Γλώσσα και κοινωνία, μέρος 1ο (γλωσσικό άρθρο του Παπαδιαμάντη)

Παπαδιαμάντη  βάλαμε  παραπροχτές, το διήγημα «Ο Κακόμης», αλλά σήμερα θα βάλουμε κάτι πιο πρωτότυπο: όχι διήγημα, αλλά ένα άρθρο του Παπαδιαμάντη, με θέμα τη γλώσσα. Είναι αρκετά γνωστό, και κατά καιρούς έχουμε αναφερθεί σε αυτό. Και αφού το ιστολόγιό μας είναι «για τη γλώσσα, για τη λογοτεχνία και όλα τ’ άλλα» ταιριάζει να δούμε και αυτή την πτυχή του Παπαδιαμάντη, που εδώ λειτουργεί περίπου σαν αρθρογράφος του ιστολογίου, με την  έννοια ότι κάνει παρατηρήσεις όχι βέβαια επιστημονικές, αφού μάλιστα την  εποχή εκείνη η γλωσσολογία βρισκόταν στα σπάργανα, αλλά από τη σκοπιά του μαχόμενου γραφιά, που έχει λιώσει τόσα μολύβια να μεταφράζει και να αρθρογραφεί για τα προς το ζην.

Το άρθρο του Παπαδιαμάντη θα το βάλω σε δυο συνέχειες -σήμερα το μισό, λοιπόν. Αρχικά δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αλήθεια, σε τέσσερις συνέχειες, τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1907. Η πρώτη συνέχεια δεν είχε κάποια ένδειξη, ενώ οι επόμενες σημαίνονταν ως Α΄, Β΄ και Γ΄. Στην ίδια εφημερίδα δημοσιεύτηκαν και διηγήματα του Παπαδιαμάντη, ανάμεσά τους και το έως το 2012 ανεύρετο «Η νοσταλγία του Γιάννη», που είχα την τιμή και τύχη να το ανακαλύψω αναδημοσιευμένο στο λαϊκό περιοδικό Οικογένεια.

Πιστεύω πως έχει ενδιαφέρον να διαβάσουμε και να σχολιάσουμε τις γλωσσικές παρατηρήσεις του Παπαδιαμάντη, χωρίς να είμαστε υποχρεωμένοι να τις δεχτούμε.

Σήμερα δημοσιεύω την εισαγωγή και την ενότητα Α’. Το δεύτερο μέρος (ενότητες Β’ και Γ’) σκέφτομαι να το βάλω την  άλλη Παρασκευή, εκτός απροόπτου. Προσθέτω κάποια σχόλια σε αγκύλες μέσα στο κείμενο, ενώ στο τέλος κάνω έναν συνολικό σχολιασμό.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Lingua nova Greca inventa… «Ἀνεκαλύφθη νέα τις γλῶσσα καλουμένη Ἑλληνική· προσέχετε ἀπ᾿ αὐτῆς, ὅτι ὄργανον τυγχάνει μαγείας, ἀκολασίας καὶ πάσης μαγγανείας· πλήρης δὲ ἐστὶ βλασφημιῶν, καὶ οὐαὶ τῷ γινώσκοντι καὶ μίαν ἢ δύο ἐξ αὐτῆς λέξεις». [Η πηγή της φράσης δεν έχει εξακριβωθεί]

Ἱεροκήρυξ Γάλλος τοῦ ΙΓ´ αἰῶνος, διδάσκων ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος, ἔδιδεν εἰς τοὺς ἀκροατάς του τὰς ἀνωτέρω πληροφορίας. Καὶ τότε μὲν ἡ διδαχή του ἤχησεν εἰς τὰ ὦτα τοῦ ποιμνίου του ὡς ἐπίκαιρος νουθεσία· ἀλλὰ ποῦ νὰ ἤξευρεν, ὁ μακάριος, ὅτι ἔμελλε νὰ ἔλθῃ ποτὲ χρόνος ὁπότε καὶ προφητικήν τινα ἔννοιαν ἴσως θὰ προσελάμβανον οἱ λόγοι του.

Τότε μὲν εἰς τὸ Παρίσι εἶχεν ἀνακαλυφθῆ, ὡς φαίνεται, νέα γλῶσσα, Ἑλληνικὴ καλουμένη· σήμερον δέ, ὄχι μία, ἀλλὰ περισσότεραι ἑλληνικαὶ γλῶσσαι συγχρόνως ἔχουν ἐπινοηθῆ· ἄλλη μᾶς ἔρχεται ἀπὸ τὸ Παρίσι, καὶ ἄλλη ἐπιδημεῖ ἐνθρονισμένη ἐδῶ, εἰς τὰς Ἀθήνας· καὶ ὅλαι λαλούμεναι, γραφόμεναι, καὶ ἀναγινωσκόμεναι ἀνὰ Ἑλλάδα πᾶσαν καὶ τὴν ἄγλωσσον, ἠχοῦσιν ὡς «σύμμικτον εἶδος κἀποφώλιον τέρας». [Το πρώτο απόσπασμα από Σοφοκλή, Τραχίνιαι, 1060-1, το δεύτερο από Ευριπίδη]

Μεζεδάκια πριν από την αλλαγή της ώρας

Κι άλλες φορές έχω χρησιμοποιήσει αυτόν τον τίτλο, ή κάποιον ανάλογο, στο σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο, κάτι που δεν είναι και περίεργο αφού πάντοτε η ώρα αλλάζει νύχτα Σαββάτου προς Κυριακή, τέλη Μαρτίου ή τέλη Οκτωβρίου.

Ωστόσο, τούτη τη φορά έβαλα τον τίτλο επειδή κι εγώ ο ίδιος το είχα ξεχάσει ότι η ώρα θα αλλάξει, καθώς τα τελευταία χρόνια υπάρχει αμφιβολία για το θέμα -πέρυσι μάλιστα γράφτηκε ότι η (τότε) επικείμενη αλλαγή ώρας θα είναι η τελευταία, μια και η ΕΕ έχει πάρει, υποτίθεται, απόφαση να σταματήσει η αλλαγή ώρας δυο φορές το χρόνο, αλλά δεν πάρθηκε απόφαση να εφαρμοστεί η απόφαση, οπότε η εναλλαγή θερινής και χειμερινής ώρας προς το παρόν παραμένει -ή αλλιώς, η «τελευταία αλλαγή ώρας» θυμίζει την τελευταία συναυλία των Πυξ Λαξ.

Τέλος πάντων, ο πόλεμος συνεχίζεται, μαζί και τα απερίγραπτα δεινά των Ουκρανών αμάχων, η ακρίβεια καλπάζει, η πανδημία, που έχει τελειώσει, ανεπαισθήτως εξακολουθεί να θερίζει κόσμο -και η χώρα μας διεκδικεί από την Ιταλία και το Βέλγιο την πρώτη θέση στις συνολικές απώλειες (αναλογικά με τον πληθυσμό) μεταξύ των παλαιών κρατών μελών της ΕΕ.

