Μεζεδάκια για Νόμπελ

Παραπλανητικός ο τίτλος, θα πείτε και με το δίκιο σας, αφού δεν είναι τα μεζεδάκια που διεκδικούν Νόμπελ (δεν έχει θεσπιστεί ακόμα τέτοιο βραβείο, αν και το Ig Nobel δεν απέχει και τόσο), αλλά απλώς ότι η εβδομάδα που τελειώνει ήταν η εβδομάδα της απονομής των βραβείων Νόμπελ. Δεν έχουμε νομπελικά μεζεδάκια, αν και θα μπορούσαμε να σχολιάσουμε το Νόμπελ Λογοτεχνίας που απονεμήθηκε στην Καναδέζα Alice Munro. Όχι το αν είναι σωστή η βράβευση, μια και ομολογώ κοκκινίζοντας ότι έχω σταματήσει προ πολλού να παρακολουθώ την ξένη λογοτεχνία (από την εποχή που έκανε τα πρώτα του βήματα ένας πολλά υποσχόμενος Ρώσος που τον λέγαν Ντοστογιέφσκι), αλλά, μια και είμαστε γλωσσικό ιστολόγιο, το επώνυμο της συγγραφέας (σικ), το οποίο, αν ανατρέξετε στη Βιβλιονέτ, θα δείτε πως έχει αποδοθεί πλουραλιστικότατα: Μονρό και Μάνρο, αλλά και Μούνρο, σε διάφορα βιβλία ή έργα της που έχουν εκδοθεί. Όπως έγραψε ο Νίκος Λίγγρης στη Λεξιλογία: Η σωστή προφορά είναι Μανρόου. Ελάχιστοι γράφουν το απλούστερο Μανρό και πολλοί προτιμούν το Μονρό. Γέλασα και με τη μούφα είδηση του Πρόταγκον, για σοβαρά επεισόδια από εξαγριωμένους θαυμαστές του Μουρακάμι στο Σύνταγμα (ο Μουρακάμι δινόταν ανάμεσα στα φαβορί για το φετινό Νόμπελ).

Ξεκινάμε με ένα μημεζεδάκι, ή μάλλον μ’ ένα μημαργαριτάρι, διότι μεζεδάκια είναι όλα. Έγραψε ο Πάσχος Μανδραβέλης για τους Χρυσαβγίτες: σαν αντικρίσουν τους δικαστές φέρονται όπως έγραψε και ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου: «Τώρα κλαίει κι οδύρεται, μαζεύεται κουβάρι // μήπως τους κρύους δικαστές μπορέσει να τουμπάρει // αχ μη καλοί μου άνθρωποι, εγώ δεν είμαι γάτος // εγώ είμαι ένας άνθρωπος με αισθήματα γεμάτος». Έσπευσαν κάποιοι να τον διορθώσουν, επισημαίνοντας ότι το τραγούδι το λέει ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, αλλά ο αρθρογράφους τούς απάντησε ότι τους στίχους τους έχει γράψει ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου. Δεν είχα προσέξει τη σύμπτωση. Θυμάμαι στην πρώτη Γυμνασίου, είχαμε κι εμείς στην τάξη δύο Παπακωνσταντίνου. και φυσικά καθιερώθηκε να τους φωνάζει ο καθηγητής στο μάθημα με τα μικρά τους ονόματα, κατ’ εξαίρεση -όλους τους άλλους φυσικά με το επώνυμο τις εποχές εκείνες: Σαββόπουλος, Σαραμάσκος, Σαραντάκος, Σερκεδάκης.

Οι ακλισιές της εβδομάδας είναι απ’ αυτές που τις λέω «παρενθετικές». Η πρώτη: Διαβάστε επίσης την ανάλυση του Πασχάλη – Αλέξανδρου Τεμεκενίδη, διευθυντής Ερευνών της Palmos Analysis. Προφανώς, «διευθυντή Ερευνών». Ή, «που είναι διευθυντής Ερευνών». Ή, σε παρένθεση: του Πασχάλη Τεμενεκίδη (Διευθυντής Ερευνών).
Η δεύτερη: Έτσι επιβλήθηκε εκτός διαγωνισμού η τοποθέτηση του Βασίλη Θωμόπουλου, στη θέση του διευθυντή ειδήσεων και ενημέρωσης,  γνωστός για τις φιλοΠΑΣΟΚικές του διαθέσεις στην πρώην ΕΡΤ. Και πάλι: του Βασίλη Θωμόπουλου… γνωστού για τις φιλοπασοκικές του διαθέσεις, ή «που είναι γνωστός για τις διαθέσεις του».

