Ο Μποστ για τις πλημμύρες του 1961

Το σημερινό μας θέμα προέκυψε από τη συζήτηση του χτεσινού άρθρου, όπου κουβεντιάσαμε για τις φράσεις που έχουμε στη γλώσσα μας, αλλά και σε άλλες γλώσσες, για τη ραγδαία βροχή, τη νεροποντή: ρίχνει καρεκλοπόδαρα, βρέχει με το τουλούμι, τέτοια. Επειδή όμως οι νεροποντές φέρνουν πλημμύρες, στο χτεσινό άρθρο έγινε επίσης λόγος για μερικές ιστορικές πλημμύρες (στο λεκανοπέδιο πάντοτε), όπως του 1994 και του 1977. Πάνω στη συζήτηση έγινε λόγος και για τις μεγάλες πλημμύρες του 1961 που έπνιξαν (ως συνήθως) τις δυτικές συνοικίες, και αναφέρθηκε και ένα σκίτσο που είχε κάνει τότε ο Μποστ. Άλλο που δεν ήθελα, βρήκα το σκίτσο και το παρουσιάζω εδώ.

Οι μεγάλες πλημμύρες του 1961 έγιναν στις 5 Νοεμβρίου 1961, μέρα Κυριακή. Μια βδομάδα νωρίτερα, στις 29 Οκτωβρίου 1961, είχαν γίνει οι βουλευτικές εκλογές που έμειναν στην ιστορία ως οι «εκλογές βίας και νοθείας» υπέρ της απερχόμενης κυβέρνησης, της ΕΡΕ του Κ. Καραμανλή. Στο μεταξύ, είχε ορκιστεί η νέα κυβέρνηση της ΕΡΕ, ενώ ο Γ. Παπανδρέου είχε αρνηθεί να την αναγνωρίσει ως νόμιμη κυβέρνηση της χώρας, προαναγγέλλοντας τον ανένδοτο αγώνα, και ενώ από διάφορα σημεία συρρέανε καταγγελίες για νοθεία στις εκλογές. Έγιναν γνωστά και τα αποτελέσματα των στρατιωτικών τμημάτων (οι στρατιωτικοί, μόνιμοι και κληρωτοί, ψήφιζαν σε χωριστά εκλογικά τμήματα και με μια διαδικασία που δεν εξασφάλιζε τη μυστικότητα της ψηφοφορίας): η ΕΡΕ είχε πάρει 79% (έναντι 49,6% στον γενικό πληθυσμό).

Οι καταστροφές από τις πλημμύρες ήταν τεράστιες, ιδίως στις λαϊκές δυτικές συνοικίες (Μπουρνάζι, Νέα Λιόσια, Ανθούπολη, Αιγάλεω), δηλαδή περιοχές με φτωχόσπιτα και υποτυπώδη αποχετευτικά έργα. Περίπου 300 σπίτια κατέρρευσαν, άλλα 1.500 έπαθαν σοβαρές ζημιές, αλλά το τραγικότερο ήταν ότι μέσα στα νερά και τη λάσπη χάθηκαν 43 33 άνθρωποι, ανάμεσα στους οποίους η εφταμελής οικογένεια Ρίτση στα Νέα Λιόσια, που τα ορμητικά νερά παράσυραν το αυθαίρετο σπίτι τους. Αν οι πλημμύρες είχαν έρθει την προηγούμενη βδομάδα, θα ψηφίζαμε αλλιώς, είπαν κάποιοι κάτοικοι σύμφωνα με τα ρεπορτάζ των (αντιπολιτευόμενων) εφημερίδων.