Ωστόσο, ο υπουργός Τουρισμού Βασίλης Κικίλιας θεωρεί ότι η Αθήνα έγινε ή θα γίνει ελκυστικός προορισμός για ψηφιακούς νομάδες, δηλαδή για καλά αμειβόμενους εργαζόμενους υψηλής ειδίκευσης, συνήθως ξένους, που θα διαλέξουν να μένουν στην Αθήνα και θα τηλεργάζονται με το εξωτερικό.

Μόνο που, κύριε υπουργέ, οι νομάδες στα αγγλικά γράφονται nomads (όλα από μας τα πήρανε!) και όχι nomands, όπως το γράψατε, που θυμίζει περισσότερο το no man ή, για να αναφέρουμε μιαν από τις ειδικότητες του ιστολογίου μας, τη Νομανσλάνδη!

Επί της ουσίας, τώρα, όποιος θέλει να τραβήξει ψηφιακούς νομάδες σε μια χώρα φροντίζει λίγο τις υποδομές της χώρας που ενδιαφέρουν αυτή την κατηγορία, δεν επαφίεται στην έντονη νυχτερινή ζωή ή στον καλό καιρό. Διότι, πόσοι ψηφιακοί νομάδες θα έρθουν στη χώρα με το ακριβότερο και πιο αργό Ιnternet της Ευρώπης, που όταν δεν σέρνεται κόβεται;

* Συζητήσαμε μέσα στη βδομάδα για την κοπιπαστωμένη διατριβή του περιφερειάρχη Αττικής Γ. Πατούλη. Η Μαρίνα Πατούλη, διαβάζω, έσπευσε να στηρίξει τον πρώην σύζυγό της:

Εγώ θέλω να πω ότι δεν αμφισβητώ την αυθεντικότητα της διατριβής, γιατί την έζησα. Θεωρώ μεγάλη αδικία άνθρωποι, οι οποίοι αγωνίζονται στη ζωή τους είναι καλοί επιστήμονες, να εκμαυλίζονται με αυτόν τον σκαιό τρόπο.

Ερωτικά, ο πέμπτος τόμος των χρονογραφημάτων του Κώστα Βάρναλη

Μόλις κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις Αρχείο όπως πάντα, και σε δική μου επιμέλεια, ο τόμος Ερωτικά, με 181 χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη, δημοσιευμένα σε αθηναϊκές εφημερίδες την περίοδο 1939-1954.

Είναι ο πέμπτος τόμος με χρονογραφήματα του Βάρναλη που εκδίδω από τις εκδόσεις Αρχείο. Προηγήθηκαν, το 2016 τα «Αττικά», με χρονογραφήματα για την Αθήνα και την Αττική, το 2017 τα «Αστυνομικά«, με χρονογραφήματα από γεγονότα του αστυνομικού δελτίου, το 2019 τα «Συμποσιακά», με χρονογραφήματα εμπνευσμένα από το καφενείο και την ταβέρνα, τον καφέ και το τσιγάρο, το πιοτό και το φαΐ και το 2020 τα Πολεμικά, γραμμένα τις μέρες του πολέμου του 1940-41. Από τις ίδιες εκδόσεις έχω παρουσιάσει παλιότερα δύο άλλους τόμους με δημοσιογραφικά κείμενα του Βάρναλη: τα Γράμματα από το Παρίσι και το Τι είδα εις  την Ρωσσίαν των Σοβιέτ.

Σκοπός μας είναι, όσο αντέχουμε, να βγάλουμε κι άλλους τόμους με χρονογραφήματα του Βάρναλη, πάντοτε σε θεματική κατάταξη.

Τα χρονογραφήματα του Βάρναλη σε διάφορες εφημερίδες είναι πάνω από 3500. Από αυτά διάλεξα για τον παρόντα τόμο 181 κείμενα, με την εξής κατανομή:

7 προπολεμικά και 86 κατοχικά (Πρωία)

88 της μεταπολεμικής περιόδου 1950-54, από τα οποία 72 στον Προοδευτικό Φιλελεύθερο, 12 στην Προοδευτική Αλλαγή και 4 στην Αυγή (δειγματοληπτικά -δεν έβαλα περισσότερα, επειδή η εφημερίδα έχει αποφασίσει να εκδώσει, και έχει ήδη αρχίσει να εκδίδει, το σύνολο των χρονογραφημάτων του Βάρναλη στην Αυγή).

Βλέπουμε ότι οι δυο μεγάλες περίοδοι (κατοχή και μεταπόλεμος) εκπροσωπούνται περίπου εξίσου.

Στα κείμενα του τόμου αυτού, λοιπόν, θα βρείτε συγκεντρωμένα χρονογραφήματα που αναφέρονται στον έρωτα και στις γυναίκες, στον γάμο και τα προβλήματά του, στις σχέσεις των δύο φύλων και στις διαφορές τους, καθώς και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Πολλά χρονογραφήματα έχουν θέμα παρμένο από το αστυνομικό δελτίο ή από κάποιο παράξενο ειδησάριο, συνήθως του εξωτερικού.

Οι σχέσεις των δύο φύλων ήταν ένα από τα αγαπημένα θέματα των παραδοσιακών χρονογραφημάτων. Φυσικά, το θέμα εξεταζόταν ανάλαφρα, και βέβαια σχεδόν πάντοτε από την οπτική γωνία των ανδρών, διότι η μεγάλη πλειοψηφία των αναγνωστών της εφημερίδας αλλά και η συντριπτική πλειονότητα των δημοσιογράφων και ειδικά των χρονογράφων ήταν άνδρες.

(Να αναφέρω εδώ ένα εντυπωσιακό στοιχείο: Στους δύο τόμους της Βασικής Βιβλιοθήκης με τον γενικό τίτλο «Ο Κονδυλάκης και το χρονογράφημα» (1955) ανθολογούνται 55 συνολικά χρονογράφοι, όλοι άνδρες!).

Ο Βάρναλης δεν έρχεται σε ρήξη με το κυρίαρχο παράδειγμα, αλλά το αμφισβητεί έντονα και το υπονομεύει. Θα ήταν οπωσδήποτε άδικο να τον κρίνουμε με τα σημερινά μέτρα, ξεχνώντας πόσο έχουν αλλάξει -και προοδεύσει- οι αντιλήψεις και πόσο έχει βελτιωθεί η κοινωνική θέση της γυναίκας στα 70-80 χρόνια που έχουν περάσει από τότε που γράφτηκαν τα χρονογραφήματα του τόμου αυτού.

Πράγματι, σε πολλά από τα χρονογραφήματα του βιβλίου ο Βάρναλης υιοθετεί στερεότυπα της εποχής του, που αν τα εξέφραζε κάποιος σήμερα μπορεί να τα χαρακτηρίζαμε σεξιστικά, όπως π.χ. ότι η γυναίκα ζει μεν περισσότερο αλλά γερνάει πιο γρήγορα από τον άντρα ή τα παράπονα για τη γκρίνια και την κοφτερή γλώσσα των γυναικών.

