Ομηρικά αγγλικά και καταπράσινα άλογα

Ένα χαρακτηριστικό των μύθων που διαδίδονται μέσα από το Διαδίκτυο είναι ότι έρχονται κατά κύματα’ ξεσπάει ένα κύμα, ύστερα ο μύθος παύει να ακούγεται για λίγο, αργότερα έρχεται ένα δεύτερο και ούτω καθεξής. Το κάθε νέο κύμα το καταλαβαίνει ο έμπειρος δικτυοπλόος επειδή το γραμματοκιβώτιό του ξαφνικά γεμίζει με ηλεμηνύματα που περιέχουν τον σχετικό μύθο. Αυτό ισχύει φυσικά και για τους γλωσσικούς μύθους’ το Λερναίο κείμενο, ή αλλιώς Hellenic Quest, ο μακροβιότερος ελληνικός μύθος, έχει γνωρίσει ίσαμε δέκα κύματα διάδοσης στην υπερδεκάχρονη ζωή του.

Σήμερα όμως θα σας μιλήσω για ένα… λερναιάκι, έναν άλλο γλωσσικό μύθο, νεότερο στην ηλικία και με μικρότερη εξάπλωση, που όμως αυτές τις μέρες ξεκίνησε ένα νέο κύμα διάδοσής του. Ένα πρώτο κύμα είχαμε γνωρίσει το 2006, οπότε και είχα γράψει ένα άρθρο στον ιστότοπό μου, που αργότερα το συμπεριέλαβα στο βιβλίο μου «Γλώσσα μετ’ εμποδίων».  Εδώ παρουσιάζω το σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο μου, στο οποίο έχω προσθέσει και λίγα ακόμα πράγματα:

Στα μέσα του 2006 κυκλοφόρησε στο Διαδίκτυο ένα κείμενο «βασισμένο σε εργασία της ομογενούς καθηγήτριας κ. Α. Γονέου, το οποίο πρότεινε ελληνικές ετυμολογήσεις για ορισμένες κοινότατες αγγλικές λέξεις. Δείγμα υγείας είναι ότι το κείμενο αυτό αντιμετωπίστηκε συνήθως με άκρα επιφύλαξη από τους ίδιους τους κυκλοφορητές του, δηλαδή είχε την αντιμετώπιση που του άξιζε. Σε μένα το έστειλε τακτικός επισκέπτης των σελίδων μου, ζητώντας τη γνώμη μου, διότι του φαινόταν αναξιόπιστο. Ήταν, και του το είπα, αλλά δεν είχα τότε καιρό να ασχοληθώ περισσότερο.

Το κείμενο αυτό, το οποίο αλλού εμφανίζεται με τον μετριόφρονα τίτλο «Η Ελληνική Γλώσσα τροφός όλων των γλωσσών» ενώ σε άλλες του αναδημοσιεύσεις τιτλοφορείται «Ομηρικά αγγλικά», ξεκινάει με μια σύντομη εισαγωγή στην οποία κατορθώνει να χωρέσει αρκετές βαρύγδουπες μπαρούφες για τον «μεγάλο προκατακλυσμιαίο πολιτισμό της Χρυσής Εποχής» και την ελληνική γλώσσα στην οποία είναι εμφυτευμένη όλη η ανθρώπινη γνώση και γι’ αυτό προσπαθούν οι σκοταδιστές να την εξαφανίσουν. Ο πρόλογος της ομογενούς καθηγήτριας καταλήγει σε έναν ισχυρισμό αντάξιο του ομογενούς εστιάτορα Γκας Πορτοκάλος: Περιττόν να πούμε ότι όλες οι Ευρωπαϊκές γλώσσες είναι ιδιώματα της Ελληνικής Γλώσσης. Όποια λέξη κι’ αν εξετάσετε θα δείτε ότι η ρίζα της προέρχεται από κάποια Ομηρική λέξη ή είναι παράφραση ταύτης.

Στη συνέχεια, περνάμε στο ψητό, δηλαδή σε περίπου 60 αγγλικές λέξεις, πολλές από αυτές κοινότατες, οι οποίες σύμφωνα με την ερευνήτρια έχουν ελληνική αρχή και δη ομηρική. Ολόκληρο το κείμενο, σε μια μορφή του, μπορείτε να το απολαύσετε εδώ. Εγώ δεν θα παρουσιάσω όλα τα ευρήματα παρά μια ανθολόγηση των πιο διασκεδαστικών ή χαρακτηριστικών περιπτώσεων:
AFTER = Από το ομηρικό αυτάρ = μετά. Ο Όμηρος λέει: «θα σας διηγηθώ τι έγινε αυτάρ».

