Το Μαντάτο Ριλό και άλλα μεσογεναριάτικα μεζεδάκια

Στο καθιερωμένο σαββατιάτικο ραντεβού μας, όπου παρουσιάζουμε τα μεζεδάκια που μαζέψαμε μέσα στην προηγούμενη εβδομάδα, το πιάτο μας είναι συνήθως ισορροπημένο. Το σημερινό πιάτο, κατ΄εξαίρεση, δεν είναι. Περιλαμβάνει ένα μαργαριτάρι τόσο τερατώδες, τόσο απίστευτο, σωστό διαμάντι Κοχινούρ, που η ισορροπία αυτομάτως καταστρέφεται. Μοιραία, το μεγαμεζεδάκι αυτό εμφανίζεται και στον τίτλο του άρθρου μας: Το μαντάτο ριλό. Τι είναι το μαντάτο ριλό; Αν δεν παρακολουθήσατε τη συζήτηση στα σχόλια του χτεσινού άρθρου (ή στη Λεξιλογία) δεν νομίζω να μπορέσετε να το φανταστείτε. Σας συμβουλεύω πάντως να αποφύγετε να διαβάσετε την εικόνα αριστερά (γι’ αυτό την έβαλα και κάπως μικρή) και να προσπαθήσετε να το μαντέψετε.

Μαντάτο ξέρουμε τι σημαίνει: είδηση, άγγελμα, πληροφορία. Συχνά, είναι η κακή είδηση. Μια κατάρα που λεγόταν παλιότερα είναι: «Να έρθουν τα μαντάτα σου», δηλαδή η είδηση του θανάτου σου -ας πούμε, ο Παπαδιαμάντης στη Σταχομαζώχτρα, στην αφήγησή του παρεμβάλλει, με στόχο τον άστοργο πατέρα, την κατάρα «που να φτάσουν τα μαντάτα του ώρα την ώρα». Και στον Ερωτόκριτο, θα το θυμόμαστε γιατί έχει μελοποιηθεί ο στίχος, έχουμε τα «θλιβερά μαντάτα». Όμως εδώ κατ’ εξαίρεση δεν λεξιλογούμε αλλά σερβίρουμε μεζεδάκια, και άλλωστε το μαντάτο ριλό δεν είναι θλιβερή είδηση, είναι κάτι αστείο, ξεκαρδιστικό, να χτυπιέσαι κάτω από τα γέλια, είναι μαργαριτάρι σχεδόν εφάμιλλο του καναπουτσάρ και του συνθέτη Μποχεμιάν.

Λέξη «ριλό» βέβαια δεν υπάρχει, που και να υπήρχε θα ήταν περίεργο (αν και όχι αδύνατο) να μπαίνει μετά το ουσιαστικό. Αν όμως προφέρουμε μαζί τη φράση «μαντάτο ριλό», σαν να είναι μία λέξη, ίσως καταλάβετε τι ήταν το μαντάτο ριλό πριν εκτοξευτεί στο Πάνθεον των μαργαριταριών.

Αν δεν το μαντέψατε, ας το πάρει το ποτάμι… ή μάλλον ας δούμε την εξήγηση που δόθηκε στον ιστότοπο inews, στο σχετικό άρθρο με τίτλο «Το μαντάτο ριλό» (επειδή μπορεί να το διορθώσουν, κι επειδή τέτοια αριστουργήματα δεν είναι για να χάνονται, ο Ν. Λίγγρης πήρε εικόνα της οθόνης, βλ. αριστερά). Πολλοί βουλευτές, μας λέει το άρθρο, δεν είναι δικηγόροι, πώς λοιπόν έχουμε απαίτηση να γνωρίζουν τι είναι το «μαντάτο ριλό»; «Και όμως το έχει ψηφίσει η πλειοψηφία και από αυτό… κρέμεται η δημόσια περιουσία», λέει το άρθρο και παραθέτει την εξήγηση που έδωσε στη Βουλή ο υπουργός κ. Μανιτάκης: «Είναι μία ρήτρα πάγια, που υπάρχει σε όλες τις διεθνείς συμβάσεις εδώ και δεκαετίες, σε κάθε είδους σύμβαση ιδιωτικού δικαίου, σε ιδιωτικές οικονομικές συμβάσεις για όλα τα κράτη» Ακολουθεί μακροσκελέστατη και όχι ιδιαίτερα σαφής εξήγηση και φτάνουμε στον, ας πούμε, ορισμό: Η περιουσία του δημοσίου είναι δύο ειδών: Η ιδιωτική περιουσία του δημοσίου και η δημόσια περιουσία του δημοσίου. Εδώ πρόκειται για παραίτηση από την ιδιωτική περιουσία του δημοσίου και δεν πρόκειται για παραίτηση από τη δημόσια περιουσία. Αυτή, άλλωστε, εξαιρείται ρητά από την ίδια τη ρήτρα, που λέει ότι δεν υπάγεται σε αυτό τον περιορισμό ό,τι απαγορεύεται από διατάξεις του αναγκαστικού δικαίου. Είναι το λεγόμενο «Μαντάτο Ριλό». Είναι κλασική έκφραση. Άρα, δεν αφορά τα πολιτιστικά αγαθά, δεν αφορά ό,τι ανάγεται στα δημόσια κτήρια, δεν αφορά ό,τι αποτελεί δημόσια περιουσία.

