Εκλογές και τερτίπια

Η λέξη «τερτίπι» σημαίνει, σύμφωνα με τα λεξικά, τον πονηρό χειρισμό μιας κατάστασης, το κόλπο, το τέχνασμα που χρησιμοποιούμε για να ξεγελάσουμε κάποιον. Η λέξη είναι δάνειο από τα τουρκικά, αραβικής προέλευσης. Ωστόσο, αν πιστέψω τα λεξικά μου, στα τουρκικά το tertip δεν σημαίνει μόνο ή κυρίως «τέχνασμα», αλλά «σχέδιο», «διευθέτηση» -αν είναι έτσι, έχουμε άλλη μια εκδήλωση του φαινομένου της σημασιολογικής δείνωσης των δανείων, όπου μια δάνεια λέξη με ουδέτερη χροιά στην αρχική γλώσσα παίρνει αρνητική χροιά στα ελληνικά. Πάντως, νομίζω ότι και στα ρουμάνικα το tertip έχει σημασία αρνητική, αλλά δεν θέλω να επεκταθώ προς τα εκεί. Το θέμα της κοινής τουρκογενούς λεξιλογικής κληρονομιάς των βαλκανικών γλωσσών είναι ενδιαφέρον, αλλά για άλλο σημείωμα.

Τη λέξη την ανέφερα στον ενικό, διότι έτσι λημματογραφείται στα λεξικά, συνήθως όμως χρησιμοποιείται στον πληθυντικό: τα τερτίπια. Απ’ όλες τις συναφείς λέξεις που δηλώνουν προσπάθειες ελιγμού και παραπλάνησης, κόλπα, τεχνάσματα και στρατηγήματα, τα τερτίπια είναι ίσως η λιγότερο θετική ή μάλλον η πιο αναμφίσημα αρνητική. Τα τεχνάσματα και ιδίως τα στρατηγήματα έχουν κάτι το υψηλόφρονο, τα καμώματα και τα νάζια έχουν και μια διάσταση χαριτωμένη, αθώα, παιδική, τα κόλπα μπορείς να τα θαυμάσεις για την τεχνική τους -τα τερτίπια όχι. Ένα τέχνασμα μπορεί να χαρακτηριστεί ευφυέστατο, τα τερτίπια μόνο πονηρά ή κουτοπόνηρα -και ανέντιμα.

Με βάση τα παραπάνω, οι τελευταίοι χειρισμοί της κυβέρνησης, όπως αποκρυσταλλώνονται στην τροπολογία για τις ημερομηνίες διεξαγωγής των αυτοδιοικητικών εκλογών, που κατατέθηκε την Παρασκευή στη Βουλή, πρέπει να χαρακτηριστούν «τερτίπια». Και, παρόλο που εδώ συνήθως προτιμάμε να λεξιλογούμε και όχι να πολιτικολογούμε, στο σημερινό άρθρο αυτό ακριβώς θα κάνουμε, θα πολιτικολογήσουμε ή μάλλον θα εκλολογογήσουμε.

Με βάση την ισχύουσα ρύθμιση, το άρθρο 9 του νόμου 3852/2010 (πρόκειται για τον λεγόμενο νόμο Καλλικράτη), οι αυτοδιοικητικές (δημοτικές-περιφερειακές) εκλογές διεξάγονται ταυτόχρονα με τις ευρωεκλογές. Όπως λέει ο νόμος, «η εκλογή στα ανωτέρω αξιώματα γίνεται την ίδια ημέρα διενέργειας της  ψηφοφορίας για την εκλογή των Ελλήνων μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στα ίδια εκλογικά τμήματα, με τις ίδιες εφορευτικές επιτροπές, τους ίδιους αντιπροσώπους της δικαστικής αρχής και τους ίδιους εφόρους αντιπροσώπων».

Παρόλο που δεν προσδιορίζεται ρητά, είναι σαφές ότι εδώ εννοείται ο πρώτος γύρος των αυτοδιοικητικών εκλογών, για τον απλούστατο λόγο ότι δεύτερος γύρος των εκλογών διεξάγεται μόνο αν κανείς συνδυασμός δεν συγκεντρώσει πλειοψηφία 50% στον πρώτο γύρο, άρα μπορεί να μη συμβεί ποτέ.

