Ο Μπερλιόζ και οι άθικτοι

Τις προάλλες είχα δυο ώρες καιρό και αρκετές τύψεις, οπότε είπα να δω μια ταινία από τις πολλές που έχω στον σκληρό μου και που δεν τις βλέπω ποτέ. Κατά τύχη διάλεξα τη γαλλική κομεντί «Ιntouchables», ταινία του 2011, που είδα πως έχει κυκλοφορήσει στην Ελλάδα με τον αναμενόμενο ίσως τίτλο «Άθικτοι».  Λέω «ίσως», επειδή κάτι δεν μου αρέσει στην απόδοση αλλά δεν ξέρω και με ποια σημασία χρησιμοποιείται η γαλλική λέξη, αν εννοεί τους παρίες, που κανείς δεν τους ακουμπάει ή αυτούς που τίποτα δεν μπορεί να τους πειράξει. Λείπει και το άρθρο από τον γαλλικό τίτλο, ο οποίος δεν μπερδεύει μόνο εμένα. Άλλωστε και στις ΗΠΑ ο τίτλος δεν μεταφράστηκε, αλλά προστέθηκε το αγγλικό άρθρο (The Intouchables) ενώ στη Βρετανία ο τίτλος μεταφράστηκε μεν αλλά στον ενικό (Untouchable).

Η ταινία είναι μια από τις μεγαλύτερες εισπρακτικές επιτυχίες του γαλλικού κινηματογράφου, τόσο μέσα στη Γαλλία όσο και στο εξωτερικό. Ένας πάμπλουτος αριστοκράτης, ο Φιλίπ, που έπαθε ατύχημα κάνοντας παραπέντε (αλεξίπτωτο πλαγιάς, αν προτιμάτε) και έχει μείνει τετραπληγικός, έχει βάλει αγγελία και αναζητεί βοηθό/νοσοκόμο. Ανάμεσα στους πολλούς υποψήφιους για τη θέση, που όλοι τους έχουν κάνει ειδικές σπουδές και έχουν πείρα στη φροντίδα πλουσίων αρρώστων, παρουσιάζεται και ο Ντρις, ένας Σενεγαλέζος από τα προάστια (κι όταν λέμε προάστια, banlieues, στο Παρίσι εννοούμε δύσκολες γειτονιές, με τις πανύψηλες πολυκατοικίες διαμερισμάτων με επιδοτούμενο ενοίκιο και με μεγάλο ποσοστό μαύρων στον πληθυσμό). Ο Ντρις δεν έχει βέβαια καμιά βλέψη για τη θέση, θέλει απλώς να του υπογράψουν ένα χαρτί ότι ζήτησε εργασία και απορρίφθηκε, ώστε να συνεχίσει να τον πληρώνει το ταμείο ανεργίας. Και όταν, ύστερα από δυο ώρες αναμονή, βλέπει ότι η γραμματέας του αριστοκράτη καλεί μέσα τους άλλους και αυτόν τον αποφεύγει, μπουκάρει με το έτσι θέλω για να πάρει την πολυπόθητη υπογραφή.

Ωστόσο, ύστερα από μια επεισοδιακή συζήτηση ο Φιλίπ, που έχει απαυδήσει με την υποκρισία των άλλων διεκδικητών της θέσης, αποφασίζει να προτείνει τη θέση στον Ντρις, δοκιμαστικά για ένα μήνα. Ο Ντρις αναλαμβάνει καθήκοντα προσωπικού βοηθού, θα μένει μέσα στο μέγαρο, σε ένα δωμάτιο διακοσμημένο με πίνακες μουσείου, και δουλειά του είναι να προσέχει, να ντύνει, να ταΐζει και να είναι τα μπράτσα και τα πόδια του ανάπηρου Φιλίπ, ο οποίος δεν ελέγχει το σώμα του από τον λαιμό και κάτω. Φυσικά, η συνύπαρξη των δυο τόσο διαφορετικών ανθρώπων προκαλεί ένα σωρό κωμικές σκηνές, που θυμίζουν πότε τον Πυγμαλίωνα και πότε τον Σοφέρ της κυρίας Ντέιζι, αλλά δεν θα κάνω κινηματογραφική κριτική εδώ, δεν έχω τα προσόντα.

Θα σταθώ όμως σε ένα σημείο της ταινίας. Όταν ο Ντρις εισβάλλει στο γραφείο του Φιλίπ για να πάρει την υπογραφή που θέλει, γίνεται μια παρεξήγηση και η συζήτηση στρέφεται στη μουσική και στα αγαπημένα συγκροτήματα του Ντρις, π.χ. Kool and the Gang, που ο Φιλίπ, γαλουχημένος με σοβαρή μουσική, τα αγνοεί, και μετά έχουμε την εξής στιχομυθία (παραθέτω και τα γαλλικά):

– Et vous, vous connaissez Schubert, Chopin, Berlioz? [Ρωτάει ο πλούσιος: Κι εσείς, ξέρετε τον Σούμπερτ, τον Σοπέν, το Μπερλιόζ;]
– Si je connais Berlioz? Vous, ça m’étonnerait que vous, vous connaissiez Berlioz [Αν ξέρω το Μπερλιόζ; Σιγά μην ξέρετε εσείς τίποτα για το Μπερλιόζ]
– Pourtant je suis un spécialiste [Κι όμως, είμαι ειδικός]
– Vous connaissez qui là-bas? Quel bâtiment? [Και ποιον ξέρετε εκεί; Σε ποιο κτίριο;]
– Comment ça quel bâtiment ? Mais mon vieux Berlioz avant d’être un quartier c’est un compositeur célèbre, écrivain et critique du XIXème [Τι εννοείς ‘σε ποιο κτίριο’; Φίλε μου, πριν ο Μπερλιόζ γίνει γειτονιά, ήταν ένας διάσημος συνθέτης, συγγραφέας και κριτικός του 19ου αιώνα]
– C’est une vanne. Je sais qui c’est Berlioz. L’humour c’est comme la musique , vous n’y connaissez rien en fait [Πλάκα έκανα. Ξέρω ποιος είναι ο Μπερλιόζ. Από χιούμορ τα πάτε όπως και με τη μουσική, είστε εντελώς άσχετος].