Καταλάβατε βεβαίως τι είναι το «λεγόμενο» Μαντάτο Ριλό. Είναι…. το mandatory law, το αναγκαστικό δίκαιο, όπως το είπε ο υπουργός και όπως το άκουσε και το μετέφρασε ο δημοσιογράφος (ή μήπως ο πρακτικογράφος;) Ο υπουργός δεν είπε «το λεγόμενο στα αγγλικά», που ίσως θα προστάτευε από την παρερμηνεία, αλλά αυτό είναι το μόνο ελαφρυντικό που βρίσκω στον δημιουργό του μαργαριταριού, ο οποίος παρέβη μια πολύ βασική αρχή: βγάζει νόημα αυτό που γράφεις; Αν όχι, μην το γράψεις. Απορώ ειλικρινά, τι σκέφτηκε το θολωμένο του μυαλό ότι μπορεί να είναι το ριλό. Ίσως το πέρασε για κύριο όνομα, ίσως για κανένα τοπωνύμιο, γι’ αυτό άλλωστε το γράφει και με κεφαλαία. Όπως έχουμε, ας πούμε, τη Συμφωνία Σένγκεν, την Οδηγία Μπολκεστάιν ή το Πακέτο Ντελόρ, ε, κάπου στους λαβύρινθους του διεθνούς δικαίου θα υπάρχει το Μαντάτο Ριλό, που δεν αποκλείεται να συμφωνήθηκε σε κάποιο κοσμικό κέντρο χειμερινού τουρισμού στις Άλπεις, το Rilot ή Ριλό. (Αλλά πολύ ευχαρίστως να ακούσω άλλες «λογικές» προτάσεις για το τι μπορεί να είναι το Μαντάτο Ριλό. Αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη, και το Ληξιαρχείο της Νομασλάνδης να σκεφτεί σε ποια κατηγορία θα εγγράψει το Μαντάτο Ριλό).

Αν θέλαμε να βρούμε άλλο ένα ελαφρυντικό του μαργαριτοτέχνη θα έπρεπε να επικαλεστούμε την ετυμολογία και να πούμε ότι τελικά η λέξη μαντάτο και η λέξη mandatory είναι συγγενικές, αφού ανάγονται και οι δυο στο λατινικό mandatum (παραγγελία, διαταγή). Όσο για τον ορισμό του… Μαντάτου, πολύ φοβάμαι ότι έχει δίκιο ο φίλος Ρογήρος στη Λεξιλογία: οι εξηγήσεις του κ. Α. Μανιτάκη δεν διευκρινίζουν την έννοια του αναγκαστικού δικαίου, αλλά τη ρήτρα παραίτησης του ελληνικού δημοσίου από προνόμια ετεροδικίας. Όμως εγώ νομικός δεν είμαι, κι έπειτα η συζήτηση για νομικές λεπτομέρειες ίσως σας εμποδίσει να χαρείτε το θηριώδες μαργαριτάρι, το Μαντάτο Ριλό. Πάντως, για να είμαι δίκαιος, την ανακάλυψη του αριστουργήματος την έκανε ο φίλος Agapanthos, που αυτομάτως κερδίζει χρυσό μετάλλιο μαργαριταλιείας.