Στο βουλεβάρτο του κ. Μπακογιάννη

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 11 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Οι ισχυρομνήμονες παλαιοί φιλοι του ιστολογίου ίσως αναγνωρίσουν κάποια κομμάτια του σημερινού άρθρου. Πράγματι, ενώ το βουλεβάρτο είναι σήμερα λέξη της επικαιρότητας λόγω των εξαγγελιών του δημάρχου Αθηναίων, στο ιστολόγιο έχουμε ήδη βάλει ένα άρθρο με τα λεξιλογικά της λέξης αυτής, σε ανύποπτο χρόνο και με άλλη αφορμή. Οπότε, το λεξιλογικό κομμάτι είναι επανάληψη. 

Σημειώνεται ότι το άρθρο γράφτηκε πριν από τη νεροποντή που πλημμύρισε την Αττική -διαφορετικά, μπορεί σήμερα να γράφαμε για τα λεξιλογικά της γόνδολας. 

Στο βουλεβάρτο του κ. Μπακογιάννη

Μεγάλη εντύπωση προκάλεσαν οι νέες ανακοινώσεις του δημάρχου Αθηναίων για το σχέδιο ανάπλασης της οδού Πανεπιστημίου. Θα φυτευτούν 86 πλάτανοι, διαβάσαμε, που θα δώσουν «την αίσθηση ενός αστικού βουλεβάρτου που θα είναι αντάξιο με τα αντίστοιχα που υπάρχουν σε πόλεις της Ευρώπης, στο Βερολίνο για παράδειγμα». Η αρχική μάλιστα ανακοίνωση του δήμου ήταν τόσο προχειρογραμμένη που αφενός επέμενε πως τα πλατάνια είναι δέντρα αειθαλή (ενώ όσοι έχουν δει ελληνικό πλάτανο ξέρουν ότι τα φύλλα του όχι μόνο πέφτουν αλλά και προκαλούν κάμποσα προβλήματα, στις πλατείες των χωριών, με την ολισθηρότητά τους) ενώ αφετέρου υποστήριζε ότι αποτελούν στοιχείο της… αστικής πανίδας ανατρέποντας όλα όσα ξέραμε για το φυτικό και το ζωικό βασίλειο.

Προεδρικά μεζεδάκια, έκδοση 2020

Για το καθιερωμένο σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο δεν θα ταίριαζε αλλος τίτλος αφού προχτές ανακοινώθηκε το όνομα της κ. Κατερίνας Σακελλαροπούλου, ανώτατης δικάστριας, που μέσα στην επόμενη εβδομάδα αναμενεται ν’ αποτελέσει την πρώτη γυναίκα στην προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Όμως, αφού έβαλα τον τίτλο σκέφτηκα ότι κατά πάσαν πιθανότητα τον έχω ήδη χρησιμοποιήσει -και η υποψία μου βγήκε σωστή, αφού τον είχα βάλει στα τέλη του 2014, τότε που διεξάγονταν οι (άκαρπες τελικά) ψηφοφορίες για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

Κι έτσι, πρόσθεσα τη χρονολογική σήμανση, να μη μπερδεύεται ο ιστορικός του μέλλοντος.

* Kαι ξεκινάμε. Η ελληνικούρα της εβδομάδας από την Εστία. Η γηραιά κυρία του ελληνικού τύπου (αφού ξεκίνησε να κυκλοφορεί τον προπερασμένον αιώνα) προβάλλει πεισματικά παλιομοδίτικο προφίλ και στο γλωσσικό, αφού γράφεται με πολυτονικό (θα πρέπει να είναι η μόνη καθημερινή εφημερίδα, ίσως όμως υπάρχουν και εκκλησιαστικές) και σε καθαρεύουσα -ή, πιο σωστά, κάτι σαν καθαρεύουσα.

Όμως δεν είναι εύκολο τη σήμερον ημέρα να γράψει κανείς καθαρεύουσα. Δεν αρκεί να γράφεις δημοτική και να αλλάζες τις καταλήξεις, όπως κάνει εδώ ο συντάκτης.

Αλλά και μόνο αυτό να κάνεις, θέλει προσοχή. Διότι, μπορεί η ευθύβολη να γίνεται «η ευθύβολος» στην καθαρεύουσα, αλλά η ξεκάθαρη δεν γίνεται «η ξεκάθαρος» -και εδώ που τα λέμε, ο ξεκάθαρος και η ξεκάθαρη δεν είναι λέξεις της καθαρεύουσας. Αν όμως τις βάλετε σε ένα καθαρευουσιάνικο κείμενο θα τις κλίνετε δημοτικότροπα, αλλιώς το αποτέλεσμα θα είναι κωμικό -το είχε εκμεταλλευτεί αυτό ο Ελισαίος Γιανίδης, δείτε το απόσπασμα εδώ με το πινακάκι, που δεν νομίζω να το έχω βάλει στο ιστολόγιο.

* Νέο κράτος εμφανιστηκε στον πλανήτη, μου λέει φίλος και μου στέλνει άρθρο του Χάφιποστ για τις καταστρεπτικές πυρκαγιές.

Μια καραβίδα στον πορτοκαλεώνα του Προέδρου της Βουλής

Τι δουλειά έχει η καραβίδα στον πορτοκαλεώνα, θα ρωτήσετε. Αν είναι ποταμίσια, μπορεί να βρεθεί εκεί, αν τύχει και τον πορτοκαλεώνα τον διασχίζει κανένα ποταμάκι, αλλά δεν το εννοώ έτσι.

Ούτε νομίζω να έχει πορτοκαλεώνα ο Πρόεδρος της Βουλής, ο Κ. Τασούλας -θα μπορούσε, βέβαια, αφού έλκει την καταγωγή από τα Γιάννενα, δεν αποκλείεται να έχει στον κάμπο της Άρτας κανένα μπαξεδάκι. Όμως δεν έχω δει το πόθεν έσχες του και, όπως και να’ναι, δεν το εννοώ κυριολεκτικά.

Οι ταχτικοί άλλωστε σχολιαστές του ιστολογίου θα ξέρουν ότι στο ιστολόγιο «καραβίδα» ονομάζουμε μια συστάδα αλλεπάλληλων λανθασμένων πληροφοριών, που δίνονται καλοπροαίρετα (είναι δηλαδή λάθη, όχι ψέματα). Πώς και γιατί δόθηκε αυτό το όνομα, το εξηγούμε σε ένα παλιό άρθρο.