* Πολύ πετυχημένο τυπογραφικό λάθος από ένα εγχειρίδιο (ή κάτι τέτοιο) της Χρυσής Αβγής: Όταν αρνηθεί να δεχθεί τα ολοφάνερα νοσήματα της εθνικοσοσιαλιστικής αλήθειας, δεν πρέπει να υπάρχει γι’ αυτόν οίκτος, σεβασμός ούτε περιφρόνηση.

* Έχουμε γράψει πάνω από μία φορά για το λάθος που κάνουν κάμποσοι να νομίζουν ότι «εδώδιμος» σημαίνει όχι φαγώσιμος αλλά «εγχώριος, ντόπιος, από εδώ ήταν παιδάκι μου». Και ο Καρατζαφέρης έκανε το λάθος αυτό όταν μίλησε για τρομοκράτες που δεν είναι εδώδιμοι (δηλαδή δεν τρώγονται με τίποτα;!) και ο Π. Τατούλης όταν έγραψε για «εδώδιμους δρόμους» και άλλοι. Ωστόσο, ένας νεαρός φίλος μου που διαβάζει πολύ μού έστειλε μια εντυπωσιακή πιθανή εμφάνιση του ίδιου λάθους, σε σοβαρό βιβλίο και μάλιστα μεταφρασμένο από βαρύ όνομα:

Με άλλα λόγια: το γεγονός ότι η μόδα, οι τρόποι, τα σύμβολα κύρους που εμφανίζονται στον Στηβ Κάνυον είναι τυπικά ενός κώδικα οικείου στον αμερικανό αναγνώστη και ότι ο ιταλός αναγνώστης πιθανόν αντιμετωπίζει τη σελίδα με διαφορετικά σχήματα αναφοράς (παραδείγματος χάρη: η ομορφιά της γραμματέως έχει άλλο νόημα για έναν ψηλό, ξανθό Γιάνκη και άλλο για ένα μικρόσωμο, σκούρο Σικελό. Για τον πρώτο είναι εντελώς εξωτική, για τον δεύτερο ελαφρώς εδώδιμη), έχει άραγε αποτέλεσμα να μεταδίδει η σελίδα δύο εντελώς διαφορετικά μηνύματα; (σελ, 216 του ελληνικού).

Λέω «πιθανή εμφάνιση» γιατί δεν έψαξα το πρωτότυπο, μεταξύ άλλων γιατί δεν ξέρω πώς είναι ο ιταλικός τίτλος του «Κήνσορες και θεράποντες», αλλά είναι μάλλον βέβαιο ότι ο Ουμπέρτο Έκο έγραφε το ιταλικό αντίστοιχο του «ντόπια» και όχι του «φαγώσιμη ομορφιά». Τέλος πάντων, ίσως η μεταφράστρια να έκανε τότε τα πρώτα της βήματα, οπότε ας το συγχωρήσουμε.

* Παρατονισμός της εβδομάδας: Σε ρεπορτάζ για τον Ερντογάν και τη Χάλκη, διαβάσαμε ότι «ο Ερντογάν επέμεινε στο αίτημά του να υπάρξουν ανταλλάγματα για την επαναλειτουργία της Σχολής της Χάλκης, θέτοντας για μία ακόμα φορά το θέμα των τεμένων στην Αθήνα». Των τεμενών βέβαια. (Δεν λέω «των τζαμιών» γιατί θα μου πείτε «τι έχουν τα τζάμια της Αθήνας»; )

* Γενικομανία της εβδομάδας σε ρεπορτάζ για τον Άγιο Παντελεήμονα: από το πρωί συνεργεία του Δήμου επιμελούνται του χώρου: κλαδεύουν δέντρα, καθαρίζουν…… Όμως το επιμελούμαι, αν κάποιος επιμελείται τη γλώσσα του, συντάσσεται με αιτιατική.