Ολοφάνερα εδώ συνέβη μια ακόμα παρεξήγηση. Πέρα από τον Μπερλιόζ, τον γνωστό συνθέτη Εκτόρ Μπερλιόζ δηλαδή, υπάρχει στα προάστια του Παρισιού και «το» Μπερλιόζ, που είναι το όνομα μιας γειτονιάς. (Γι’ αυτό και στη μετάφραση του διαλόγου πιο πάνω γράφω, νιφοβικά, ‘το Μπερλιόζ’, γιατί αν έγραφα ‘τον Μπερλιόζ’ θα γινόταν φανερό ότι αναφέρομαι σε πρόσωπα -στα γαλλικά βεβαια τα κύρια ονόματα δεν παίρνουν άρθρο, τουλάχιστο στα κοινώς αποδεκτά γαλλικά).

Ο Ντρις μένει στη γειτονιά Μπερλιόζ ή πολύ κοντά σ’ αυτήν, οπότε θεωρεί απίθανο ένας μεγαλοαστός από τις σικ περιοχές του Παρισιού να την ξέρει καλά, και τον ρωτάει ποιους ξέρει και σε ποιο κτίριο, εννοώντας τις πανύψηλες πολυκατοικίες που έχουν διαμερίσματα με επιδοτούμενο ενοίκιο, κάτι αντίστοιχο με τις δικές μας εργατικές πολυκατοικίες, που οι Γάλλοι τις λένε ‘μπάρες’ (barres HLM, όπου HLM σημαίνει κατοικία με χαμηλό μίσθωμα). Στη συνέχεια, όταν ο Φιλίπ τού λέει ότι πριν δώσει το όνομά του στη γειτονιά, ο Μπερλιόζ ήταν διάσημος συνθέτης, ο Ντρις απαντάει ότι πλάκα έκανε (vanne), και ότι φυσικά και ξέρει τον Μπερλιόζ -αλλά βέβαια μπορεί απλώς να είναι εύστροφος.

Σε μια άλλη σκηνή, προς το τέλος του έργου, συμβαίνει μια παρόμοια παρεξήγηση. Ο Ντρις έχει φύγει από την υπηρεσία τού Φιλίπ, και πάει σε μια συνέντευξη για δουλειά, όπου η συζήτηση στρέφεται στη ζωγραφική και η υπάλληλος αναφέρει τον Γκόγια, πάλι χωρίς άρθρο στα γαλλικά.

– J’aime bien Goya, λέει εκείνη (Μου αρέσει ο Γκόγια)

– C’est pas mal mais depuis Pandi-Panda elle n’a pas fait grand chose (Δεν είναι κακή, αλλά μετά το Παντί-Παντά δεν έκανε και τίποτα σπουδαίο)

Εκείνη μιλάει για τον γνωστό ζωγράφο, εκείνος απαντάει για τη Chantal Goya, σύγχρονη Γαλλίδα τραγουδίστρια, κυρίως παιδικών τραγουδιών. Θα μπορούσε να είναι γκάφα του Ντρις, αλλά πιθανότερο φαίνεται να κάνει πλάκα, αν σκεφτούμε ότι προηγουμένως έχει αναφερθεί σε πίνακα του Νταλί και έχει εντοπίσει ότι το σλόγκαν της εταιρείας είναι αλεξανδρινός στίχος (δωδεκασύλλαβος, η θητεία πλάι στον εστέτ Φιλίπ δεν πήγε στράφι).

Στους υποτίτλους που βρήκα κάπου στο Διαδίκτυο, ο ερασιτέχνης υποτιτλιστής μετά τον παραπάνω διάλογο, και εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι η υπάλληλος γελάει, άρα υπάρχει χρόνος, έβαλε σε αγκύλες την επεξήγηση: [Σαντάλ Γκόγια, τραγουδίστρια για παιδιά] Δεν θυμάμαι αν έχω δει ποτέ τέτοιου τύπου «υποσημειώσεις» σε κανονικούς επαγγελματικούς υποτίτλους, μάλλον θα έχω δει αλλά πάντως είναι σπάνιο. (Βέβαια, ο ερασιτέχνης υποτιτλιστής είχε κάμποσα λάθη σε άλλα σημεία, αλλά εδώ παίρνει καλό βαθμό).

Όσο για την παρεξήγηση με το(ν) Μπερλιόζ, υποσημείωση δεν χρειάστηκε αφού η εξήγηση δίνεται στη συνέχεια του διαλόγου. Πού όμως βρίσκεται η γειτονιά Μπερλιόζ; Γκουγκλίζοντας βρήκα δύο στα προάστια του Παρισιού, στο Μπομπινί και στη Λα Κουρνέβ. Μάλλον το δεύτερο (της La Courneuve) εννοείται, επειδή βρήκα επίσης ένα ρεπορτάζ από την προβολή της ταινίας στο συγκεκριμένο προάστιο. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, πάντως, βγήκε θέμα για ένα άρθρο -και μάλιστα χωρίς να αναφερθώ καθόλου στο αν ήταν καλή η ταινία -άντε, ας το μαρτυρήσω: μ’ άρεσε!