Πριν από δέκα μέρες, λοιπόν, μιλώντας σε μια εκδήλωση του Ιδρύματος της Βουλής, με θέμα «Ελληνικός κοινοβουλευτισμός: κληρονομιές και προοπτικές», ο κ. Κ Τασούλας αφηγήθηκε πώς ο ελληνικός κοινοβουλευτισμός συνετέλεσε στο να φτιαχτεί ένας διάσημος πίνακας που κοσμεί ένα γαλλικό μουσείο. Δυστυχώς, όλα σχεδόν όσα είπε είναι ανακρίβειες.

Θα παραθέσω πιο κάτω ολόκληρη την παρέμβαση του ΠτΒ, που την απομαγνητοφώνησε το επιτελείο του ιστολογίου, αλλά μπορείτε να τον ακούσετε και να τον δείτε κι εσείς:

Ας δούμε το κείμενο της παρέμβασης του κ. Τασούλα. Ακολουθούν δικά μου σχόλια (για την ακρίβεια, είναι σχόλια του επιτελείου του ιστολογίου· ελάχιστο μερίδιο επαίνου πέφτει σε μένα):

Μεζεδάκια στα γενέθλια της Αυγής

Δεν έβρισκα τίτλο για το σημερινό άρθρο, οπότε είπα να δω ποιος άγιος γιορτάζει, και έπεσα στο Σαν Σήμερα το οποίο με πληροφόρησε, μου θύμισε πιο σωστά, πως σαν σήμερα το 1952 κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας Αυγή, με την οποία έχω την τιμή να συνεργάζομαι.

Οπότε, από την επέτειο αυτή ονοματίζω το σημερινό άρθρο, παρόλο που, κατά τα άλλα, δεν περιέχει κανένα μαργαριτάρι ή άλλο γλωσσικό αντλημένο από την Αυγή. Έψαξα όμως στα κιτάπια μου και βρήκα αυτό το πρώτο φύλλο, που το πρωτοσέλιδό του το βλέπετε εδώ αριστερά σε σμίκρυνση και, μεγαλύτερο, το ανέβασα εδώ αν θέλει κανείς να ρίξει μια ματιά.

Δύσκολα τα χρόνια εκείνα, δεν είναι και πολύ πανηγυρικό το πρώτο φύλλο. Η Αυγή αρχικά κυκλοφορούσε κάθε Κυριακή, αλλά από τον Οκτώβριο αν θυμάμαι καλά, ενόψει και των εκλογών του Νοεμβρίου, μετατράπηκε σε ημερήσια, πρωινή. Η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 έκλεισε την εφημερίδα και κατέστρεψε το αρχείο και τις εγκαταστάσεις της. Επανεκδόθηκε λίγες μέρες μετά τη μεταπολίτευση, στις 4 Αυγούστου 1974 και συνεχίζει ως σήμερα, που οι καιροί έχουν γίνει δύσκολοι για εφημερίδες.

* Και προχωράμε στα καθαυτό μεζεδάκια μας, με ενα κάπως παλιότερο που το στέλνει φίλος του ιστολογίου, πιστεύοντας ότι αξίζει να δημοσιευτεί. Σε ανακοίνωση του ΔΣ του ΔΕΠ του Παντείου για την κατάργηση του ασύλου, διαβαζουμε: Είναι μια κατάκτηση του λαού μας που σε καιρούς ανελευθερίας έδωσε τη δυνατότητα στους νέους να την διεκδικήσουν και να μας την κληρονομήσουν.

Δίκιο έχουν βεβαια επί της ουσίας οι διδάσκοντες του Παντείου, αλλά δεν μας την κληρονόμησαν την κατάκτηση οι νέοι των καιρών εκείνων. Μας την κληροδότησαν.

Βέβαια, είναι αρκετά συχνό να λέμε «κληρονόμησε στο παιδί του» αντί για «κληροδότησε». Είναι τοσο συχνό και καθιερωμένο ώστε να το δεχτούμε για κανονικό και να μην το διορθώσουμε, αν ας πούμε επιμελούμαστε ενα κείμενο; Ένα κριτήριο είναι τα λεξικά. Βλέπω ότι η χρήση του «κληρονομώ» με τη σημασία «κληροδοτώ» καταγράφεται στο ΜΗΛΝΕΓ, αλλά ως καταχρηστική. Δίνεται και ένα παράθεμα από βιβλίο του Χ. Χωμενίδη («….μέσα σε δέκα χρόνια ο κολοσσός που του κληρονόμησε ο μπαμπάς του θα έχει γίνει μπουτίκ»). Κατά πάσα πιθανότητα, σε μερικά χρόνια θα έχει λεξικογραφηθεί η χρήση χωρίς να χαρακτηρίζεται καταχρηστική αλλά προς το παρόν θα έλεγα ότι θα τη διόρθωνα αν την είχα σε κείμενο.

Η κάρτα (διήγημα του Μαρσέλ Αιμέ)

Πριν από τρεις Κυριακές είχαμε δημοσιεύσει το φανταστικό-χιουμοριστικό διήγημα «Ο άνθρωπος που περνούσε μέσα απ’ τους τοίχους» του Μαρσέλ Αιμέ. Όπως είχαμε τότε αναφέρει, η φίλη που έκανε τη μετάφραση έχει επίσης μεταφράσει κι ένα ακόμα διήγημα του Αιμέ -και το παρουσιάζουμε σήμερα.

Όπως και το προηγούμενο, έτσι κι αυτό το διήγημα του Αιμέ γράφτηκε μέσα στην Κατοχή και δημοσιεύτηκε το 1943 σε βιβλίο -στην ίδια συλλογή διηγημάτων, που μπορείτε να τη βρείτε εδώ στα γαλλικά.

Το διήγημα έχει τη μορφή αποσπασμάτων από το ημερολόγιο ενός συγγραφέα. Θεσπίζεται ένας νέος νόμος βάσει του οποίου το δικαίωμα ύπαρξης χορηγείται με δελτίο και ο Αιμέ περιγράφει τα όσα γκροτέσκα ακολουθούν. Περιέργως, το διήγημα πέρασε από τη γερμανική λογοκρισία -θα θεωρήθηκε φανταστικό.

Το διηγημα έχει μεταφραστεί στα ελληνικά παλιότερα, με τίτλο «Το δελτίο». Η φίλη που το μετέφρασε προτίμησε να ακολουθήσει το πρωτότυπο, που κάνει λόγο για carte (κάρτα, και πιο πέρα carte de temps-χρονοκάρτα), η οποία περιέχει 24 δελτία (tickets).

Στο διήγημα εμφανίζονται διάφορα υπαρκτά πρόσωπα, γνωστά στο Παρίσι και ειδικά στη Μονμάρτη στην εποχή. Ο Σελίν είναι γνωστός, τον Ζεν Πωλ τον αναφέραμε στο προηγούμενο διήγημα, ενώ στα άλλα πρόσωπα έχω βάλει λίκνους. Ο Τεντέν (Tintin) πιθανώς είναι ο Tonton, δηλαδή ο Gaston Baheux, που τον βλέπουμε στη φωτογραφία στο κέντρο, ενώ πίσω του με τα μαύρα γυαλιά είναι ο Μαρσέλ Αιμέ.

