Αποκαλοκαιρινά μεζεδάκια

Τα παλιότερα χρόνια, τέτοιες μέρες, λίγο πριν ή λίγο μετά το άνοιγμα των σχολείων, καθώς γυρνούσε και ο τελευταίος κατεργάρης στον πάγκο του, συνηθιζόταν η ευχή «Καλό χειμώνα». Μετά, όλο και συχνότερα, άρχισε ν΄ ακούγεται το «καλό φθινόπωρο», έστω κι αν όλοι λένε πως τα τελευταία χρόνια έχουν εξαφανιστεί οι ενδιάμεσες εποχές. Χτες, συναντώντας έναν γνωστό, του είπα «Καλό φθινόπωρο» κι εκείνος με διόρθωσε γελαστά: «Καλό αποκαλόκαιρο να λέμε!» Μ’ άρεσε η πατέντα και λίγο αργότερα που πέρασα από ένα στέκι και με χαιρετήσανε φθινοπωρινά, τους αντιχαιρέτησα κι εγώ με το «καλό αποκαλόκαιρο». Λίγα λεξικά έχουν τη λέξη -αποκαλόκαιρο είναι οι τελευταίες μέρες του καλοκαιριού, οι πρώτες μέρες του φθινοπώρου, οι καθυστερήσεις του ημιχρόνου που έλεγε (με αλλην αφορμή) κάποτε ο Δημοσθένης Κούρτοβικ. Οπότε τα σημερινά μεζεδάκια είναι αποκαλοκαιρινά.

Πριν όμως αρχίσουμε, και για να μην το ξεχάσω, έχω μια απορία που παρακαλώ να μου λύσετε. Πότε δισκογραφήθηκε/κυκλοφόρησε το τραγούδι «Κουρασμένο παλικάρι» του Μάνου Χατζιδάκι, στις πρώτες (προδικτατορικές εννοώ) εκτελέσεις του; Προσπάθησα να το βρω μόνος μου αλλά έπεσα σε αντικρουόμενα αποτελέσματα, οπότε ελπίζω στη συλλογική σοφία σας.

Προχωρώντας στα καθαυτό μεζεδάκια, ξεκινάμε με τη σχιζολεξία της εβδομάδας. Τη διέπραξε ο Δ. Μητρόπουλος στα Νέα πριν από μερικές μέρες, και μάλιστα στην καταληκτική λέξη του άρθρου του:

Το δίλημμα ευρώ ή δραχμή που έπαιξε στις εκλογές του Ιουνίου θα πρέπει να επικαιροποιηθεί πειστικά για να μπορέσει η τρικομματική κυβέρνηση να σταθεί και να μακρο-ημερεύσει.

Όμως το ρήμα «μακροημερεύω» υπάρχει στη γλώσσα ενωμένο και αδιαίρετο από τα ελληνιστικά χρόνια (π.χ. στους Εβδομήκοντα) -τι σας έφταιξε τόσους αιώνες μετά, κύριε Μητρόπουλε, και το σφάξατε στο γόνατο;

Νέος ρηματικός τύπος γεννήθηκε, οπότε πρέπει να τον χαιρετίσουμε. Τον διαβάσαμε στην Καθημερινή τις προάλλες (και επισημάνθηκε και σε σχόλιο φίλης του ιστολογίου): Μολονότι προειδοποιεί ότι η τρόικα θα ενέγειρε αντιστάσεις σε μία τέτοια πρόταση… Βέβαια, στον ενεστώτα το ρήμα είναι «εγείρω»: εγείρω αντιδράσεις, και καθώς είναι λόγιο ρήμα στον παρατατικό/αόριστο θα πάρει αύξηση, άρα «θα ήγειρε». Το «ενέγειρε» προϋποθέτει ρήμα «εγγείρω» (ή ίσως… ενεγείρω), ανύπαρκτο κι αυτό. Κι αν είναι αχώνευτος ο τύπος «θα ήγειρε», που δεν διαφωνώ ότι είναι, η λύση δεν είναι να εφεύρουμε έναν ανύπαρκτο τύπο με την ελπίδα πως θα είναι πιο εύπεπτος, αλλά να χρησιμοποιήσουμε απλούστατα άλλο ρήμα: προβάλλω, ας πούμε· θα πρόβαλλε αντιδράσεις.

Στο χτεσινό (βραδινό) δελτίο ειδήσεων του ΣΚΑΪ έγινε λόγος για έναν δημόσιο οργανισμό που (σύμφωνα με το ρεπορτάζ, να εξηγούμαι) δεν έχει «παράξει» τίποτα τα τελευταία χρόνια, κι αυτός ο αναλογικός τύπος καθόλου δεν με ενόχλησε. Όμως αμέσως μετά η δημοσιογράφος είπε ότι ο οργανισμός «εδράζεται» στις Κεχριές Κορινθίας -κι αυτό με ενόχλησε λιγάκι, διότι το ‘εδράζομαι’ δεν σημαίνει «εδρεύω» αλλά «στηρίζομαι».

Τα γλωσσικά μουστάκια της εβδομάδας, σε μια είδηση που ακούστηκε πολύ, με αφορμή τις ρατσιστικές επιθέσεις που πραγματοποίησαν τα χρυσαυγίτικα τάγματα εφόδου. Ειπώθηκε λοιπόν, αλλά και γράφτηκε, ότι «τέθηκε σε διαθεσιμότητα η διοικητής του αστυνομικού τμήματος Ραφήνας». Δεν φτάνει δηλαδή που την έθεσαν σε διαθεσιμότητα, αλλά της φόρεσαν και μουστάκια! Κι όμως, ο τύπος «η διοικήτρια» όχι μόνο λεξικογραφείται (στον Μπαμπινιώτη) αλλά και χρησιμοποιείται ευρύτατα (δεκάδες χιλιάδες γκουγκλιές). Βέβαια οι περισσότερες διοικήτριες δεν διοικούν αστυνομικά τμήματα αλλά νοσοκομεία, όμως θα ήταν εντελώς τρελό να έχουμε άλλον τύπο ανάλογα με τον φορέα που διοικείται!