Θα μπορούσα να κλείσω εδώ το άρθρο μου· το Μαντάτο Ριλό είναι αρκετά χορταστικό για κυρίως πιάτο, όχι μόνο για μεζεδάκι. Όμως μερικοί το έχετε ήδη διαβάσει από χτες, ενώ και τ’ άλλα μεζεδάκια που έχω μαζέψει είναι κρίμα να μπαγιατέψουν, οπότε σας τα σερβίρω.

Το να διορθώνεις τον κ. Τάκη Μίχα είναι σαν να κλέβεις ξωκκλήσι, αλλά μου άρεσε το σχόλιο του Ν. Λίγγρη που το ψάρεψε. Σε άρθρο του λοιπόν στο protagon, γράφει ο Τ. Μίχας: Ο κ.Τσίπρας έδειξε ότι έχει την διάθεση να ξεφύγει από τον ευρωεπαρχιωτισμό με το πρόσφατο ταξίδι του στην Λατινική Αμερική. Μπορεί κανείς να προβληματίζεται (δικαιολογημένα!) με το αν ο Έλληνας πολιτικός εξήγε  τα σωστά συμπεράσματα αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Τι χρόνος (έπρεπε να) είναι το «εξήγε»; Ας βάλουμε ένα άλλο ρήμα, ας πούμε το (απαγορευμένο παρά τοις γλαφυροίς) «βγάζω»: αν έβγαλε τα σωστά συμπεράσματα, άρα αόριστος. Άρα, «εξήγαγε», το «εξήγε» είναι παρατατικός (αντιστοιχεί στο «έβγαζε»). Το σχόλιο του Λίγγρη, παράφραση άλλου, είναι: «Επειδή δεν ήμασταν σίγουροι αν το σωστό είναι εξήγε ή εξήγαγε ή εξήξε, σταματήσαμε εντελώς τις εξαγωγές (το αρχικό ευφυολόγημα είναι με το «παράγω»).

Επί της ουσίας, βέβαια, η γκαμήλα που είναι σοφό ζώο, ξέρει κι άλλο μονοπάτι. Αντί να έχει να διαλέξει ανάμεσα στο αχώνευτο σωστό και στο ομαλότερο λάθος, χρησιμοποιεί την αγία περίφραση (κάνω εξαγωγή, όταν έχει το ρήμα στην κυριολεξία) ή άλλο ρήμα: μπορείτε να πείτε «έβγαλε συμπεράσματα» ή, για να μη σας πούνε συριζαίο, «κατέληξε σε συμπεράσματα». Η ευκολία της περίφρασης (που δεν υπάρχει στο παράγω) είναι ένας ακόμα λόγος, πέρα από το διπλό ξι, που μάλλον θα αργήσει πολύ να στεριώσει ο αναλογικός τύπος (έξαξε ή εξήξε). Ούτε εγώ θα το έλεγα -είπαμε, άλλο μονοπάτι.

Τρεις Κούρδισσες, στελέχη του PKK, βρέθηκαν δολοφονημένες στο Παρίσι σε μια υπόθεση που μπορεί να είναι δουλειά μυστικής υπηρεσίας. Στο δελτίο ειδήσεων του Σκάι ειπώθηκε το φοβερό: Τρεις γυναίκες Κούρδοι εκτελέστηκαν με μια σφαίρα στο κεφάλι. Στο in.gr ο τίτλος είναι: Τριπλή μυστηριώδης δολοφονία Κούρδων στο Παρίσι. Διπλά μυστηριώδης, αφού δεν φανερώνεται το φύλο των θυμάτων. Μέσα στο άρθρο, ο τραγέλαφος: Δολοφονία, υπό θολές συνθήκες, τριών Κούρδων ακτιβιστριών στο Παρίσι. Το 902.gr έχει τίτλο παρόμοιο με το in.gr αλλά αισθάνεται την ανάγκη να διευκρινίσει: Δολοφονία τριών κούρδων γυναικών στο Παρίσι. Πολύ απλούστερο θα ήταν, πιστεύω, το «Δολοφονία τριών Κουρδισσών στο Παρίσι», κι αν κανείς νιώθει άβολα με τη γενική, που είναι πράγματι άτριφτη και γι’ αυτό ακόμα έχει γρέζια, να πει: Δολοφονήθηκαν τρεις Κούρδισσες. (Ο Μπαμπινιώτης πλάι στην Κούρδισσα προτείνει και την Κούρδη, αλλά δεν μας λέει πώς είναι η γενική πληθυντικού -κανονικά είναι «Κουρδών» αλλά ακούγεται αφύσικο). Βέβαια, είναι και το πρόβλημα της γενικής. Και Τουρκάλες να είχαμε ή Βουλγάρες, στη γενική πληθυντικού έχουμε πρόβλημα. (Τουρκαλών; Βουλγαρών; Βουλγαρίδων θα λέγαμε μάλλον ή θα την αποφεύγαμε).