Ο λόγος για τον οποίο ο νομοθέτης πρόβλεψε την ταυτόχρονη διεξαγωγή των δύο εκλογικών διαδικασιών ήταν η εξοικονόμηση δαπανών, αφού εξοικονομείται η μία από τις δύο κινητοποιήσεις του κρατικού εκλογικού μηχανισμού. Ταυτόχρονα, αν θυμάμαι καλά, είχε υποστηριχτεί ρητά ότι με την ταυτόχρονη τέλεση μιας τοπικής και μιας πανευρωπαϊκής εκλογικής διαδικασίας αυξάνεται συνεργικά μπορούμε να πούμε το ενδιαφέρον, κι έτσι η συμμετοχή στις εκλογές, δηλαδή πρακτικά ότι η συμμετοχή στις ευρωεκλογές θα αυξανόταν χάρη στην ταυτόχρονη τέλεση των δημοτικών εκλογών.

Με την τροπολογία που κατέθεσε ο αρμόδιος υπουργός κ. Μιχελάκης, προβλέπεται ρητά ότι ο πρώτος γύρος των αυτοδιοικητικών εκλογών διεξάγεται την προηγούμενη Κυριακή από τις ευρωεκλογές, επομένως η ταυτόχρονη τέλεση ισχύει μόνο για την επαναληπτική ψηφοφορία, στις περιοχές εκείνες βεβαίως όπου υπάρχει επαναληπτική ψηφοφορία.

Με τον τρόπο αυτό, το οικονομικό όφελος από την ταυτόχρονη τέλεση εξανεμίζεται για τις περιφέρειες εκείνες και τους δήμους εκείνους όπου ο νικητής έχει αναδειχθεί από τον πρώτο γύρο. Για παράδειγμα, στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2010, οι κάτοικοι του Ηρακλείου Κρήτης δεν ψήφισαν τη δεύτερη Κυριακή, επειδή τόσο στην Περιφέρεια όσο και στον δήμο είχαν αναδειχθεί νικητές από την πρώτη Κυριακή. Το ίδιο συνέβη και στο Ρέθυμνο, τη Ρόδο, τη Σητεία και σε πολλούς μικρότερους δήμους της Κρήτης και του Νότιου Αιγαίου (των δύο περιφερειών που είχαν εκλέξει περιφερειάρχη από την πρώτη Κυριακή το 2010). Αν δηλαδή εγκριθεί η τροπολογία Μιχελάκη και τα αποτελέσματα του 2014 είναι ίδια με τα αποτελέσματα του 2010, στους παραπάνω δήμους της χώρας θα στηθούν κάλπες τη δεύτερη Κυριακή μόνο για τις ευρωεκλογές, κάτι εντελώς περιττό.

Οι οπαδοί της τροπολογίας προβάλλουν πολλά επιχειρήματα που δικαιολογούν κατά τη γνώμη τους τη μετάθεση των ημερομηνιών και δεν προβάλλουν ένα, που είναι και το πιο ουσιαστικό. Υποστηρίζουν δηλαδή ότι με την αρχική πρόβλεψη (πρώτος γύρος αυτοδιοικητικών μαζί με ευρωεκλογές) ο φόρτος εργασίας των δικαστικών αντιπροσώπων και των εφορευτικών επιτροπών θα είναι υπέρογκος, με τις τριπλές κάλπες και τα τεράστια ψηφοδέλτια των αυτοδιοικητικών, ενώ αν οι ευρωεκλογές διεξαχθούν τη δεύτερη Κυριακή ο φόρτος θα ισομοιραστεί κάπως, δεδομένου ότι τη δεύτερη Κυριακή δεν υπάρχει σταυροδοσία στις αυτοδιοικητικές, ούτε και (προς το παρόν, τουλάχιστον) στις ευρωπαϊκές εκλογές.

Επίσης, οι υπέρμαχοι της αλλαγής του νόμου επισημαίνουν ότι στο σημερινό πολιτικό τοπίο, με τον κατακερματισμό των δύο παλαιών μεγάλων πόλων, είναι απίθανο να βγει απευθείας νικητής στις φετινές περιφερειακές εκλογές, δηλαδή κάποιος συνδυασμός να πάρει 50% από τον πρώτο γύρο, επομένως δεν θα υπάρξει οικονομική επιβάρυνση από τη μετάθεση.