AMEN = λατινικά: amen. Το γνωστό αμήν προέρχεται από το αρχαιότατο ή μήν = αληθώς, (Ιλιάδα Ομήρου β291-301), ημέν. Η εξέλιξη του ημέν είναι το σημερινό αμέ!

BRAVO = λατινικό, από το βραβείο.

COLONIE από το κολώνεια = αποικιακή πόλη.

DAY = Οι Κρητικοί έλεγαν την ημέρα ‘δία’. Και: ευδιάθετος = είναι σε καλή μέρα.

DOLLAR = από το τάλλαρον = καλάθι που χρησίμευε ως μονάδα μέτρησης στις ανταλλαγές. π.χ. «δώσε μου 5 τάλλαρα σιτάρι». Παράγωγο είναι το τάλληρο, αλλά και το τελλάρo!

GLAMOUR = λατινικό gramour από το γραμμάριο. Οι μάγοι παρασκεύαζαν τις συνταγές τους με συστατικά μετρημένα σε γραμμάρια και επειδή η όλη διαδικασία ήταν γοητευτική και με κύρος, το gramour -glamour , πήρε την σημερινή έννοια.

LOVE = λατινικό: love από το ‘λάFω’. Το δίγαμμα (F) γίνεται ‘αυ’ και ‘λάF ω ‘ σημαίνει «θέλω πολύ».

MATURITY = λατινικά: maturus από το μαδαρός= υγρός.

MODEL = από το μήδος= σχέδιο (η ίδια ρίζα με τη μόδα (= moda).

MOVE = από το ομηρικό αμείβου = κουνήσου!

RESTAURANT = από το ρά + ίσταμαι = έφαγα και στηλώθηκα.

YES = από το γέ = βεβαίως.

WATER = από το Ύδωρ (νερό), με το δ να μετατρέπεται σε τ.

Θαρρώ πως το μπουκέτο αυτό φτάνει και περισσεύει για να καταλάβουμε ότι η εργασία της ομογενούς καθηγήτριας είναι ό,τι πρέπει για να δίνει υλικό στις προπόσεις του συμπαθέστατου κ. Πορτοκάλος αλλά δεν έχει καμιά επιστημονική βάση. Αρκεί να ανοίξουμε ένα λεξικό (και όσοι δεν έχουν πρόχειρο, ας ανατρέξουν στο www.etymonline.com) για να δούμε ότι όλες σχεδόν οι… γονικές προτάσεις απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, το after, προφανώς δεν είναι απόγονος του ομηρικού ‘αυτάρ’, αλλά προέρχεται από το παλαιοαγγλικό æfter «μετά, στη συνέχεια» που είναι συγκριτικός βαθμός του παλαιοαγγλικού of «μακριά» (πρβλ. αγγλ. off) και αρχικά σήμαινε «ακόμα πιο μα κριά (με χρονική έννοια)». (Επιπλέον, το ομηρικό αυτάρ, δεν σημαίνει «μετά» αλλά κυρίως «αλλά, ωστόσο»!)

Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο water, η αγγλική λέξη και η ελληνική (ύδωρ) συνδέονται βέβαια, αφού ανάγονται και οι δυο σε ινδοευρωπαϊκή ρίζα, αλλά σχέση δανεισμού δεν υπάρχει. Βέβαια, κάποιος που πιστεύει ότι η ελληνική γλώσσα είναι τροφός όλων των γλωσσών, υποθέτω ότι θα απορρίπτει μετά βδελυγμίας την ινδοευρωπαϊκή και κάθε άλλη επιστημονική θεωρία.

Το κείμενο προσπερνάει αγέρωχα λεπτομέρειες όπως η χρονολογική σειρά ή η ετυμολογική διαδρομή μιας λέξης. Για παράδειγμα, το ‘κολώνεια’ πράγματι σήμαινε αποικιακή πόλη, αλλά η λέξη αυτή δεν είναι καθόλου… ομηρική, αλλά της ύστερης αρχαιότητας, δάνειο από το λατινικό colonia –άλλωστε οι ρωμαίοι καθιέρωσαν τον θεσμό των αποίκων (colonus) που φύλαγαν τα σύνορα της αυτοκρατορίας τους.