Το λουλούδι αγριολίζα είναι η pervenche.

Tο όνομα του κεντρικού ήρωα είναι Flegmon, που παραπέμπει στη διπλότυπη λόγια λέξη flegme/phlegme (φλέγμα) και στον ιατρικό όρο phlegmon (φλεγμονή).

Ο γέρος γείτονάς του λέγεται Roquenton, παραλλαγή του roquentin μειωτικού χαρακτηρισμού για γέρο που παλιμπαιδίζει. Στη Ναυτία του Σαρτρ, που κυκλοφόρησε  το 1938 και έχει επίσης ημερολογιακό χαρακτήρα, ο συγγραφέας του ημερολόγιου ονομάζεται Roquentin παρ’ ότι νέος.

 

            Η κάρτα

Αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Ιούλιου Φλεγκμόν

10 Φεβρουαρίου. Κάτι παράλογο ψιθυρίζεται στη γειτονιά για νέα περιοριστικά μέτρα. Θα προχωρούσαν, λέει, στη θανάτωση των μη παραγωγικών καταναλωτών, γερόντων, συνταξιούχων, εισοδηματιών, άνεργων και άλλων άχρηστων στομάτων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την ένδεια και να διασφαλίσουν την καλύτερη απόδοση στο εργαζόμενο κομμάτι του πληθυσμού.

Κατά βάθος βρίσκω το μέτρο αρκετά δίκαιο. Συνάντησα λίγο αργότερα μπροστά στο σπίτι μου το γείτονά μου Ροκαντόν, τον παράφορο εβδομηντάρη, που παντρεύτηκε πέρσι μια νεαρή εικοσιτεσσάρα.

Ο άνθρωπος που περνούσε μέσα απ’ τους τοίχους (διήγημα του Μαρσέλ Αιμέ)

Τις προάλλες που συζητούσαμε στα σχόλια αν η παριζιάνικη Montmartre αποδίδεται Μονμάρτη ή Μονμάρτρη στα ελληνικά, είχαμε κάνει λόγο και για δυο διηγήματα φαντασίας του Μαρσέλ Αιμέ. Θα παρουσιάσω σήμερα το ένα από αυτά, το «Ο άνθρωπος που περνούσε μέσα απ’ τους τοίχους». Μια φίλη του ιστολογίου, που έχει ζήσει στο Παρίσι, το είχε μεταφράσει τότε, και μου το έστειλε. Παρόλο που, όπως λέει, η μετάφρασή της είναι ερασιτεχνική, νομίζω ότι διαβάζεται πολύ καλά και ελάχιστα άλλαξα καθώς τη διάβαζα. Πάντως, το πρωτότυπο είναι εδώ.

Το διήγημα δημοσιεύτηκε σε περιοδικό το 1941 και εκδόθηκε σε βιβλίο το 1943. Τα ονόματα των δρόμων που αναφέρονται είναι υπαρκτά. Έχω βάλει κάποια λινκ. Ο Μαρσέλ Αιμέ έζησε πολλά χρόνια στη Μονμάρτη, ακριβώς στη λεωφόρο Ζινό για την οποία γίνεται λόγος στο διήγημα. Μάλιστα, υπάρχει και πλατεία στο όνομά του, στην οποία μπορεί κανείς να δει ένα γλυπτό εμπνευσμένο από το διήγημα που θα διαβάσετε -φωτογραφία στο τέλος.

Η αναφορά σε «εγγλέζικη εβδομάδα» εννοεί την πενθήμερη εβδομάδα εργασίας, που τότε ήταν ακόμη νεωτερισμός στη Γαλλία ενώ εφαρμοζόταν στην Αγγλία.

Περιμένω από τους ειδήμονες σε θέματα επιστημονικής φαντασίας να μας πουν αν το διήγημα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ΕΦ. Νομίζω όχι. Μάλλον χιουμοριστικό θα το πούμε ή φανταστικό διήγημα.

 

Μαρσέλ Αιμέ

Ο άνθρωπος που περνούσε μέσα απ’τους τοίχους

Ζούσε στη Μονμάρτη, στον τρίτο όροφο της οδού ντ’Ορσάπ 75Β ένας εξαιρετικός άνθρωπος με το όνομα  Ντιτιγέλ, που είχε το μοναδικό χάρισμα να περνάει χωρίς πρόβλημα ανάμεσα απ’ τους τοίχους. Φορούσε γυαλιά, είχε μικρό μαύρο υπογένειο και ήταν τριτοβάθμιος  υπάλληλος στο Υπουργείο Καταστίχων. Το χειμώνα πήγαινε στο γραφείο του με το λεωφορείο και την άνοιξη έκανε τη διαδρομή με τα  πόδια φορώντας το μελόν καπέλο του.

Ο Ντιτιγέλ μόλις είχε πατήσει τα σαραντατρία, όταν του αποκαλύφτηκε η δύναμή του. Ένα βράδυ, μια σύντομη διακοπή ρεύματος τον βρήκε στο χωλ του μικρού εργένικου διαμερίσματός του. Περπάτησε για λίγο ψηλαφητά μες στα σκοτάδια και, όταν το ρεύμα επανήλθε, βρέθηκε στο πλατύσκαλο του τρίτου ορόφου. Καθώς η πόρτα του διαμερίσματος ήταν κλειδωμένη από μέσα, το συμβάν τον έβαλε σε σκέψεις και, παρά τις επιταγές της λογικής του, αποφάσισε να ξαναμπεί με τον τρόπο που είχε βγει, διασχίζοντας δηλαδή τον τοίχο. Αυτή η παράξενη ικανότητα, που καθώς φαίνεται δεν ήταν μέσα στις επιδιώξεις του, δεν έπαψε να τον ανησυχεί κάπως, και την επαύριο, Σάββατο, επωφελήθηκε από την «εγγλέζικη» εβδομάδα και πήγε να βρει ένα γιατρό της γειτονιάς, για να του εκθέσει την περίπτωσή του.

Πασχαλιάτικα μεζεδάκια

Όπως και κάθε χρόνο, έτσι και φέτος το μόνο πρόβλημα που έχω για να τιτλοφορήσω το πολυσυλλεκτικό σαββατιάτικο άρθρο μας είναι να διαλέξω έναν τίτλο που να μην τον έχω χρησιμοποιήσει άλλη χρονιά. Λαμπριάτικα έχω πει, πασχαλινά ή και προπασχαλινά μεζεδάκια έχω πει, πασχαλιάτικα όχι, οπότε καπαρώνω τον τίτλο φέτος και του χρόνου βλέπουμε.