Τίτλος στα Νέα (και όμοιος στο Βήμα): Βενιζέλος: «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να αφήνουμε στελέχη σημαντικά, αδρανή». Το κόμμα ανάμεσα στο «σημαντικά» και στο «αδρανή» είναι βέβαια περιττό, είναι και λάθος θα έλεγε κανείς. Αλλά χωρίς το κόμμα στέκει η φράση; Όχι και τόσο. Θέλει αναδιάταξη: «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να αφήνουμε αδρανή σημαντικά στελέχη». Καλύτερο αλλά και πάλι κολλάει. Αντί για κόμμα μπορούμε να βάλουμε άρθρο: «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να αφήνουμε αδρανή τα σημαντικά (μας) στελέχη». Ή μπορούμε να αναποδογυρίσουμε τη φράση: «Τα σημαντικά στελέχη δεν έχουμε την πολυτέλεια να τα αφήνουμε αδρανή». Ή μπορεί μόνο εμένα να με ενοχλεί το κόμμα.

Και κλείνω με ένα πολύ γουστόζικο μεταφραστικό, ας πούμε, μαργαριτάρι της Αφροδίτης Αλ Σαλέχ. Στο άρθρο της στο protagon, προσπαθεί να εξιχνιάσει το μυστήριο της πειραγμένης λίστας, και απαντάει στον Άρη Δαβαράκη σε ύφος Σέρλοκ Χολμς, με διάσημες φράσεις από έργα του Κόναν Ντόιλ (αλλά και της Αγκάθας Κρίστι). Και για ακόμα περισσότερη αυθεντικότητα δίνει το αγγλικό πρωτότυπο από το οποίο τα μετέφρασε, κι έτσι έρχεται στην επιφάνεια ένα ωραιότατο μαργαριτάρι -όχι θηριωδών διαστάσεων σαν το Μαντάτο Ριλό, αλλά πάντως μεγαλούτσικο. Λέει λοιπόν με διδακτικό ύφος, λίγο πριν πατήσει τη μπανανόφλουδα, η κυρία Αλ Σαλέχ: Ποτέ μην κάνεις προφανείς εκτιμήσεις, θα σε συμβούλευε ο Σέρλοκ Χόλμς. «Μου κάνει πάντα εντύπωση μια σαχλαμάρα τόσο προφανής». Σαχλαμάρα; Δεν είναι και πολύ βικτωριανή έκφραση, δεν βρίσκετε; Αλλά αφού η συγγραφέας, με άγνοια κινδύνου, μας  έδωσε το πρωτότυπο, δεν είναι ανάγκη να σπαζοκεφαλιάζουμε για να το μαντέψουμε: “It strikes me, my good Lestrade, as being just a trifle too obvious”. Πού βρήκε τη σαχλαμάρα η εκ του προχείρου μεταφράστρια; Υποθέτω πως την παραπλάνησε το trifle, που θα πει «λίγο, λιγουλάκι» όταν είναι επίρρημα, όπως εδώ, αλλά ως ουσιαστικό σημαίνει τα μικροπράγματα, κάτι ασήμαντο, άρα και τη σαχλαμάρα. Βέβαια, από τη σύνταξη της αγγλικής φράσης (being just a trifle too obvious) αποκλείεται να είναι ουσιαστικό το trifle, αλλά για να το ξέρεις αυτό πρέπει να ξέρεις αγγλικά. Κι έτσι, σαχλαμάρα!

