Από την Ακτή στην Κόστα

Θα μπορούσα επίσης να βάλω τίτλο «Από τη μιαν ακτή στην άλλη», διότι, παρόλο που δεν θέλει και πολλή φιλοσοφία, δεν έχω δει να επισημαίνει άλλος τη σύμπτωση, ότι προχτές νικήσαμε και αποκλείσαμε(*) την εθνική ομάδα μιας χώρας που έχει στην ονομασία της τη λέξη «ακτή» και στον επόμενο αγώνα, την Κυριακή, θα παίξουμε με την Κόστα Ρίκα, που κι αυτή, αν το ετυμολογήσουμε, «ακτή» ονομάζεται, Κόστα Ρίκα θα πει «πλούσια ακτή» και ονομάστηκε έτσι πιθανώς κι από τον ιδιο τον Κολόμβο, επειδή οι ιθαγενείς που συνάντησαν οι πρώτοι θαλασσοπόροι είχαν πολλά χρυσά κοσμήματα πάνω τους. Στα ισπανικά, η ομοιότητα βγάζει μάτι: Costa de Marfil η μία, Costa Rica η άλλη. Υπάρχει και μια τρίτη «ακτή» στις 32 ομάδες του Μουντιάλ, η Γκάνα, που μέχρι να αποκτήσει την ανεξαρτησία της ονομαζόταν «Χρυσή Ακτή», αλλά είναι μικρές οι πιθανότητες να τη συναντήσουμε γιατί μάλλον δεν θα περάσει από τους ομίλους, παρόλο που έβγαλε μάτια στο ματς με τη Γερμανία.

Αν πιστεύετε στα σημάδια, ασφαλώς τέτοια σύμπτωση είναι σημαδιακή, πολύ περισσότερο που για να έρθει έτσι το ζευγάρωμα της Κυριακής χρειάστηκε να γίνουν πολλά απίθανα πράγματα -όχι μόνο να προκριθεί η εθνική μας, γεγονός που, σε τελική ανάλυση, δεν ήταν και τόσο απίθανο (μάλιστα, κρίνοντας με τις διεθνείς κατατάξεις, που μπορεί να μην αξίζουν και πολλά αλλά άλλες δεν έχουμε, το να μην προκριθεί θα ήταν έκπληξη’ απλώς, μας σάστισε όλους η κακή εμφάνιση στο πρώτο ματς). Στον άλλον όμως όμιλο, της Κοσταρίκας, ήρθαν τα πάνω κάτω, κι αντί την πρώτη θέση να την πάρει η Ιταλία, η Ουρουγουάη, ή η Αγγλία, τρεις παγκόσμιες πρωταθλήτριες παρακαλώ, η ομάδα της μικρής κεντροαμερικάνικης χώρας έβαλε τα γυαλιά και στις τρεις τιτλούχες. Πράγμα που σημαίνει, βέβαια, ότι δεν «τους έχουμε χαλαρά». Οι κοσταρικάνoι (Λος Τίκος το παρατσούκλι τους) έδειξαν στοιχεία πολύ καλής ομάδας, ασφαλώς είναι εκείνοι το φαβορί. Κι αν εμείς λέμε «ευτυχώς που αποφύγαμε τους Ιταλούς», εκείνοι θα χαίρονται που αποφύγανε τους Ιβοριανούς ή τους Κολομβιανούς.

Αλλά κάποιες πιθανότητες τις έχουμε -και βέβαια, παρά την αναμενόμενη αλλά πάντοτε ενοχλητική εκμετάλλευση της πρόκρισης από τα κανάλια και από την πολιτική ηγεσία της χώρας, νομίζω πως οι περισσότεροι χαρήκαμε την προχτεσινή νίκη και αδημονούμε να τη δούμε να δευτερώνει την Κυριακή, έστω κι αν είναι στα πέναλτι αφού ο κανονικός αγώνας λήξει ισόπαλος σε συνθήκες Ρούπελ, έστω κι αν μετά θα πρέπει (καθότι τελειώνει ο Ιούνιος….) να πληκτρολογήσουμε με τρεμάμενα δάχτυλα τη διεύθυνση του gsis.gr για να συμπληρώσουμε τη δήλωση και να μας έρθει το μπουγιουρντί.

Ωστόσο, επειδή εδώ λεξιλογούμε, πρέπει να πούμε δυο λόγια για την Κόστα, το ισπανικό αντίστοιχο της ακτής, που άλλωστε είναι μια λέξη που την έχουμε και στη γλώσσα μας, έστω και σπάνια.

Costa είναι η ακτή στα ισπανικά αλλά και στα ιταλικά, όπως και στα πορτογαλικά, λέξεις που όλες ανάγονται στο λατινικό costa, που σήμαινε αρχικά την πλευρά και αργότερα πήρε και άλλες σημασίες. Από τα ιταλικά, η λέξη περνάει στα ελληνικά,όπου «κόστα» είναι η ακτή, λέξη που τη βρίσκουμε σε παλιότερα κείμενα, ναυτικά και άλλα, αλλά που σπάνια ακούγεται ως κοινό ουσιαστικό στις μέρες μας, και απορώ που τη λεξικογραφεί ο Μπαμπινιώτης δίνοντας μάλιστα και τις παραδειγματικές φράσεις «φιλική κόστα / απότομη κόστα».