* Γλωσσικοί και σχετικοί με τη γλώσσα μύθοι δεν κυκλοφορούν, βεβαίως, μόνο στα καθ’ ημάς. Ιδού αυτό το αφισάκι, που παρουσιάζει έναν μύθο αρκετά διαδεδομένο σε νιου έιτζ κύκλους, ότι τάχα η αγγλική λέξη Easter προέρχεται από την Ιστάρ, τη θεά των πολιτισμών της Μεσοποταμίας.

Ή μάλλον το αφισάκι που βλέπετε παρουσιάζει την ανασκευή του μύθου αυτού, από τον φίλο Γιάννη Οικονόμου. Σκέφτομαι πως ίσως αυτός ο τρόπος ανασκευής είναι πιο επιδραστικός.

Όσο για την ετυμολογία της λέξης Easter, όπως έχουμε γράψει παλιότερα (και θα το επαναλάβουμε του χρόνου) «προέρχεται από μια παγανιστική γιορτή προς τιμήν μιας τευτονικής θεάς της άνοιξης και του φωτός, της ανατολής του ήλιου (άλλωστε east είναι η ανατολή). Κάτι ανάλογο ισχύει και στα γερμανικά (Ostern)».

* Τελικά τι θα κάνουμε με τους τιμητές;

Σε πρόσφατο άρθρο της η ΕφΣυν αναφερεται στους «τιμητές του Μουσολίνι στο Μιλάνο«.

Δεν εννοεί αυτούς που επικρίνουν τον Μουσολίνι, αλλά τους ακροδεξιούς οπαδούς της Λάτσιο, που με την ευκαιρία κάποιου ποδοσφαιρικού αγώνα βρέθηκαν στο Μιλάνο και επισκέφτηκαν την Πιατσάλε Λορέτο, τον τόπο όπου οι παρτιζάνοι κρέμασαν ανάποδα, το 1945, τα πτώματα του Μουσολίνι και της Κλαρέτας Πετάτσι, και εκεί ύψωσαν πανό που έγραφε «Τιμή στον Μπενίτο Μουσολίνι».

Πολλές φορές έχουμε γράψει για τη λέξη αυτή, που σημαίνει τον δριμύ επικριτή σύμφωνα με τα λεξικά (μια χρήση που ανάγεται στα ρωμαϊκά χρόνια και στους κήνσορες) αλλά η οποία, έχοντας χάσει σημασιολογική διαφάνεια, θεωρείται από πολλούς ότι σημαίνει «οπαδός, υμνητής» -διότι, σου λέει ο άλλος, τιμητής είναι αυτός που τιμά.

Καθώς όμως εξακολουθεί να είναι ζωντανή και η αρχική σημασία της λέξης, δύσκολα θα δεχτούμε χρήσεις με τη νέα σημασία, εννοώ όσοι από εμάς είμαστε επαγγελματίες γραφιάδες και διορθώνουμε κείμενα -θα επισημαίνουμε το λάθος και θα το διορθώνουμε, ώσπου να γείρει η πλάστιγγα, αν ποτέ γείρει.

Ως τότε, ο τιμητής μπαίνει στην ίδια κατηγορία λέξεων με τον «ευάριθμο». Λέξεις που προτιμότερο είναι να αποφεύγονται, επειδή ούτε αυτός που τις γράφει ξέρει πώς θα τις εκλάβουν οι αναγνώστες του, ούτε αυτός που διαβάζει ξέρει πώς τις εννοεί ο συντάκτης.

* Στο ίδιο άρθρο της ΕφΣυν, διαβάζω ότι «Το πανό φέρει επίσης την υπογραφή των Irreducibles, μιας από τις ακροδεξιές ομάδες της Λάτσιο».

Ακροδεξιοί είναι οι οπαδοί, αλλά είναι Ιταλοί, οπότε δεν μπορεί να υπογράφουν Irreducibles. Θα υπογράφανε έτσι αν ήταν Άγγλοι. Οι Ιταλοί (και αφού είναι εθνικιστές, ένας λόγος παραπάνω να γράφουν στα ιταλικά) υπογράψανε ως Irriducibili. Πείτε το «Αδιάλλακτοι».

* Aριστερά βλέπετε την πασχαλινή ευχετήρια κάρτα του Ευκλείδη Τσακαλώτου.

Eίναι ένας πίνακας του Μεξικανού ζωγράφου Ντιέγκο Ριβέρα. Σύμφωνα με το σχετικό ρεπορτάζ, ο τίτλος του πίνακα είναι «Η απελευθέρωση του Peon».

O αγγλικός τίτλος του πίνακα είναι Liberation of the Peon, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως ο Peon είναι κύριο όνομα (αν ήταν δεν θα είχε άρθρο). Πρόκειται για την ισπανική λέξη peón, που σημαίνει περίπου «κολλήγος». (Εδώ πιο αναλυτικά για το peonage).

Τη μέρα που κάηκε η Νοτρ Νταμ

Και ενώ όλη η Γαλλία περίμενε τον Εμανουέλ Μακρόν να εκφωνήσει, στις 8 ακριβώς, τα μέτρα που αποφάσισε ύστερα από τον Μεγάλο εθνικό διάλογο (αν αποδώσουμε έτσι το Grand débat national) που ο ίδιος είχε δρομολογήσει ως απάντηση στο κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, κι ενώ τα κανάλια έκαναν εικασίες, εδώ και μέρες, για το περιεχόμενο των προεδρικών εξαγγελιών στο πολυαναμενόμενο διάγγελμα, η φοβερή πυρκαγιά, που ξέσπασε στη Νοτρ Νταμ, στην Παναγία των Παρισίων, ανάγκασε τον Πρόεδρο να αναβάλει το διάγγελμα προς το έθνος.

Η καταστροφή είναι, θαρρώ η λέξη ταιριάζει, αδιανόητη: κατέρρευσε το βέλος, η οροφή του καμπαναριού, κατέρρευσε και η στέγη.

Ένα χριστουγεννιάτικο δίδυμο του Μποστ (πριν από 54 χρόνια)

Παραμονή Χριστουγέννων σήμερα, ίσως να σας έχουν χτυπήσει ήδη την πόρτα οι πρώτες παρέες παιδιών που λένε τα κάλαντα, οπότε το θέμα μας θα είναι χριστουγεννιάτικο. Επειδή τα φετινά είναι τα δέκατα (!) Χριστούγεννα που γιορτάζουμε στο ιστολόγιο, τα χριστουγεννιάτικα θέματα τα έχουμε λίγο-πολύ εξαντλήσει -κι έτσι, το σημερινό παραμονιάτικο άρθρο μας είναι επανάληψη άρθρου που δημοσιεύτηκε σαν σήμερα πριν από έξι χρόνια, το 2012. Θα σας παρουσιάσω ένα δίδυμο, δυο σκίτσα του Μποστ με χριστουγεννιάτικο θέμα.

