γουέμπστερ φαίνεται ότι η αγγλική γλώσσα έχει δανειστεί 57 μόνο λέξεις από την τουρκική, 34 από τις σλαβικές και 41.615 λέξεις από την ελληνική.

Ο Μπιλ Γκέιτς ομολογεί ότι η ελληνική, με τη μαθηματική δομή της, είναι η γλώσσα της πληροφορικής και της νέας γενιάς των εξελιγμένων υπολογιστών, γιατί μόνο σ’ αυτήν δεν υπάρχουν όρια. Τέλος, στο πρόγραμμα ηλεκτρονικής αποθησαύρισης του πλούτου της ελληνικής γλώσσας, που έχει αναλάβει το Πανεπιστήμιο Ιρβάιν της Καλιφόρνιας με την ονομασία «Ίβυκος», οι υπεύθυνοι υπολογίζουν ότι οι ελληνικοί λεκτικοί τύποι θα φτάσουν τον εκπληκτικό αριθμό των 90 εκατομμυρίων. Κι εμείς τι;»

Η πρώτη παράγραφος περιέχει έναν μύθο (ότι η ελληνική γλώσσα περιέχει 5.000.000 λέξεις) και μια απάτη (ότι αυτό το γράφει το Βιβλίο Γκίνες). Μύθος, διότι η ελληνική γλώσσα, από την απώτερη αρχαιότητα έως τον Ησύχιο δεν περιέχει περισσότερες από 150.000 λέξεις (λήμματα λεξικού) ή, αν προτιμάτε, από την απώτερη αρχαιότητα έως την Άλωση αποκλείεται να περιέχει περισσότερους από 2 εκατ. λεκτικούς τύπους. Και αυτό δεν το λέω μόνο εγώ, το λέει και η καθηγήτρια Μαρία Παντελιά, διευθύντρια του Thesaurus Linguae Graecae. Απάτη, διότι το βιβλίο Γκίνες δεν περιέχει καμιά αναφορά στον πλούτο της ελληνικής, αντίθετα λέει ότι τον μεγαλύτερο αριθμό λέξεων τον έχει η αγγλική γλώσσα. Και για του λόγου το αληθές, ιδού αριστερά το απόσπασμα από το βιβλίο Γκίνες, έκδοση 1992. Υπήρξε άραγε άλλη έκδοση ή ο κ. Κουνάδης, ίσως άθελά του, παραπληροφορεί;

Η δεύτερη παράγραφος είναι σχεδόν αυτούσια αντιγραφή από το Λερναίο κείμενο. Φυσικά, ο αριθμός των 90 εκατομμυρίων που αναμασά εδώ ο κ. ακαδημαϊκός (και είναι και των θετικών επιστημών!) δεν είναι ο αριθμός των λημμάτων, δεν είναι ο αριθμός των λεκτικών τύπων, είναι απλούστατα ο συνολικός αριθμός των λέξεων όλων των κειμένων που έχουν αποθησαυριστεί στο TLG (η ονομασία Ίβυκος είναι παρωχημένη, από τη δεκαετία του 1980 ήδη). Όπως δηλαδή μια σελίδα Α4 περιέχει 250-300 λέξεις, έτσι και το σύνολο των αρχαίων κειμένων που έχουν σωθεί φτάνει τις 90 εκατ. λέξεις. Τα υπόλοιπα που αναφέρονται για Μπιλ Γκέιτς, ελληνική ως γλώσσα των εξελιγμένων υπολογιστών και τα λοιπά, είναι όπως όλοι ξέρουμε ψέματα. Το μόνο πράγμα «χωρίς όρια» στην ιστορία αυτή είναι η αγυρτεία μερικών και η ευπιστία άλλων.

Όμως, ένας επιστήμονας, ένας καθηγητής πανεπιστημίου, ένας ακαδημαϊκός, δεν επιτρέπεται να διασπείρει μύθους έτσι εύκολα. Αν μη τι άλλο, είναι θέμα επιστημονικής δεοντολογίας. Στην ομιλία ενός ακαδημαϊκού δίνουμε απείρως περισσότερη σημασία απ’ όσο στα φληναφήματα ελλαδεμπόρων σε παρακάναλα. Και έχουμε και απαιτήσεις.

Παρακαλώ, προσκαλώ και προκαλώ λοιπόν τον ακαδημαϊκό κύριο Κουνάδη, με το θάρρος που μου δίνει το γεγονός ότι είμαστε πρώην συνάδελφοι (εννοώ ότι έχω κι εγώ δίπλωμα μηχανικού, αν και από άλλη σχολή του ΕΜΠ) να δώσει μία ή περισσότερες από τις εξής διευκρινίσεις:

α) Σε ποια σελίδα, ποιας έκδοσης του βιβλίου Γκίνες αναφέρεται ότι η ελληνική γλώσσα έχει 5.000.000 λέξεις;

β) Σε ποια συνέντευξη, άρθρο ή δήλωση τού Μπιλ Γκέιτς αναφέρεται ότι η ελληνική είναι γλώσσα της πληροφορικής και των εξελιγμένων υπολογιστών;

γ) Ποιος υπεύθυνος του πανεπιστημίου Ιρβάιν της Καλιφόρνιας είπε ότι η ελληνική γλώσσα έχει (ή θα φτάσει) 90 εκατ. λεκτικούς τύπους; Πού και πότε ειπώθηκε αυτό;

Επειδή υποθέτω ότι η παρακολούθηση των ιστολογίων δεν είναι από τις βασικές ενασχολήσεις των ακαδημαϊκών, αμέσως μετά το Πάσχα θα φροντίσω να σταλεί το παρόν στην Ακαδημία Αθηνών και φυσικά θα προβάλω με μεγάλη χαρά την απάντηση του κ. Κουνάδη, εφόσον υπάρξει.

ΥΓ Επειδή οι δημοσιογράφοι δεν μεταφέρουν πάντοτε με απόλυτη ακρίβεια τα όσα λέγονται σε μια ομιλία, είχα την αμφιβολία, μήπως αδικώ τον κ. Κουνάδη, μήπως δηλαδή τα λόγια του μεταφέρθηκαν λάθος στο ρεπορτάζ. Δυστυχώς όμως, στο Βήμα της 22.11.2003, σε ενυπόγραφο άρθρο του κ. ακαδημαϊκού, περιέχονται παρόμοιοι λερναίοι ισχυρισμοί: «Ειδικοί επιστήμονες της πληροφορικής διεπίστωσαν ότι οι Η/Υ προχωρημένης τεχνολογίας δέχονται ως νοηματική γλώσσα μόνο την Ελληνική, διότι η λέξη που είναι το «σημαίνον» και το εκφραζόμενο από αυτήν που είναι το «σημαινόμενον», έχουν μεταξύ τους πρωτογενή σχέση. Τούτο δεν συμβαίνει σε άλλες γλώσσες, οι οποίες θεωρούνται σημειολογικές, διότι δεν υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ λέξεως και εκείνου το οποίο αυτή εκφράζει». (Το απόσπασμα αναδημοσιεύτηκε χωρίς αναφορά συγγραφέα στο βιβλίο «Αρχαιολατρία και γλώσσα» του Βασ. Αργυρόπουλου, σελ. 114).