Και τα δυο αυτά επιχειρήματα έχουν μια βάση, και θα τα σχολιάσω. Να αναφέρω πάντως, για λόγους πληρότητας, και το τρίτο επιχείρημα, που δεν λέγεται ανοιχτά, αλλά, κατά κοινή ομολογία, είναι εκείνο που υπαγορεύει την κυβερνητική πρόταση: με το να διεξαχθεί ο πρώτος γύρος των περιφερειακών και δημοτικών εκλογών μια βδομάδα νωρίτερα, το κόμμα της ΝΔ, το οποίο σε επίπεδο τοπικών μηχανισμών υπερτερεί σαφώς σε σχέση με τον ΣΥΡΙΖΑ, ελπίζει ότι θα κερδίσει σαφώς την πρώτη θέση πανελλαδικά (οι ψήφοι των περιφερειακών εύκολα αθροίζονται), και ότι αυτό το προβάδισμα θα χρησιμοποιηθεί σαν προπαγανδιστικό όπλο για να ανασχεθεί η δημοσκοπικά προδιαγραφόμενη ήττα της ΝΔ στις ευρωεκλογές που θα ακολουθήσουν.

Αυτή η ελπίδα του κυβερνητικού κόμματος δεν είναι αβάσιμη, όσο κι αν είναι μεγάλη η υστέρησή του στην πολυάνθρωπη Αττική, που επηρεάζει πολύ το πανελλαδικό σύνολο. Ωστόσο, το θέμα μου δεν είναι τα ποσοστά και τα προγνωστικά, εξετάζω το ζήτημα αρχής, οπότε περιορίζομαι στα δύο άλλα επιχειρήματα.  Θα δεχτώ ότι και τα δύο έχουν κάποια βάση.

Πράγματι, με την ισχύουσα ρύθμιση η πρώτη Κυριακή θα είναι πολύ κουραστική για τους δικαστικούς αντιπροσώπους και για τις εφορευτικές επιτροπές. Ωστόσο, ο επιπλέον φόρτος από τις ευρωεκλογές είναι σχετικά μικρός, δυο-δυόμισι ώρες παραπάνω. Θα μου πείτε, όταν οι δυό-δυόμισι ώρες είναι μεταμεσονύκτιες βαραίνουν διπλά -και θα συμφωνήσω.

Επίσης, συμφωνώ ότι ειδικά σε αυτές τις εκλογές είναι μάλλον απίθανο (αν και όχι αδύνατο) να εκλεγεί περιφερειάρχης από τον πρώτο γύρο, αλλά οι νομοθετικές ρυθμίσεις δεν γίνονται για μία φορά, ούτε είναι σωστό ν΄ αλλάζουν κάθε πέντε χρόνια. Τίποτα δεν αποκλείει στις εκλογές του 2019 να υπάρχουν και πάλι δύο ισχυροί πόλοι και ο νέος τρόπος εκλογών να οδηγεί σε μεγάλη σπατάλη.

Ωστόσο, δεν είναι μόνο θέμα σπατάλης (όσο κι αν σε μια χειμαζόμενη χώρα αυτά πρέπει να υπολογίζονται) αλλά, κυρίως, θέμα δημοκρατίας. Η τροπολογία για τη διεξαγωγή των αυτοδιοικητικών εκλογών πριν από τις ευρωπαϊκές οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε κατακόρυφη μείωση της συμμετοχής στις ευρωεκλογές, και μάλιστα κατά τρόπο που επιβαρύνει δυσανάλογα τους οικονομικά ασθενέστερους.

Εξηγούμαι: ακριβώς εξαιτίας της πολυδιάσπασης των πολιτικών δυνάμεων, οι δύο συνδυασμοί που θα περάσουν στον β’ γύρο των περιφερειακών εκλογών θα αντιπροσωπεύουν σε πολλές περιπτώσεις αθροιστικά ποσοστό μικρότερο από 50%, ίσως και από 40% (και όχι 60-80% όπως το 2010). Το ίδιο ισχύει και στις δημοτικές (όπου, πάντως, αρκετοί μικροί δήμοι θα κριθούν από την πρώτη Κυριακή). Αυτό σημαίνει ότι πάρα πολλοί πολίτες, που ο συνδυασμός της προτίμησής τους θα έχει μείνει εκτός νυμφώνος στις δημοτικές και στις περιφερειακές εκλογές, θα έχουν μικρότερη παρακίνηση για να πάνε να ψηφίσουν, άρα η συμμετοχή στις ευρωεκλογές θα επηρεαστεί αρνητικά. Είναι άλλωστε γνωστό ότι ο β’ γύρος των αυτοδιοικητικών εκλογών έχει πάντοτε μειωμένη συμμετοχή. Για παράδειγμα, στις αυτοδιοικητικές του 2010, στην περιφέρεια Αττικής στον πρώτο γύρο ψήφισαν 1.572.000 ψηφοφόροι (56,3% των εγγεγραμμένων) ενώ στο δεύτερο γύρο 1.179.000 (42,22% -και, για να προλάβω διευκρινιστική ερώτηση, στον αριθμό αυτό συνυπολογίζονται και τα λευκά και άκυρα, που ήταν πολλά).