Βέβαια, αφού πρόκειται για Μποστ, τα σκίτσα δεν είναι αμιγώς εορταστικά, αλλά έχουν σαφέστατο πολιτικό χαρακτήρα· ωστόσο, σχολιάζουν όχι ένα γεγονός που έγινε αλλά κάτι που δεν έγινε ή τέλος πάντων συνέβη μόνο στην αχαλίνωτη φαντασία του Μέντη Μποσταντζόγλου, φυσικά με αφορμή κάποιο υπαρκτό γεγονός. Αλλά καλύτερα να εξηγηθώ.

Πριν από 54 χρόνια, ενώ πλησίαζαν τα Χριστούγεννα του 1964, ένα παράξενο γεγονός τάραξε την επικαιρότητα, ένα γεγονός σχετικό με την υπόθεση Λαμπράκη, δηλαδή τη δολοφονία του ανεξάρτητου αριστερού βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1963: ο συνταγματάρχης της Χωροφυλακής Ευθύμιος Καμουτσής πιάστηκε επ’ αυτοφώρω από τον υποστράτηγο Βουτυράκη, υπαρχηγό της Χωροφυλακής, μέσα στο γραφείο του, στο Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη, σε μυστική συνάντηση με τον Μανώλη Χατζηαποστόλου, τον «Τίγρη» που τη νύχτα της δολοφονίας του Λαμπράκη είχε πηδήξει στο τρίκυκλο των φονιάδων, και τον Γ. Σωτηρχόπουλο, τον επιπλοποιό που αποκάλυψε ότι ο Γκοτζαμάνης (ο δολοφόνος) είχε προμελετήσει το έγκλημα.

Ο Καμουτσής, υποσχόμενος αμοιβή 1,5 ή 2 εκατ. δραχμές, πίεζε τους δυο μάρτυρες να αναιρέσουν στη δίκη που θα γινόταν τις καταθέσεις τους, και να υποστηρίξουν ότι τον Λαμπράκη τον σκότωσαν στελέχη της ΕΔΑ, ότι άλλα στελέχη της ΕΚ και της ΕΔΑ τους προέτρεψαν να καταθέσουν ψέματα και ότι ο ίδιος ο Γ. Παπανδρέου τους είχε πει ότι την υπόθεση Λαμπράκη την είχαν σχεδιάσει για να ρίξουν τον Καραμανλή! Μάλιστα, σε μια αποστροφή του, ο Καμουτσής είχε πει προς τους δυο μάρτυρες: «Όπως διώξατε τον Καραμανλή, έτσι θα πάτε στο Παρίσι να τον φέρετε πίσω!».

Θυμίζω ότι όλα αυτά γίνονταν ενώ κυβέρνηση ήταν η Ένωση Κέντρου και πρωθυπουργός ο Γεώργιος Παπανδρέου, έχοντας εκλεγεί τον Φεβρουάριο του 1964 με το εντυπωσιακό ποσοστό 53% και με φαινομενικά γρανιτένια κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Ο Καμουτσής εννοούσε ότι ο Χατζηαποστόλου και ο Σωτηρχόπουλος, ως βασικοί μάρτυρες της υπόθεσης Λαμπράκη, στάθηκαν η αιτία για την ήττα του Καραμανλή και την αποχώρησή του από την πολιτική, και ήλπιζε ότι αν αναιρούσαν τις καταθέσεις τους και παρουσίαζαν το όλο θέμα ως σκευωρία θα γινόταν δυνατό να επανέλθει στην πολιτική ο ηττημένος πρώην πρωθυπουργός.

Αλλά ο Μποστ πιάστηκε από αυτή τη φρασούλα και την ερμήνευσε κυριολεκτικά, κι έτσι κατασκεύασε ολόκληρο σενάριο, με τους Χατζηαποστόλου και Σωτηρχόπουλο να ξεκινούν για το Παρίσι να φέρουν πίσω τον Καραμανλή:

To σκίτσο δείχνει τον Καραμανλή να ετοιμάζεται για αναχώρηση και να ζητάει από την Αμαλία, τη γυναίκα του, να ακυρώσει κοινωνικές του υποχρεώσεις. Η αναφορά στο «παγωτό του φούρνου» οφείλεται στο ότι ο Σωτηρχόπουλος, που δούλευε εκείνη την εποχή λουστραδόρος στην Αθήνα, στο επιπλοποιείο ενός γνωστού του Καμουτσή, κατέθεσε ότι ο Καμουτσής σε παλαιότερο ραντεβού τον είχε κεράσει παγωτό φούρνου.

Πέρα από την πετυχημένη ελληνικούρα «της θυρός», προσέξτε πάνω στη βαλίτσα δυο άφθαστα λογοπαίγνια: τα «ιπποδήματα» και, ακόμα καλύτερο, το «Φοντέν εν πλω» (αντί Φοντενεμπλώ). Σε άλλο του κείμενο, ο Μποστ είχε γράψει ότι ο Καραμανλής πήγε «στο Φοντέν εν πλω αεροπορικώς»!

Το σκίτσο αυτό δημοσιεύτηκε στην Αυγή την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου 1964. Ωστόσο, ένας υπεύθυνος γελοιογράφος όπως ο Μποστ δεν μπορούσε να αφήσει τους αναγνώστες για πολύ σε αβεβαιότητα. Στο χριστουγεννιάτικο φύλλο της εφημερίδας παρουσίασε το δίδυμο αδερφάκι του, με τον αντίθετο τίτλο: Δεν έρχεται ο Κόστας…, συνεχίζοντας την ιστορία που είχε πλάσει η φαντασία του.

Εδώ ο Μποστ παρουσιάζει τον Καραμανλή και την Αμαλία, με τις βαλίτσες έτοιμες, να αδημονούν μη βλέποντας να έρχονται οι δυο συνεταίροι. Ο Καμουτσής είχε υποσχεθεί να δωροδοκήσει τους δυο βασικούς μάρτυρες της υπόθεσης Λαμπράκη για να αναιρέσουν τις καταθέσεις τους· εκείνοι για να διερευνήσουν τις προθέσεις του είχαν ζητήσει 2 εκατομμύρια, κι αυτός τους πρόσφερε ενάμισι. Πάνω σ’ αυτή τη διαφορά παίζει ο Μποστ, που φαντάζεται ότι εξαιτίας της αιφνίδιας αύξησης που είχε αναγγελθεί εκείνες τις μέρες στην τιμή της βενζίνης (κατά 3 δρχ. το γαλόνι) οι δυο συνεταίροι ξέμειναν «στα πρόθυρα του Ρήνος»!

Οι «δυο χαρακτήρες» είναι υπαινιγμός για την περίφημη φράση «Δεν υπάρχουν χαρακτήρες» που (φέρεται ότι) είχε πει παλαιότερα ο Καραμανλής σε ένδειξη απογοήτευσης από τα ελληνικά πράγματα, ενώ «σκευωρία» είχε χαρακτηρίσει ο Καμουτσής την όλη υπόθεση. Για τα παγωτά, είπαμε στο προηγούμενο σκίτσο.