Το σκίτσο του Μποστ δημοσιεύτηκε στην Ελευθερία την Κυριακή 12 Νοεμβρίου 1961, μια βδομάδα μετά -και φυσικά συνδυάζει τις πλημμύρες με τις καταγγελίες για νοθεία των εκλογών, που κάθε άλλο παρά είχαν κοπάσει (με κλικ μεγαλώνει):

Σε ένα πλημμυρισμένο τοπίο, οι τρεις ήρωες του Μποστ και άλλοι έχουν ανεβεί στις στέγες των σπιτιών για να σωθούν, ή κολυμπούν έχοντας ξύλα για σωσίβια. Σε πρώτο πλάνο ένα ψόφιο άλογο -η Αθήνα πριν από 50 χρόνια έτρεφε πολύ περισσότερα μεγάλα ζώα, ιδίως στις παρυφές της, και πολλά είχαν βρει το θάνατο στην πλημμύρα. Η μαμα-Ελλάς ψαρεύει ένα παπούτσι, μια γυναίκα στη στέγη του σπιτιού της αγναντεύει μακριά μήπως έρθει βοήθεια, ενώ ένας γκαζοντενεκές έχει την υπογραφή του Μποστ.

Ο τίτλος, Εξ λε Μπαιν, δεν παραπέμπει μόνο στη γαλλική λουτρόπολη (Aix les Bains) αλλά, νομίζω και στον αριθμό 6. Βλέπετε, ο υπουργός εσωτερικών, ο κ. Γ. Ράλλης, είχε δώσει συνέντευξη τύπου στην οποία είχε αποκρούσει τις αιτιάσεις της αντιπολίτευσης, υποστηρίζοντας ότι από τα περίπου 9.500 εκλογικά τμήματα της χώρας παρατυπίες είχαν σημειωθεί μόνο σε 6! Το ίδιο άλλωστε λέει κα ο Πειναλέων, αι περιπτώσεις είναι έξι.

Ο Πειναλέων αναφέρεται σε μια από τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του κύρους των εκλογών, που έγινε στο θέατρο Μουσούρη («το θέατρον που παίζουν τη Φανή»). Συγκεκριμένα, συγκεντρώθηκαν δικηγόροι που είχαν διατελέσει δικαστικοί αντιπρόσωποι κατά τις εκλογές και είχαν παρατηρήσει περιστατικά βίας και νοθείας στο εκλογικό τους τμήμα, για να αναφέρουν ως αυτόπτες μάρτυρες τα περιστατικά. Η Φανή ήταν θεατρικό έργο του Μαρσέλ Πανιόλ, με πρωταγωνιστές τον Κ. Μουσούρη και την Τζένη Καρέζη. Η μαμα-Ελλάς φαίνεται να θεωρεί σημαντική την πρωτοβουλία των δικαστικών αντιπροσώπων, αλλά τελικά δεν έγινε τίποτα, τελικά επαναλήφθηκαν οι εκλογές σε 8 εκλογικά τμήματα. Απολαυστικό το σχόλιο της Ανεργίτσας, η οποία παρατηρεί ότι καμιά γυναίκα δεν φοράει μπικίνι!

Η φωτογραφία αριστερά είναι από πρωτοσέλιδο της Απογευματινής και είναι παρμένη από το Μοσχάτο. Ανέβασα ολόκληρο το πρωτοσέλιδο εδώ, έχει συνολικά εννιά φωτογραφίες. Βλέπετε κάτω αριστερά τη βάση του φτωχόσπιτου της οικογένειας που ξεκληρίστηκε, κάτω δεξιά ένα ψόφιο άλογο σαν αυτό του σκίτσου. Ωστόσο, αν μια εικόνα αξίζει χίλιες λέξεις, έτσι και ένα κινηματογραφικό στιγμιότυπο αξίζει χίλιες εικόνες. Ο φίλος Αρκεσινέας βρήκε στο αρχείο της ΕΡΤ ένα μικρό αλλά εντυπωσιακό απόσπασμα από τα επίκαιρα της εποχής.

Το κείμενο της μπορντούρας βάζει στην εικόνα ένα άλλο θεατρικό έργο:

Όπος ο Διαμαντόπουλος δεν θέλη κριτικήν
κι αντιπαθεί τα σχόλια κι όλους τους κριτικούς
έτσι κε η κηβέρνησις έχει ως τακτικήν
ν’ αντιπαθή το ζήτημα με τους δικαστικούς.