Εξίσου διασκεδαστικά, το dollar δεν μπορεί να προέρχεται από το ομηρικό ‘τάλαρος’ (το δεύτερο λάμδα στο κείμενο μπήκε προφανώς για να προσθέσει αρχαιοπρέπεια στη λέξη) αφού προέρχεται από την ονομασία ασημένιων νομισμάτων που κόπηκαν το 1519 από το μεταλλείο της κοιλάδας του Αγίου Ιωακείμ, η οποία βρισκόταν στη γερμανοκρατούμενη Βοημία και ονομαζόταν Joachimsthal (Thal, και Tal με τη σημερινή ορθογραφία είναι η κοιλάδα στα γερμανικά), επομένως το ασημένιο νόμισμα ονομάστηκε Joachimsthaler και σε σύντμηση thaler, taler, απ’ όπου το ιταλικό tallero, το δικό μας τάλιρο αλλά και το dollar, δολάριο. Ούτε και το ‘τελάρο’ έχει καμιά σχέση με τον τάλαρο, διότι είναι ιταλικό δάνειο από το λατινικό telarium.

Παρόμοια, το amen έχει προφανώς την αρχή του στα εβραϊκά, όπου σημαίνει «αληθώς», από τη σημιτική ρίζα a-m-n. Σουρεαλισμός επικρατεί στην ετυμολογία της λέξης love, που βαφτίζεται λατινική, ενώ οι Ρωμαίοι μόνο το amor ήξεραν· στην πραγματικότητα η λέξη έχει αγγλοσαξονική ετυμολογία (πρβλ. γερμανικό Liebe) και ανάγεται σε ινδοευρωπαϊκή ρίζα, και βέβαια δεν είναι δάνειο από καμιά ελληνική λέξη. Δεν έχει νόημα όμως να ανασκευάσω μία προς μία τις εξωφρενικές ετυμολογίες γιατί η ανασκευή της τερατολογίας χρειάζεται πολλαπλάσιο χώρο και χρόνο απ’ ό,τι η διατύπωση της τερατολογίας (είπαμε: ρίχνει ο παλαβός μια πέτρα στο ποτάμι και σαράντα γνωστικοί παλεύουν να τη βγάλουν) και γιατί αρκεί να ανοίξουμε ένα λεξικό για να δούμε ποια είναι η επιστημονική άποψη. Μην ξεχνάμε ότι το να ανοίγεις λεξικό είναι αμάρτημα μόνο όταν είσαι ελληνετυμολόγος ή κακός μεταφραστής. Για μας τους υπόλοιπους, όχι μόνο δεν βλάπτει, αλλά ωφελεί πολύ!

Το πιο γουστόζικο είναι ότι ακόμα και σε αγγλικές λέξεις που όντως έχουν ελληνική αρχή, δηλαδή είναι αντιδάνεια, το κείμενο κατορθώνει να εφεύρει άλλη, δική του ετυμολογία, που είναι φυσικά για τα πανηγύρια. Για παράδειγμα, το bravo πράγματι προέρχεται από τα ελληνικά, και συγκεκριμένα από το ‘βάρβαρος’ (μέσω του λατινικού bravus, με διολίσθηση σημασίας από το «άγριος» στο «θαρραλέος»), αλλά η ερευνήτριά μας το θέλει να παράγεται από το ‘βραβείο’, επειδή ηχητικά μοιάζει περισσότερο και επειδή είναι αμαρτία να ανοίξει κανείς λεξικό.

Πιο κωμικά, το glamour δεν προέρχεται βεβαίως από το ‘γραμμάριο’, για τον απλούστατο λόγο ότι το συγκεκριμένο μέτρο βάρους καθιερώθηκε από τη γαλλική επανάσταση το 1799 ενώ το glamour είναι μεσαιωνικό: η αρχή της λέξης βρίσκεται στη ‘γραμματική’ (gramarye στα παλιότερα αγγλικά) η οποία θεωρήθηκε σε μια εποχή αγραμματοσύνης (ή, κρίνοντας από τα παραπάνω, διαφορετικής αγραμματοσύνης) ότι συγγενεύει με τη μαγεία. Να πω εδώ ότι στην αρχή είχα υποθέσει ότι ο κατάλογος  που παρέθεσα είναι παρμένος από τα συγγράμματα της κ. Τζιροπούλου, αφού αρκετές ετυμολογίες συμπίπτουν (π.χ. των λέξεων dollar, colonie, day, maturity, model κτλ.) φαίνεται όμως ότι η ομογενής καθηγήτρια έχει προσθέσει και δική της ερευνητική εργασία· για παράδειγμα, την ετυμολογία του bravo η κ. Τζιροπούλου (η οποία χρησιμοποιεί λεξικά όταν δεν διαφωνούν μαζί της) τη δίνει σωστά.