Φυσικά, έχουμε το τοπωνύμιο Κόστα, που το βρίσκουμε στην Αργολίδα, απέναντι από τις Σπέτσες (πάω στοίχημα πως θα υπάρχει και αλλού, αλλά τώρα δεν μου έρχεται στο νου). Αυτή την Κόστα και τα καραβάκια της που έχουν ονόματα, την τραγούδησε ο Μιχάλης Βιολάρης, σε ένα παλιό πανέμορφο τραγούδι (σε στίχους Κ. Γεωργουσόπουλου, μάλιστα):

Επειτα, υπάρχουν και οι νεότερες ονομασίες σε τουριστικά συγκροτήματα, σαν το Κόστα Ναβαρίνο -κι αν περάσει το μνημονιακό νομοσχέδιο για την ιδιωτικοποίηση του αιγιαλού, τίποτα δεν εμποδίζει να μετατραπούν όλες οι καλές παραλίες σε μια αλυσίδα από αλλεπάλληλες «Κόστες» απρόσιτες για τους ντόπιους.

Η κόστα πάντως, σαν λέξη, δεν έχει καμιά σχέση με το κόστος, ούτε και με τον Κώστα (που, όπως έχουμε γράψει, έχει την ίδια ρίζα). Ωστόσο, υπάρχουν στα ελληνικά δυο άλλες λέξεις που είναι ξαδερφάκια της κόστας, αν και δεν τους πολυφαίνεται διότι ήρθαν στη γλώσσα μας μέσω γαλλικών, όπου το /s/ έχει χαθεί, και η αντίστοιχη λέξη είναι côte (η σιρκονφλέξ δείχνει ότι εκεί υπήρχε ένα s), που την ξέρουμε όχι μόνο από την Κοτ ντ΄Ιβουάρ αλλά και από την Κοτ ντ’ Αζούρ, την Κυανή Ακτή.

Η πρώτη από τις δύο λέξεις είναι η κοτολέτα, που δεν προέρχεται από την κότα όπως νόμιζα όταν ήμουν μικρός, αλλά από το ιταλικό cotoletta, δάνειο από το γαλλικό côtelette, υποκοριστικό τού côte, που είναι η πλευρά, το παΐδι -άρα κοτολέτα το παϊδάκι κατά λέξη.

Η δεύτερη έχει αλλάξει λίγο περισσότερο, είναι το κοτλέ, το ύφασμα με τις πτυχώσεις, από το γαλλικό côtelé, που ανάγεται στην côte, με τη σημασία της ραφής (το αντίστοιχο ύφασμα στα αγγλικά λέγεται ribbed, ίδια εικόνα δηλαδή).

Να ξαναγυρίσουμε στην Κόστα Ρίκα, που δεν είναι μεγάλη χώρα σε έκταση (51.000 τ.χμ., περίπου όσο Θράκη-Μακεδονία-Ήπειρος) ούτε σε πληθυσμό (4.6 εκατ.) αλλά ξεχωρίζει μια και είναι από τις πιο αναπτυγμένες χώρες της περιοχής, και αποκαλείται Ελβετία της Κεντρικής Αμερικής. Αυτό δεν μας εντυπωσιάζει βέβαια, διότι κι εμείς είχαμε πιστέψει ότι θα γίνουμε Δανία του Νότου (τελικά γίναμε Δανεία), πιο εντυπωσιακό είναι όμως ότι απο το 1949 η Κόστα Ρίκα δεν έχει στρατό, ενώ επίσης το 25% της έκτασής της είναι προστατευόμενες περιοχές.

Σε αντίθεση με την Ακτή Ελεφαντοστού, το όνομα της Κόστα Ρίκας διατηρείται έτσι σε όλες τις γλώσσες, χωρίς δηλαδή να μεταφράζεται (σε «πλούσια ακτή» και τα αντίστοιχά του). Στα ελληνικά, οι περισσότεροι το αφήνουν άκλιτο, αλλά μπορούμε και να το κλίνουμε και το αποτόλμησα πιο πάνω, να συνηθίζει το μάτι. Αν γράψουμε το όνομα της χώρας μονολεκτικά («της Κοσταρίκας») είναι πιο εύκολο -άλλωστε κι οι κάτοικοί της μονολεκτικά εκφέρονται, Κοσταρικανoί.

Τους οποίους Κοσταρικανούς θα συναντήσουμε την Κυριακή -λέτε να στεφθεί με επιτυχία το ακτοπλοϊκό ταξίδι μας από την Ακτή στην Κόστα;

(*) Πληθυντικός του φιλάθλου. Νικήσα»με» λέμε, αλλά στην πραγματικότητα νίκησαν οι εικοστρείς διεθνείς και ο προπονητής. Όπως έλεγε κι ο άλλος «μαζί τα φάγαμε» ενώ τα είχε φάει εκείνος και η παρέα του.