Επομένως, με το να διεξάγονται οι ευρωεκλογές μαζί με τον μειωμένης συμμετοχής δεύτερο γύρο των αυτοδιοικητικών, δεν επιτυγχάνονται οι συνεργίες που είχε κατά νου ο νομοθέτης του Καλλικράτη και δεν παρακινούνται οι πολίτες να πάρουν μέρος στις ευρωεκλογές. Άλλωστε, στη σχετική πρόταση δεν έχει αντιδράσει μόνο όλη η αντιπολίτευση, αλλά και ο εμπνευστής του Καλλικράτη, ο Γ. Ραγκούσης, όπως και δήμαρχοι (Καμίνης, Μπουτάρης) που δεν ανήκουν στην αντιπολίτευση.

Αλλά υπάρχει και χειρότερο. Στις προηγούμενες ευρωεκλογές, οι ετεροδημότες, που είναι πάρα πολλοί, μπορούσαν να ψηφίσουν στον τόπο κατοικίας τους. Φέτος, η δυνατότητα αυτή καταργείται, με επιχείρημα την ταυτόχρονη διεξαγωγή των αυτοδιοικητικών εκλογών, όπου εύλογα οι ετεροδημότες δεν μπορούν να συμμετάσχουν. Αυτό φαίνεται λογικό, αλλά έχει ολέθριες συνέπειες. Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν κάτοικο Αθηνών που ψηφίζει στην Κέρκυρα ή στη Μυτιλήνη. Το κόστος για να κάνει δυο μετακινήσεις σε δυο συνεχόμενα σαββατοκύριακα είναι για τους περισσότερους απαγορευτικό, σε χρόνο και σε χρήμα. Τι θα διαλέξει ο ετεροδημότης αυτός; Τον πρώτο γύρο, στον οποίο αποφασίζεται ποιοι συνδυασμοί θα περάσουν στον β’ γύρο και ποιοι σύμβουλοι θα εκλεγούν; Ή τον δεύτερο γύρο, όπου αποφασίζεται ο δήμαρχος και θα γίνονται και οι ευρωεκλογές; Οι περισσότεροι θα διαλέξουν τον πρώτο γύρο, είτε επειδή θέλουν να σταυρώσουν κάποιον ξάδερφο, είτε επειδή ο συνδυασμός τους δεν έχει εξασφαλισμένη την πρόκριση στον δεύτερο γύρο.

Αυτό σημαίνει ότι πάρα πολλοί πολίτες θα εμποδιστούν ουσιαστικά να πάρουν μέρος στις ευρωεκλογές, και μάλιστα πολίτες των χαμηλότερων οικονομικά στρωμάτων -οι ευρωεκλογές δηλαδή θα είναι νοθευμένες, με ταξική διάσταση στη νόθευση. Για να διακινδυνεύσω μια πρόβλεψη, στις μακρινές περιφέρειες (και ιδίως τα νησιά) το ποσοστό συμμετοχής στις ευρωεκλογές κινδυνεύει να πέσει αρκετά κάτω από το 30%, ενώ πανελλαδικά θα πέσει κάτω από το ψυχολογικό όριο του 50% (το 2009 ήταν 52%).

Μια παρένθεση εδώ. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι πολίτες αυτοί, που ενώ κατοικούν στην Αθήνα και στα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα, δεν έχουν μεταφέρει τα εκλογικά τους δικαιώματα, είναι συνυπεύθυνοι γι’ αυτό που παθαίνουν. Κάτι τέτοιο όμως δεν στέκει, δεδομένου ότι οι ετεροδημότες ως τώρα είχαν τη δυνατότητα να ψηφίζουν στον τόπο κατοικίας τους για τις εθνικές και ευρωπαϊκές εκλογές. Κλείνει η παρένθεση.

Δεν ξέρω τι είχε σκεφτεί ο νομοθέτης του Καλλικράτη όταν θέσπιζε την ταυτόχρονη τέλεση αυτοδιοικητικών και ευρωπαϊκών εκλογών, πάντως το πρόβλημα είναι υπαρκτό. Θα τολμήσω να προτείνω μια λύση που λύνει το δίλημμα για πολλούς ετεροδημότες. Να λειτουργήσουν τη δεύτερη Κυριακή ειδικά εκλογικά τμήματα για τους ετεροδημότες, μόνο για τις ευρωεκλογές, στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως ακριβώς είχε γίνει το 2009. Έτσι, όσοι ετεροδημότες δεν έχουν κίνητρο να πάνε στην εκλογική τους περιφέρεια (επειδή ο συνδυασμός τους έχει αποκλειστεί, ας πούμε -και είδαμε ότι αυτοί φέτος θα είναι πάρα πολλοί), θα μπορούν να ψηφίσουν στον τόπο κατοικίας τους για τις ευρωεκλογές. Δεδομένου ότι θα είναι γραμμένοι σε ειδικούς καταλόγους, δεν θα έχουν τον πειρασμό να διπλοψηφίσουν αφού θα είναι πολύ εύκολο να εντοπιστούν.

Σε διαφορετική περίπτωση, η συμμετοχή στις ευρωεκλογές θα γνωρίσει, ειδικά στην Ελλάδα, κατακόρυφη πτώση, δηλαδή το τερτίπι της κυβέρνησης θα λειτουργήσει όχι μόνο υπονομευτικά για το γόητρο της χώρας, αλλά και αντιευρωπαϊκά, κι ας προσπαθεί η ΝΔ να υποδυθεί το ρόλο της κατεξοχήν ευρωπαϊκής πολιτικής δύναμης. Ειδικά στις φετινές ευρωεκλογές, όπου τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα διακηρύσσουν σε όλους τους τόνους ότι το μεγάλο διακύβευμα της αναμέτρησης είναι ένα ικανοποιητικό ποσοστό συμμετοχής των ψηφοφόρων, η παρεμπόδιση της συμμετοχής των Ελλήνων στις εκλογές για μικροκομματικούς σκοπούς προκαλεί αλγεινή εντύπωση. Βέβαια, όπως έγραψα τις προάλλες, εδώ ο κ. Σαμαράς το 1993 δεν δίστασε να σαμποτάρει τη συνεννόηση με τη γειτονική χώρα για να χτίσει την προσωπική του καριέρα, θα ενδιαφερθεί για την ευρωπαϊκή οικοδόμηση αν είναι να κερδίσει καμιά ποσοστιαία μονάδα;

Υστερόγραφο: Όμως υπάρχει κι ένα τελευταίο τερτίπι, επί του πιεστηρίου θα λέγαμε. Εννοώ τη διαφαινόμενη πρόθεση των κυβερνητικών εταίρων να διεξαχθούν οι ευρωεκλογές με σταυρό και όχι με λίστα, και μάλιστα με διπλάσιο αριθμό υποψηφίων, 42 αντί για 21. Ολοφάνερο είναι ότι η ρύθμιση αυτή δεν γίνεται για να προωθήσει την αξιοκρατία, αλλά για να λύσει το εσωκομματικό πρόβλημα του κ. Βενιζέλου, ο οποίος στο υπό διαμόρφωση σχήμα της κεντροαριστερής Ελιάς θέλει να αποφύγει να καθορίσει από πριν τη σειρά των εκλόγιμων, διότι θα υπάρξει λυσσαλέος διαγκωνισμός για την πρώτη θέση της λίστας, που, μόνο αυτή, εξασφαλίζει εκλογή. Με τον σταυρό, αποφεύγει το πικρό ποτήρι, τουλάχιστο ως το βράδυ των εκλογών.

Βέβαια, το να αλλάζει ο τρόπος διεξαγωγής των εκλογών τρεις μόλις μήνες πριν από την τέλεσή τους είναι κάτι που ταιριάζει περισσότερο στα δυτικά του Πέκος, και όχι σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή δημοκρατία, αλλά δεν νομίζω ότι ενοχλούνται από αυτό οι κυβερνητικοί εταίροι. Ούτε τους ενοχλεί ότι μόνο οι πολύ πλούσιοι θα είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν στις οικονομικές απαιτήσεις μιας πανελλαδικής προεκλογικής εκστρατείας -άλλωστε, ένα σύστημα που επιβαρύνει τους φτωχούς στο εκλέγειν, λογικό είναι να τους τιμωρεί και στο εκλέγεσθαι.