Εδώ το κράτος δούλεψε σκληρά σχεδόν 3 μήνας
διά ν’ ανεβάση μια δουλειά που στοίχισε κερόν
άρα, πώς κρίνουν αφστηρώς μέσα εις τας Αθήνας
απ’ την παρακολούθησιν ελάχιστων ωρών;

Αφτά δεν είνε πρέποντα κε προκαλούν συνχίσεις
αι ελαφρότης γενικώς κε κρίσεις αφστηρέ
τα έργα μόχθους απετούν κε όχι επικρίσεις
κε άνεφ λόγου κι’ αφορμήν πληγώνουν την ΕΡΕ.

Ο Βασίλης Διαμαντόπουλος είχε ανεβάσει τον Γαλιλαίο του Μπρεχτ και είχε πάρει κακές κριτικές, στις οποίες είχε αντιδράσει. Ο Μποστ παραλληλίζει την αντίδρασή του με τις κριτικές στην παράσταση που ανέβασε το κράτος, δηλαδή τις εκλογές βίας και νοθείας.

Από το περιοδικό Εικόνες (17.11.1961). Τη δανείστηκα από ένα άλμπουμ της Τέτης Σώλου στο Φέισμπουκ

Όπως αναφέρθηκε και στη χτεσινή συζήτηση, η κυβέρνηση, για να απαντήσει στις επικρίσεις της αντιπολίτευσης, επιστράτευσε μια πρωτότυπη μέθοδο: ξεκίνησε εκστρατεία ψιθύρων, διαδίδοντας τη φήμη ότι υπεύθυνη για τις πλημμύρες ήταν η Σοβιετική Ένωση, με τις πυρηνικές δοκιμές που είχε πρόσφατα πραγματοποιήσει. Φαίνεται αστείο, αλλά το βρίσκω στον Λιναρδάτο («Από τον Εμφύλιο στη Χούντα»). Το Συμβούλιον Μελετών, που είχε οργανωθεί στο Υπουργείο Προεδρίας, πρότεινε να χρησιμοποιηθεί ο κρατικός μηχανισμός και οι ελεγχόμενοι από την κυβέρνηση σύλλογοι έτσι ώστε «να καλλιεργηθεί και διαδοθεί διά της προπαγάνδας του ψιθύρου εις τον λαόν η φήμη ότι τας πλημμύρας προεκάλεσαν μετεωρολογικαί μεταβολαί και ρεύματα, προελθούσαι εξ αποτόμων μεταβολών της θερμοκρασίας συνεπεία της γενικής διαταράξεως της ατμοσφαίρας από τας ατομικάς εκρήξεις της Σοβιετικής Ενώσεως«! Το σχετικό απόσπασμα από τα πρακτικά του Συμβουλίου Μελετών ήρθε στο φως μερικά χρόνια αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1964. Πράγματι, στα τέλη Οκτωβρίου 1961, η Σοβιετική Ένωση έκανε μια σειρά από πυρηνικές δοκιμές, οι οποίες την εποχή εκείνη γίνονταν στην ανοιχτή ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα να προκαλείται ραδιενεργό νέφος. Μάλιστα, η έκρηξη στις 30 Οκτωβρίου 1961, με τη διάσημη Τσαρ Μπόμπα, διατηρεί ως και σήμερα το ρεκόρ της ισχυρότερης πυρηνικής έκρηξης όλων των εποχών με φορτίο 57 μεγατόνων και, παρόλο που η Βικιπαίδεια τη χαρακτηρίζει εξαιρετικά «καθαρή» ως προς το φορτίο της, προκάλεσε ραδιενεργό νέφος και έντονες διεθνείς διαμαρτυρίες. Ως προς το νέφος, οι διαμαρτυρίες ήταν βέβαια δικαιολογημένες, αλλά όχι και για τις πλημμύρες του Μπουρναζιού…