Κι ένα λάθος που οφείλεται στην ξιπασιά. Γράφει η Όλγα Σελλά στην Καθημερινή για την Αντιγόνη Χατζηανδρέα, την χήρα του Στρ. Τσίρκα (Γιάννης Χατζηανδρέας ήταν το πραγματικό του όνομα), που πέθανε προχτές σε βαθιά γηρατειά, ότι:
Οι άνθρωποι που την γνώρισαν από τότε που έφτασε στην Ελλάδα μιλούν για μια γυναίκα που στάθηκε στοργική, πρακτική, ενημερωμένη, ανεκτική δίπλα στον Στρατή Τσίρκα, στα χρόνια της διαγραφής και του ξεριζωμού του από την Αίγυπτο, στα πάθη, τις περιπέτειες της γραφής του, στις μεταπτώσεις που συχνά συνεπάγεται αυτή η βάσανος.

Όμως, βάσανος, κατά το λεξικό, είναι «λεπτομερής, εξαντλητική εξέταση, δοκιμασία, έλεγχος για εξακρίβωση της αλήθειας, της γνησιότητας ή της ακρίβειας». ΔΕΝ είναι το βάσανο με βραδινό ένδυμα. (Παρεμπιπτόντως, η λέξη βάσανο έχει φοβερό ενδιαφέρον ιστορικά-ετυμολογικά και πρέπει κάποτε να γράψω άρθρο). Μια και αναφέραμε το πραγματικό όνομα του Τσίρκα, ιδού και ένα νεανικό του διήγημα, το πρώτο που δημοσίευσε, υπογράφοντας «Γιάννης Χατζηαντρέας. Κάιρο».

Το τελευταίο μεζεδάκι της πιατέλας παραλίγο να μας το πάρουν απ’ το στόμα ή από τα χέρια. Τι εννοώ; Διάβασα χτες στο in.gr ότι: Δεικτικός έναντι στις απαιτήσεις της τρόικας εμφανίστηκε την Παρασκευή ο υπουργός Δικαιοσύνης… Αυτό το δεικτικός, τις περισσότερες φορές που το βλέπετε γραμμένο είναι λάθος αντί για «δηκτικός». Υπάρχει λέξη «δεικτικός», από το «δείχνω» (π.χ. δεικτικές αντωνυμίες), αλλά συχνότερο στη δημοσιογραφία είναι το «δηκτικός», από το αρχαίο δάκνω που θα πει δαγκώνω, λόγιο επίθετο που χρησιμοποιείται πολύ για το οξύ, πειραχτικό, προσβλητικό ύφος ή τα λόγια κάποιου. Κι επειδή η λέξη δεν έχει ετυμολογική διαφάνεια, η λάθος γραφή (δεικτικός) είναι πολύ συχνή, και επιπλέον δεν την κοκκινίζει το ρημάδι το σπελ τσέκερ διότι όπως είπαμε λέξη «δεικτικός» υπάρχει (κάποτε θα πλάσουμε κι έναν όρο για τα ορθογραφικά λάθη που δεν τα πιάνει ο αυτόματος έλεγχος ορθογραφίας επειδή είναι νόμιμοι τύποι άλλων λέξεων).

Όμως, αν κλικάρετε τώρα στο άρθρο του in.gr θα δείτε ότι γράφει σωστά, δηκτικός -που σημαίνει ότι το είδαν το λάθος και το διόρθωσαν, και μπράβο τους (αν και αλλού διατηρείται η αρχική λαθεμένη μορφή). Έκαναν όμως μόνο το μισό καλό, διότι αυτό το αχώνευτο «έναντι» δεν συντάσσεται με αιτιατική. Ή θα το βάλεις με γενική ή, πολύ καλύτερα, θα το κάνεις «απέναντι», που είναι πολύ πιο στρωτό, αλλά ίσως φάνηκε μπανάλ στον συντάκτη. Πάντως τα Νέα, που είχαν στην αρχή κι αυτά «δηκτικός έναντι στις απαιτήσεις» έκαναν και τη δεύτερη αλλαγή: δηκτικός απέναντι…

Και να κλείσω περιαυτομπλογκώντας, που θα μπορούσα να το βάλω και κουίζ. Το πρώτο το γιορτάσαμε μετά βαΐων και κλάδων, το δεύτερο με κεράσματα, το τρίτο πέρασε απαρατήρητο, τι είναι; Είναι τα εκατομμύρια επισκέψεις στο ιστολόγιο από τη μέρα που άρχισε να λειτουργεί, στις 16 Φεβρουαρίου 2009. Το πρώτο εκατομμύριο χρειάστηκε 19 μήνες λειτουργίας, το δεύτερο έντεκα, το τρίτο εννιά μήνες, για το τέταρτο χρειάστηκαν μόλις έξι μήνες. Το περίμενα για λίγο αργότερα, αλλά το χτεσινό και το προχτεσινό θέμα αποδείχτηκαν δημοφιλή, κι έτσι κι αλλιώς, καθώς τελειώνει το καλοκαίρι δεν πυκνώνει μόνο η κίνηση στους δρόμους, αλλά και στο ιστολόγιο παίρνει ν’ αβγαταίνει. Οπότε…

Άντε, και στα δεκατέσσερα!