* Η γραμματική κοτσάνα της εβδομάδας, φυσικά και πάλι με τα σύνθετα του «άγω», από τον Άδωνη Γεωργιάδη, ο οποίος δήλωσε ότι «θα επανεισάγει» τη διάταξη (για το 25άρι εισιτήριο, αν κατάλαβα καλά) στη Βουλή. Λάθος, και για να το καταλάβουμε ας βάλουμε αντί για το «εισάγω» το «καταθέτω». Προφανώς, «θα καταθέσει τη διάταξη στη Βουλή» δεν θα την «καταθέτει» διαρκώς! Οπότε, το σωστό είναι, ή ο επίσημος τύπος «θα επανεισαγάγω», φόρος τιμής στον Αγάγ, βασιλιά των Αμαληκιτών, ή ο στρωτός αναλογικός τύπος «θα επανεισάξω» που τον συνηθίζουν και οι κουμπάροι Κύπριοι. Εκτός αν ο Άδωνης εννοεί ότι «θα επανεισάγει» τη διάταξη στη Βουλή κάθε βδομάδα, μέχρι που να τους πετύχει κοιμισμένους και να την ψηφίσουν (κλεμμένη ατάκα από τον Νίκο Λίγγρη).

* Κι αυτό παλιό, αλλά το ψάρεψε πρόσφατα ένας φίλος και μού το έστειλε, από άρθρο του Σαρ. Καργάκου: Τα παιδιά -τα μεγάλα θύματα αυτής της ιστορίας- είχαν γαλουχηθεί με τη νοοτροπία του «White color workers» Θα μου πείτε, λευκοί είναι συνήθως, οπότε πού το πρόβλημα; (Αφήνω το μπέρδεμα ενικού στο άρθρο με πληθυντικό στην αγγλική λέξη).

* Διαβάζω για τον πρόεδρο της Γκουγκλ που ήρθε στην Αθήνα: Σε ερώτηση του καθηγητή και πρόεδρου του ΕΛΙΑΜΕΠ κ. Λουκά Τσούκαλη για τη θεσμική δυσλειτουργία και την υψηλή φορολόγηση της χώρας, απάντησε: «Η σημασία των νέων θέσεων εργασίας δεν μπορεί να υποτιμηθεί».

Έτσι είπε; Δεν είμαι καθόλου βέβαιος. Πιθανότερο θεωρώ να είπε The importance of new jobs cannot be overestimated, ένα πολύ συχνό στα αμερικάνικα σχήμα λιτότητας. Δεν μποεί να υπερτιμηθεί, επειδή είναι τόσο σπουδαίο πράγμα που ό,τι και να πει κανείς γι’ αυτό δεν θα είναι ποτέ υπερβολικό. Το «δεν μπορεί να υποτιμηθεί» θα σήμαινε ότι η σημασία είναι εντελώς αμελητέα, ενώ πάλι το «δεν πρέπει να υποτιμηθεί» είναι πολύ πεζό και πιο αδύνατο. Βέβαια, δεδομένου ότι οι Αμερικάνοι εύκολα μεταλλάζουν αυτά τα σχήματα και πολλοί χρησιμοποιούν σαν συνώνυμα το I couldn’t care less και το I could care less, δεν αποκλείεται ο γκουγκλοπρόεδρος να είπε όντως The importance of new jobs cannot be underestimated. Κι αν έτσι έγινε, πώς θα έπρεπε να το μεταφράσουμε;

* Τις τελευταίες μέρες ακούμε συνεχώς για Χρυσαβγίτες που τάχαμου ήταν κομμουνιστές στα νιάτα τους ή ότι έχουν αριστερές καταβολές. Αυτό το παραμύθι θα ήταν αστείο αν δεν είχε και επικίνδυνες πτυχές, αλλά οπωσδήποτε έφτασε σε νέο ρεκόρ γελοιότητας με την εξής δήλωση του βουλευτή της ΧΑ Γ. Γερμενή, γνωστού επίσης και ως «Καιάδα»: «Θυμάμαι τον παππού μου που τη δεκαετία του ’60 έστελνε τη μητέρα μου να αγοράσει τον Ριζοσπάστη και να τον κρύψουν να μην τη δουν». Δεδομένου ότι ο κύριος Γερμενής γεννήθηκε το 1977, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να θυμάται πράγματα που έγιναν δέκα και βάλε χρόνια πριν γεννηθεί!

