Γιατί τους Κρητικούς τους λένε Μανόληδες;

Ένας φίλος μού δίνει αφορμή για το σημερινό ποστ. Είχαμε προχτές μιλήσει για μερικά σπάνια ονόματα, και μοιραία η συζήτηση επεκτάθηκε σε όλα τα σπάνια ονόματα που ακόμα βρίσκει κανείς στην ελληνική επαρχία, ιδίως στα νησιά.  Αλλά πέρα από τα σπάνια ονόματα, ενδιαφέρον έχουν και τα συχνά.

Ο φίλος μου που σας έλεγα έχει κάνει μια στατιστική για τα ελληνικά ονόματα και μου λέει ότι ενώ στην Ελλάδα γενικώς το συχνότερο αντρικό βαφτιστικό όνομα είναι, με διαφορά, το Γιώργος, στην Κρήτη πρώτο (και πάλι με διαφορά) είναι το Εμμανουήλ, κοινώς Μανώλης ή Μανόλης ή, μια και πρόκειται για Κρητικούς, Μανωλιός.

Δεν είναι μόνο ο Μανόλης που επιχωριάζει στην Κρήτη. Υπάρχει το ανέκδοτο με τον Κρητικό πατέρα, που ήθελε να βαφτίσει το παιδί του και άφησε… απόλυτη ελευθερία εκλογής στον (ξενομερίτη) νουνό: ή Μανωλιό, ή Σήφη, ή Πώλο [= Παύλο] ή να πάει στο διάολο. Και ο Παύλος, πράγματι, και ο Ιωσήφ ακούγονται πολύ στην Κρήτη, αλλά όχι τόσο όσο ο Μανώλης.

Και με ρωτάει ο φίλος μου, αν ξέρω για ποιο λόγο υπάρχει στην Κρήτη τόσο μεγάλη διάδοση του ονόματος Εμμανουήλ. Με ρωτάει, αλλά δεν ξέρω. Και όχι απλώς δεν ξέρω, παρά ούτε καν μπορώ να σκεφτώ κάποιον πιθανό λόγο. Γι’ αυτό και υποβάλλω το ερώτημα στη συλλογική σοφία των επισκεπτών του ιστολογίου: γιατί τους Κρητικούς τούς λένε Μανόληδες;

Βέβαια, ο Μανωλιός που εμφανίζεται στην παροιμία «Άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα αλλιώς» δεν πρέπει να είναι Κρητικός -η παροιμία είναι πανελλήνια και το όνομα μάλλον διαλέχτηκε για να ομοιοκαταληκτεί με το «αλλιώς». Όμως, το στερεότυπο του κρητικού Μανωλιού υπάρχει -εννοώ, για παράδειγμα, στήλες που υπήρχαν παλιότερα σε σατιρικές εφημερίδες και σε λαϊκά περιοδικά, όπου κάποιος έγραφε κάθε βδομάδα ένα εύθυμο χρονογράφημα σε κρητική τάχαμου διάλεκτο και το υπέγραφε, συνήθως, Μανωλιός. (Ανάλογα υπήρχαν και για Επτανήσιους, Ρουμελιώτες, Σμυρνιούς, κουτσαβάκηδες). Ακόμα και όταν ήμουν πιτσιρικάς επιβίωναν τέτοιες στήλες με Μανωλιούς.

Υπήρχε, άλλωστε, στα μαθητικά μου χρόνια, και η μαντινάδα με τον Μανωλιό, θα τη θυμάστε, που τον έβαλαν σ’ ένα καράβι μούτσο, και ήρθε ένα σκυλόψαρο και τούφαγε το…. το πόδι, βέβαια. Ή ίσως το μπούτι, όπως προτιμάει ο Γιάννης Μηλιώκας, ο οποίος, όπως ανακαλύπτω με φρίκη μέσω γκουγκλ, έκατσε και τραγούδησε, εξαιρετικά κακόγουστα, τον μελοποιημένο Μανωλιό (σε μουσική, βέβαια, Μητσοτάκη). Εδώ ο μελοποιημένος Μανωλιός, αν και μόνο οι τέσσερις πρώτες στροφές είναι για/από τον Μανωλιό, οι άλλες είναι από αλλού:

και εδώ μια εκτενέστερη βερσιόν, από κάποια εκπομπή που μιμείται τον Σταύρο Παπαδόπουλο (αγνοώ ποιοι είναι οι τραγουδιστές, ενώ βρίσκω πολύ εκνευριστικές τις κυρίες που ακούγονται χωρίς να φαίνονται):

Με τα αστεία αυτά ξεκαρδιζόμασταν όταν ήμασταν εννέα χρονών (περίπου). Τώρα που τα ξανακούω, τα βρίσκω σχεδόν ανυπόφορα, δυστυχώς μεγάλωσα. Κι όμως….

Κι όμως, μου κινείται η νοσηρή περιέργεια, επειδή δεν ξέρω αν είναι πουθενά συγκεντρωμένα όλα τα στιχάκια του Μανωλιού. Στο κάτω-κάτω, ανώνυμη δημιουργία είναι κι αυτά. Λοιπόν, από τα παραπάνω γιουτουμπάκια, έχουμε (μερικά τα έχω διορθώσει επειδή έτσι τα θυμάμαι):

* Τον Μανωλιό τον βάλανε σ’ ένα καράβι μούτσο
και βγήκε ένα σκυλόψαρο και του’ φαγε το πόδι

* Ο Μανωλιός καθότανε κάτω από μια ακακία
και με τα δέκα δάχτυλα τραβούσε τα μαλλιά του [Ο Μηλιώκας λέει «πολυκατοικία» και «μοναξιά»]

* Τον Μανωλιό τον βάλανε να καθαρίζει μύδια
και βγήκε ένα σκυλόψαρο και τού’ φαγε τα χέρια

* Τον Μανωλιό τον στείλανε ταξίδι για τον Βόλο
και βγήκε ένας μουστακαλής και τού’ πιασε κουβέντα

* Τον Μανωλιό τον είδανε μέσα σε μία λάκκ
και όλοι του φωνάζανε τι κάνεις ρε Μανώλη

* Ο Μανωλιός επήγαινε μ’ έναν κωδωνοκρούστη
κι η μάνα του τού φώναζε πού πας μ΄αυτό τον κύριο

Και από τη μνήμη μου προσθέτω

* Του Μανωλιού η γκόμενα ήταν Ναπολιτάνα
και ύστερα κατάλαβε πως ήτανε κυρία.

Μπορεί να υπάρχουν και άλλα, όποιος ξέρει και αντέχει ας προσθέσει. Αλλά το βασικό ερώτημα του ποστ, παρακαλώ, είναι η απορία του φίλου μου, αν ξέρετε -ή έστω αν υποθέτετε- για ποιο λόγο είναι τόσο διαδεδομένο το όνομα Μανόλης (ή Μανώλης) στην Κρήτη.

ΥΓ Θυμάμαι μάλιστα σε κάποιες εκλογές του Τεχνικού Επιμελητηρίου, που είχα δει, στο τμήμα της Κρήτης, έναν υποψήφιο με το όνομα Ιησούς-Μανώλης. Άλλη τέτοια περίπτωση δεν έχω δει ποτέ μου.

ΥΓ2: Κι ένας διαφορετικός Μανωλιός, που έβαλε τα ρούχα πράγματι αλλιώς: