Κονφερανσιέ σε μια κακή παράσταση

Τέλη δεκ. 1960, ο Γ. Καρατζαφέρης παρουσιάζει τη Ρίτα Παβόνε (από το εξαιρετικό Δισκορυχείο, http://diskoryxeion.blogspot.com)

Η ατάκα του Αλέξη Τσίπρα, που χαρακτήρισε «κονφερανσιέ» της τρόικας τον Γ. Καρατζαφέρη μου φαίνεται πετυχημένη, και βλέπω να την έχουν ήδη υιοθετήσει αρκετοί• θα πρόβλεπα μάλιστα ότι ο αρχηγός του ΛΑΟΣ θα αποκτήσει ένα ακόμα παρατσούκλι. Όμως εδώ λεξιλογούμε, ως γνωστόν, οπότε θα μιλήσουμε, στην αρχή τουλάχιστον, για τη λέξη αυτή, τον κονφερανσιέ ή κονφερασιέ (όπως προφέρουμε οι περισσότεροι).
Σύμφωνα με τα λεξικά, ο κονφερανσιέ είναι «ο παρουσιαστής ψυχαγωγικού επιθεωρησιακού προγράμματος, ο οποίος παρεμβάλλεται ανάμεσα στα διάφορα νούμερα, λέγοντας ανέκδοτα και κάνοντας έναν υποτυπώδη διάλογο με το κοινό» (ο ορισμός από το ΛΚΝ, παρόμοιον έχει και το λεξικό Μπαμπινιώτη).
Αν και λίγο φλύαρος, ο ορισμός είναι εύστοχος• ή ίσως ήταν εύστοχος, γιατί νομίζω πως η λέξη έχει παλιώσει και έχει πάρει μιαν ελαφρώς υποτιμητική χροιά. Στα διάφορα γκλαμουράτα τηλεοπτικά προγράμματα δεν χρησιμοποιείται η λέξη «κονφερανσιέ» π.χ. για τον Σάκη Ρουβά ή τη Ζέτα Μακρυπούλια, παρόλο που κάνουν σε γενικές γραμμές την ίδια δουλειά που έκανε, έστω, ο Άλκης Στέας στις τηλεοπτικές του εκπομπές ή στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Σήμερα λέμε «παρουσιαστής» και μάλιστα κάπου διάβασα ότι ο τάδε παρουσιαστής προσπαθούσε μάταια να φέρει το κέφι κάνοντας κόλπα με τη φωνή του «σαν παλιός κονφερανσιέ». Θα έλεγα δηλαδή πως η λέξη «κονφερανσιέ» ακούγεται λίγο παλιωμένη, αλλά εσείς θα μου πείτε αν έχω δίκιο.
Ο κονφερανσιέ είναι δάνειο από τα γαλλικά, conférencier. Η γαλλική λέξη ανάγεται στο λατινικό ρήμα conferro, το οποίο ferro είναι συγγενικό με το δικό μας «φέρω», ανάγονται στην ίδια ινδοευρωπαϊκή ρίζα. Η γαλλική λέξη όμως, η λέξη conférencier εννοώ, δεν σημαίνει τον παρουσιαστή ψυχαγωγικών εκπομπών, επομένως με τη σημερινή του σημασία ο κονφερανσιέ είναι δάνειο «τύπου καλοριφέρ», μια και έχει πάρει σημασία που δεν υπάρχει στην γλώσσα προέλευσης (όπως και το καλοριφέρ, που στα γαλλικά λέγεται radiateur). Πράγματι, στα γαλλικά ο κονφερανσιέ λέγεται, μάλλον, animateur, τουλάχιστον στην τηλεόραση (ενώ στα αγγλικά: host).
Τι σημαίνει το γαλλικό conférencier; Σημαίνει «αυτόν που κάνει διάλεξη» όπως λέει το ΛΚΝ για να μας θυμίσει ότι στη γλώσσα μας, παρόλο που είναι η τελειότερη του κόσμου και παρόλο που οι αγγέλοι μιλάνε ελληνικά, δεν έχουμε μονολεκτικόν όρο για αυτόν που κάνει μια διάλεξη (χρησιμοποιούμε τη λ. ομιλητής, που είναι ευρύτερη έννοια). Είχε βέβαια χρησιμοποιηθεί σποραδικά ο όρος «διαλέκτης», για αυτόν που έδινε διάλεξη, αλλά δεν έπιασε, τουλάχιστον τόσο ώστε να λεξικογραφηθεί στα σημερινά λεξικά. Πάντως βρίσκω πως ο διαλέκτης χρησιμοποιείται σπανίως και σήμερα π.χ. στις σχολές της Αστυνομίας, υποθέτω για το διδακτικό προσωπικό που κάνει διαλέξεις και σεμινάρια χωρίς να είναι μόνιμοι καθηγητές.

Το ενδιαφέρον είναι ότι στην αρχή, δηλαδή στις αρχές του 20ού αιώνα, η λέξη «κονφερανσιέ» στα ελληνικά σήμαινε, ακριβώς, τον «διαλέκτη», δηλαδή αυτόν που δίνει μια διάλεξη. Έτσι, για παράδειγμα, σε ρεπορτάζ για μια διάλεξη που δόθηκε στον Παρνασσό, διαβάζω ότι «το ακροατήριον, αποτελούμενον ιδίως από τον επιστημονικόν κόσμον, εχειροκρότησε ζωηρώς τον κονφερανσιέ» (Εμπρός, 3 Δεκεμβρίου 1913). Η σημασία αυτή της λέξης κονφερανσιέ (αυτού που δίνει διαλέξεις) παραμένει έως τη δεκαετία του 1930, αλλά σιγά-σιγά τα νέα μέσα και οι νέοι τρόποι διασκέδασης πήραν το πάνω χέρι, έτσι, για παράδειγμα, βρίσκω αγγελία για παράσταση στο Ριάλτο (Αγίου Μελετίου και Κυψέλης) στις 21 Ιουνίου 1940, όπου θα συμμετέχει ο «μοντέρνος ποιητής και κονφερανσιέ κ. Χρήστος Πύρπασος». Ένας από τους πρώτους κονφερανσιέ, ήδη από τα χρόνια της Κατοχής, ήταν ο Κώστας Κοφινιώτης. Δεν μπορούμε να παραλείψουμε τον Γιώργο Οικονομίδη, ενώ στην τηλεόραση, στα πρώτα της βήματα, έχουμε ήδη αναφέρει τον Άλκη Στέα (θυμάστε ίσως τον καθιερωμένο του χαιρετισμό, «ευτυχείτε!»).
Ο κονφερανσιέ έχει μια ιδιαιτερότητα σε σύγκριση με τις άλλες λέξεις που είναι δάνεια από ευρωπαϊκές λέξεις που αρχίζουν από conf-. Προσέξτε ότι λέμε:
* κομφόρ και δευτερευόντως κονφόρ (από confort, βέβαια υπάρχει και το αγγλ. comfort)
* κομφορμισμός και δευτερευόντως κονφορμισμός (από γαλλ. conformisme ή αγγλ. conformism)
* κομφετί και σπανιότερα κονφετί (από ιτ. confetti)
* κομφούζιο και σχεδόν καθόλου κονφούζιο (από ιτ. confusione)
* Κομφούκιος (αυτός είναι κινέζος, αλλά το πήραμε από γαλλικά, Confucius),
λέμε όμως:
κονφερανσιέ ή κονφερασιέ και σπανίως μόνο κομφερασιέ. Δηλαδή, απ’ όλη την οικογένεια των δάνειων αυτών λέξεων, όλες οι άλλες έτρεψαν το nf σε μφ, ενώ ο κονφερασιέ, για κάποιο λόγο, κράτησε το νφ.
Βέβαια, θυμόμαστε ότι στα αρχαία ελληνικά το ν και το φ έδιναν στη σύνθεση μφ, π.χ. εν+φυλή > εμφύλιος, συν+φέρω > συμφέρω. Ωστόσο, άλλες δάνειες λέξεις στα ελληνικά (που δεν αρχίζουν από κονφ/κομφ) έχουν κρατήσει το σύμπλεγμα νφ, όπως μου θύμισαν τα παιδιά της Λεξιλογίας που το συζητήσαμε, π.χ. ανφάς, ινφάντα, ζαμανφουτίστας, φανφαρόνος, οπότε τελικά η ιδιομορφία του κονφερανσιέ δεν είναι και τόσο μεγάλη.

Φαίνεται πάντως πως ο Γιώργος Καρατζαφέρης θεώρησε υποτιμητικό τον όρο «κονφερανσιέ» -τουλάχιστον αυτό συνάγω από την απάντηση «Είναι αλήθεια ότι σε ηλικία 25 ετών έχω κάνει και τον κονφερανσιέ» (για τις αθλιότητες που είπε στη συνέχεια, μια απάντηση υπάρχει εδώ) ενώ είναι νομίζω φανερό πως ο Αλέξης Τσίπρας τον είχε επιτιμήσει για τα σημερινά του καμώματα και όχι για τις συμπαθέστατες νεανικές του δραστηριότητες.

Είναι περίεργο πάντως, διότι στις συνεντεύξεις που αφειδώς παραχωρεί, ο κ. Καρατζαφέρης  αναφέρεται με καμάρι σε αυτές τις νεανικές του δραστηριότητες, τις καλλιτεχνικές εννοώ, καθώς και στις αθλητικές, όπως ας πούμε ότι το 1966 είχε έρθει έκτος στον διαγωνισμό μποντιμπιλντεράδων για τον τίτλο του Μίστερ Ευρώπη. Βέβαια, κάποιοι δύσπιστοι φίλοι όπως ο άνθρωπος από τη Μαντζουρία, το έψαξαν το θέμα και, παρά τη σχολαστική τους έρευνα, δεν βρήκαν κανένα ίχνος διάκρισης του κ. Καρατζαφέρη σε ευρωπαϊκό διαγωνισμό μποντιμπιλντεράδων, προφανώς όμως θα εξαφάνισαν τα ίχνη οι γνωστοί ανθελληνικοί κύκλοι.