Αλλού, υπάρχει μια πιο λογική εκδοχή: «Θυμάμαι σαν και τώρα που μου έλεγαν ότι ο ο παππούς μου έστελνε τη μητέρα μου τη δεκαετία του ’60 να αγοράσει τον Ριζοσπάστη και στη συνέχεια τον έκρυβαν στο σπίτι». Πιο λογική, με την έννοια ότι ξεφεύγει απ’ το πρώτο αδύνατο, αλλά… πού την έστελνε αλήθεια τη μητέρα του ο πατέρας του να αγοράσει Ριζοσπάστη στη δεκαετία του 1960; Στην… Τασκένδη; Ο Ριζοσπάστης, ως γνωστόν, ήταν απαγορευμένος από το 1947 ως το 1974!

* Και κλείνουμε με τον κύριο Θάνο Τζήμερο, που επιβεβαίωσε πανηγυρικά τον Νόμο του Μπούμεραγκ όταν χτες, στη σελίδα του στο Φέισμπουκ, θέλησε να κάνει κριτική στον πρύτανη του Καποδιστριακού κ. Πελεγρίνη, και έγραψε άρθρο με τον βαρύγδουπο τίτλο «Το βιογραφικό ενός αμόρφωτου». στο οποίο βρίσκει γραμματικά και άλλα λάθη στο βιογραφικό του πρύτανη. (Τώρα, πώς γίνεται κάποιος που δεν αξιώθηκε να τελειώσει μια ρημαδοΑσοέ, να βγάζει αμόρφωτους καθηγητές πανεπιστημίου, μη με ρωτήσετε. Είναι όπως όταν οι προπονητές της κερκίδας βγάζουν άσχετο τον προπονητή που κάθεται στον πάγκο).

Λοιπόν, ο κ. Τζήμερος θεώρησε μέγα λάθος τη φράση του βιογραφικού «συνεργάστηκα με την δημόσια τηλεόραση, επιμελούμενος και παρουσιάζοντας τις σειρές εκπομπών», και έγραψε: Προσέξτε: α) το βάρβαρο «επιμελούμενος και παρουσιάζοντας» με συνύπαρξη μετοχής και γερουνδίου, εκφραστικό λάθος επίσης επιπέδου Α’ Γυμνασίου.

Οπότε, δεν άντεξα και πρόσθεσα το εξής σχόλιο:

Γράφει ο κύριος Τζήμερος: Προσέξτε: α) το βάρβαρο «επιμελούμενος και παρουσιάζοντας» με συνύπαρξη μετοχής και γερουνδίου, εκφραστικό λάθος επίσης επιπέδου Α’ Γυμνασίου

Ω, της αμαθείας! Κύριε Τζήμερε, στα ελληνικά το παρουσιάζοντας είναι ενεργητική μετοχή ενεστώτα, όπως και το επιμελούμενος είναι μετοχή ενεστώτα, αλλά μεσοπαθητική. Η φράση που θεωρήσατε βάρβαρη είναι άψογη. Νόμος του Μπούμεραγκ: Πήγατε να διορθώσετε άλλον και κάνατε σοβαρότερο λάθος εσείς!

Ο αρχηγος της Δηξάν, έκανε την τιμή να μου απαντήσει, αλλάζοντας βέβαια τροπάρι, ότι τάχα τον ενόχλησε το ανακάτεμα καθαρεύουσας και δημοτικής:

Νάτοι κι οι wannabe φιλόλογοι του πανεπιστημίου του πρυτάνεως! Γερούνδιο λέγεται Nikos Sarantakos η ενεργητική μετοχή ενεστώτα στην νεοελληνική μορφή της. Το ίδιο πράγμα είναι. (Φαίνεται ότι εκείνη τη μέρα είχατε κατάληψη.) Επειδή όμως στη γλώσσα συνυπάρχουν τύποι της νεοελληνικής, της καθαρεύουσας και της αρχαίας, η στοιχειώδης αισθητική του λόγου (που δεν θα την βρείτε σε κανένα πανεπιστημιακό εγχειρίδιο – μην ψάχνετε) επιτάσσει να μην τα ανακατεύεις. Αν έλεγε «επιμελούμενος και παρουσιάζων» θα παραήταν καθαρευουσιάνικο. Το σωστό είναι «Επιμελήθηκα και παρουσίασα τις σειρές…». Απλό και στρωτό. Έγραψα κι άλλα, όμως, για τον πρύτανη, που δεν τα είδατε. Και ελλιπή γνώση και επιλεκτική ανάγνωση… Α, και νόμος του Μπούμεραγκ δεν υπάρχει. Καλό ΣΚ, συνεχίστε αντιλαμβανόμενος και… σχολιάζοντας (άψογο, ε;) τα ουσιώδη.

Στο ίδιο άρθρο υπήρχε και δεύτερη εκδήλωση του νόμου, όταν ο κ. Τζήμερος ειρωνεύτηκε την αναφορά σε «πρωτότυπα θεατρικά έργα» που λέει ότι έχει γράψει ο πρύτανης, γράφοντας: «Όλα τα θεατρικά πρωτότυπα είναι, εκτός αν αποτελούν προϊόν λογοκλοπής! Εννοεί ότι τα έγραψε ο ίδιος…»

Εδώ φαίνεται ο ακαλλιέργητος άνθρωπος. Πρωτότυπο λέγεται, ωγαθέ, το θεατρικό έργο που δεν είναι διασκευή πεζογραφήματος ή άλλου έργου. Για παράδειγμα, Η άλωση της Κωσταντίας, που ανέβηκε πέρσι-πρόπερσι στην Αθήνα δεν είναι πρωτότυπο έργο, επειδή είναι μεταφορά του μυθιστορήματος του Μακριδάκη.

Δεν τόλμησα όμως να γράψω κι άλλα, γιατί με αποστόμωσε μια φαν του κ. Τζήμερου η οποία μου έγραψε: Άντε να ξεκινήσεις την εξάσκηση και τις κριτικές περί αξιοσύνης τις ξεκινάς όταν καταφέρεις να κάνεις το 1/10 απ’ όσα έχει κάνει αυτός που κατακρίνεις… Σε 2-3 ζωές δηλαδή… δεν σε κόβω για νωρίτερα!

Επειδή λοιπόν χρειάζομαι ακόμα 2-3 ζωές για να φτάσω στο 1/10 των επιτευγμάτων του κ. Τζήμερου, σταματάω εδώ τα μεζεδάκια και πάω για εξάσκηση. Καλό σαββατοκύριακο!

Υστερόγραφο: Σε σχέση με τα γερούνδια και τις μετοχές, η απάντησή μου προς Τζήμερο είναι σωστή αν ακολουθήσουμε την παραδοσιακή γραμματική Τριανταφυλλίδη, αυτήν δηλαδή που διδαχτήκαμε κι εγώ κι αυτός στα θρανία. Αν όμως θέλουμε να το ψάξουμε λίγο περισσότερο τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ορισμένοι νεότεροι γραμματικοί τούς τύπους σε -οντας δεν τους χαρακτηρίζουν μετοχές αλλά γερούνδια, ενώ άλλοι θεωρούν απαράδεκτο να χρησιμοποιείται ο όρος γερούνδιο. Η γραμματική του Δημοτικού έχει και τις δύο ονομασίες, μετοχή και σε παρένθεση γερούνδιο, η γραμματική του γυμνασίου μιλάει για μετοχή μόνο, ενώ ίσως η πιο σωστή προσέγγιση να είναι της Αμαλίας Μόζερ που χαρακτηρίζει τους τύπους σε -οντας «ρηματικά επιρρήματα» (converbs). Βέβαια, δεν παύει να είναι τερατώδης η αιτίαση του Τζήμερου ότι «είναι βάρβαρο» να συνδυάζονται «μετοχή και γερούνδιο» (δηλαδή, ας πούμε, «ήρθε στο σπίτι ματωμένος και κλαίγοντας»). [Τα παραπάνω έχουν προκύψει ύστερα από συζήτηση με τον Γιώργο Κοτζόγλου, μέλος της Σπείρας των Γλωσσολόγων, που τον ευχαριστώ πολύ]