Το πιο περίεργο απ’ όλα ίσως να είναι ότι μέσα σε αυτό τον αχταρμά των παραδοξολογιών υπάρχουν και τρεις περιπτώσεις (στις εξήντα) όπου πράγματι επισημαίνονται σωστά αγγλικές λέξεις με ελληνική απώτερη αρχή· πράγματι, το pause προέρχεται (τελικά) από το ‘παύσις’, το carat (και όχι βέβαια karat) από το ‘κεράτιον’, και το marmelade από το ‘μελίμηλον’. Ακόμα κι εκεί όμως, αυτές τις γοητευτικές ιστορίες λέξεων που τις μεταβιβάζει και τις δανείζει η μια γλώσσα στην άλλη, κι ύστερα παλιννοστούν αλλαγμένες και πλουτισμένες, η συντάκτρια καταφέρνει να τις αποχυμώσει και να τις παρουσιάσει ξερές και απεχθείς. Για να γίνει το κεράτιον καράτι χρειάστηκε ταξίδι αιώνων μέσα από τα ελληνικά, τα αραβικά, τα λατινικά και τα ιταλικά: η λέξη ‘κεράτιον’, κατά λέξη «κερατάκι», που σήμαινε το χαρούπι και το κουκούτσι του χαρουπιού, που το χρησιμοποιούσαν σαν μέτρο βάρους, πέρασε στα αραβικά ως qirat και από εκεί στα μεσαιωνικά λατινικά ως caratus και στα ιταλικά carato για να επανέλθει στα ελληνικά ως ‘καράτι’.

Αυτό το γοητευτικό γλωσσικό αλισβερίσι (ή νταραβέρι ή πάρε-δώσε αν προτιμάτε) μπορεί κανείς να επιλέξει να το δει σαν μια συναρπαστική εξιστόρηση του πανανθρώπινου πολιτισμού όπου ο δανεισμός γίνεται αφορμή για αμοιβαίο εμπλουτισμό των δυο πολιτισμών που αλληλεπιδρούν, μπορεί όμως και προτιμήσει να συμπεριφερθεί σαν εξηνταβελόνης δανειστής που έρχεται να ζητήσει τα χρωστούμενα, χρησιμοποιώντας τον υπαρκτό ή ανύπαρκτο γλωσσικό δανεισμό σαν βιάγκρα για το φρόνημα. Στο χέρι του καθενός να διαλέξει.

Εδώ τελειώνει το απόσπασμα από το βιβλίο μου. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι και σ’ αυτόν τον γύρο διάδοσης του εξωφρενικού κειμένου της κ. Γονέου, υπήρξαν πολλοί ιστοναύτες που αντιμετώπισαν το λερναιάκι με τη δυσπιστία που του αξίζει. Ακόμα πιο αισιόδοξο είναι ότι ένα πολυσύχναστο ιστολόγιο παρέθεσε το παλιό μου άρθρο ως διάψευση του μύθου.

Ενδιαφέρον είναι ότι ο πρώτος σχολιαστής στο παραπάνω ποστ προσπερνάει απαξιωτικά το άρθρο μου διότι, λέει, κάνει αναφορά στην ινδοευρωπαϊκή θεωρία, η οποία, λέει, έχει… καταργηθεί.

Οι θεωρίες βέβαια δεν καταργούνται, σαν να ήταν νομοθετικές διατάξεις. Τέλος πάντων, ας υποθέσουμε ότι ήθελε να πει «καταρριφθεί» -ούτε αυτό ισχύει. Η ινδοευρωπαϊκή θεωρία είναι απολύτως δεκτή από όλους τους γλωσσολόγους όπου γης, αλλά ασφαλώς θα χρειαστεί άλλο σημείωμα γι’ αυτό το θέμα, κάποια άλλη φορ.α.