Αλήθεια, πώς θα μεταφράζατε τη φράση It strikes me as being just a trifle too obvious; Θα έλεγα, κόβοντας το trifle, «μου φαίνεται σαν να παραείναι προφανές» ή «είναι λιγάκι περισσότερο φανερό απ’ όσο θα ήταν φυσιολογικό» -αλλά να ακούσω και τις δικές σας ιδέες.

Πάντως, το κείμενο της κ. Αλ Σαλέχ έχει κι άλλα μαργαριταράκια, όπως ας πούμε στο τέλος-τέλος: «Ποτέ δεν συζητώ με φανατισμένους ανθρώπους. Δρω δίχως τους». Τι θα πει άραγε «δρω δίχως τους»; Χωρίς αυτούς, μήπως; Ευτυχώς έχουμε το πρωτότυπο: “I do not argue with obstinate men. I act in spite of them”. Θα μου πείτε ότι και το obstinate (ξεροκέφαλος, πεισματάρης) δεν είναι το ίδιο με το φανατισμένος, αλλά αυτό είναι πταίσμα. Βέβαια, από μια άποψη όλα τα μαργαριτάρια ωχριούν μπρος στο εκτυφλωτικό Μαντάτο Ριλό, οπότε καλύτερα να σταματήσουμε εδώ. Εσείς μπορεί να θέλετε να συνεχίσω, αλλά εγώ «δρω δίχως σας».

Υστερόγραφο: Ωστόσο, δεν μου πάει να κλείσω και να αφήσω έξω το τελευταίο μεζεδάκι, που ήρθε «επί του πιεστηρίου» όπως λέγανε οι παλιοί, ή έστω επί του ηλεπιεστηρίου, ένα μεζεδάκι που μόλις ανακάλυψε ο φίλος Βουλάγξ και το έβαλε σε σχόλιο στο χτεσινό μας άρθρο. Λοιπόν, σε άρθρο του Χρ. Κάτσικα στην Εφημερίδα των Συντακτών μαθαίνουμε ότι βρισκόμαστε «Πέντε αιώνες μετά το 1525, αφότου ο Παράκελσος, ένας από τους προδρόμους της σύγχρονης χημείας, μάζεψε όλους τους γιατρούς, φαρμακοποιούς και χημικούς της Βασιλείας και έβαλε φωτιά στα συγγράμματα του Γκάλεν, του Αβικένα και των άλλων πρωτοπόρων της αλχημείας…» Ο Γκάλεν, βέβαια, είναι επιφανές μέλος της Στρατιάς των Αγνώριστων, με ειδικότητα στρατιωτικού γιατρού, διότι δεν είναι άλλος από τον Γαληνό, τον γιατρό (και άλλα πολλά) του 2ου αιώνα μΧ, που είναι και ο πολυγραφότερος, αν δεν κάνω λάθος, συγγραφέας της αρχαίας μας γραμματείας (αν δεν μετρήσουμε τους χριστιανούς, αλλιώς ο Χρυσόστομος τον περνάει), φυσικά με βάση τα έργα που έχουν σωθεί. Ο Γαληνός γράφεται Galen στα αγγλικά, κι αν αντιγράφεις στα βιαστικά και δεν τον έχεις ξανακούσει δεν τον αναγνωρίζεις και την πατάς μεγαλοπρεπώς. Όμως ο θεός αγαπάει και τον νοικοκύρη, διότι ψάχνοντας ο Βουλάγξ, που κάτι του θύμιζε ο σοφός Γκάλεν, διαπίστωσε ότι το ίδιο άρθρο ή τέλος πάντων πολύ όμοιο, με εκτενέστατο κοπυπάστωμα, είχε δημοσιευτεί από τον κ. Κάτσικα και στην Αυγή το 2010, αλλά και στα Νέα το 2011, όπου το είχε ψαρέψει και ο Λύκος της Στέπας και το είχε σχολιάσει εδώ. Συγκρίνετε να δείτε ομοιότητες και διαφορές. Επιπλέον, κατά τη γνώμη μου, ούτε ο Αβικέννας ούτε ο Γαληνός μπορούν να θεωρηθούν πρωτοπόροι της αλχημείας. Οπότε, αν είστε αρχισυντάκτης εφημερίδας και σας στείλουν ένα άρθρο για τον Παράκελσο και τον Γκάλεν, μην το δημοσιεύσετε!