Το ζευγάρι είναι ντυμένο με μπαλωμένα ρούχα επειδή λεγόταν ότι ο Καραμανλής ζούσε φτωχική ζωή στο Παρίσι. Η Αμαλία Καραμανλή ήταν ανιψιά του Παν. Κανελλόπουλου, που διαδέχτηκε τον Καραμανλή στην ηγεσία της ΕΡΕ, γι’ αυτό και συχνά οι γελοιογράφοι της εποχής αποκαλούσαν τον Κανελλόπουλο «θείο» του Καραμανλή -το έχουμε σίγουρα δει και στο ιστολόγιο σε κάποια γελοιογραφία της εποχής. Το ζευγάρι πήρε διαζύγιο το 1972 και η Αμαλία, που ασχολήθηκε με το γράψιμο, κυρίως παιδικών βιβλίων, σήμερα είναι γνωστή ως Αμαλία Μεγαπάνου, μετά τον δεύτερο γάμο της.

Το ιστολόγιο σας εύχεται να περάσετε γαλήνια και ειρηνικά τις γιορτές -κι αν δεν ψηφίσατε για τη Λέξη της χρονιάς, έχετε ακόμα καιρό, εδώ!

Ετεροχρονισμένα δεκεμβριανά μεζεδάκια

Ετεροχρονισμένα, διότι χτες που ήταν η κανονική τους μέρα έπεσε πρώτη του μηνός και δημοσιεύτηκε το Μηνολόγιο, με αποτέλεσμα τα μεζεδάκια να μετατεθούν για σήμερα -που σημαίνει ότι το κυριακάτικο λογοτεχνικό ή φιλολογικό μας άρθρο απλώς αναβάλλεται για την επόμενη Κυριακή. Και δεκεμβριανά επειδή χτες μπήκε ο Δεκέμβριος.

Και ξεκινάμε με ένα μεταφραστικό από το ακούραστο μηχανάκι της Ράιαν που δεν κουράζεται να παράγει κοτσάνες.

Φίλος του ιστολογίου πήρε πριν από μερικές μέρες ηλεμήνυμα για μια προσφορά της χαμηλόκοστης εταιρείας, όπου κάτω-κάτω, αν προσέξετε, θα δείτε ότι η προσφορά ισχύει για ταξίδια από «1 Ιανουάριος – 31 Ενδέχεται 2019».

Ενδέχεται; Τι ενδέχεται; Το 31 ή το 2019;

Απλώς, το μηχανάκι που έκανε τη μετάφραση μπέρδεψε τον Μάιο μήνα (May) με το ρήμα may.

Πάλι καλά που δεν μετέφραζε τίποτε άρθρα για το Μπρέξιτ, να μπει στη μέση και η Τερέζα Μέι ή Τερέζα Μαΐου ή Τερέζα Ενδέχεται (In May, Ms May may….).

Οι τακτικοί αναγνώστες θα έχουν δει ότι έχουμε κατ’ επανάληψη επισημάνει και άλλα μεταφραστικά μαργαριτάρια από το μεταφραστήρι της Ράιαν.

Και γεννάται το ερώτημα: ένας κολοσσός με τεράστιο τζίρο, όπως η Ράιαν, δεν μπορεί να πληρώνει εκατό μεταφραστές (έναν για κάθε γλώσσα) να μεταφράζουν τα διαφημιστικά της μηνύματα; Δεν ξέρω καλά τα οικονομικά των αεροπορικών εταιρειών αλλά υποθέτω πως το κόστος θα είναι αμελητέο σε σύγκριση με τον τζίρο της. Φοβάμαι μήπως η επιλογή υπαγορεύεται όχι από οικονομικούς λόγους αλλά από ιδεολογικούς.

* Συχνά επισημαίνουμε περιπτώσεις περιττών εισαγωγικών στο ιστολόγιο, αλλά αυτό το άρθρο που μου υπέδειξε φίλος του ιστολογίου, από αθλητικόν ιστότοπο, πρέπει να σπάει κάποιο ρεκόρ αφού πρόκειται για ρεσιτάλ εισαγωγικομανίας, για ομοβροντία άχρηστων εισαγωγικών:

Η πτώση του Παρισιού, μυθιστόρημα του Ηλία Έρενμπουργκ

Παλιομοδίτης όπως είμαι, οι αγαπημενοι μου συγγραφείς ειναι επίσης παλαιοί -ένας απ’ αυτους ο σοβιετικός Ηλίας Έρενμπουργκ, που αποσπάσματα απο τα απομνημονεύματά του και από άλλα έργα του έχω ξαναβάλει στο ιστολόγιο.

Περνώντας προσφατα από το βιβλιοπωλείο της Σύγχρονης Εποχής είδα ότι εκδόθηκε, σε δύο τόμους και συνολικά 720 σελίδες, το μυθιστόρημα «Η πτωση του Παρισιού» του Ερενμπουργκ. Το πήρα και το διάβασα σχεδόν απνευστί -το ένιωθα πως θα μου άρεσε και δεν έπεσα έξω. Είχε βγει και παλιά από άλλον εκδοτικό οίκο, όμως τούτη η έκδοση της Συγχρονης Εποχής πρέπει να είναι φετινή (αν κάνω λάθος, διορθώστε).

Στην Πτώση του Παρισιού, ο Έρενμπουργκ δινει μια τοιχογραφία της Γαλλίας από το 1936 και τις εκλογές που έφεραν τη νικη του Λαϊκού Μετώπου έως το 1940 και την είσοδο των Γερμανών στο Παρίσι μετά τη συνθηκολόγηση. Ο Έρενμπουργκ, με διαφορά ο πιο δυτικός από τους Σοβιετικούς συγγραφείς, περιγράφει πράγματα που τα έζησε από πρώτο χέρι, αφού εκείνην την περίοδο ζούσε στο Παρίσι ως ανταποκριτής σοβιετικών εφημερίδων (αν και ειχε περάσει αρκετους μήνες και στην Ισπανία ως πολεμικός ανταποκριτής στον εκεί εμφύλιο· άλλωστε και η Ισπανία φιγουράρει στο μυθιστόρημα). Καθώς διάβαζα το μυθιστόρημα, εδώ κι εκεί αναγνώριζα σκηνές και φράσεις που τις είχε επίσης περιγράψει και αναφέρει ο Έρενμπουργκ, αν και κάπως διαφορετικά, στα απομνημονεύματά του.

Ειναι παραδοσιακό μυθιστόρημα, όπου παρελαύνουν δεκάδες ήρωες, οι περισσότεροι απ’ αυτους ζωγραφισμένοι πολύ πετυχημένα. Ο ίδιος ο Έρενμπουργκ, κρίνοντας το έργο του, έγραψε ότι «ορισμενοι ήρωες μού φαίνονται ζωντανοί, με τρεις διαστάσεις, άλλοι επίπεδοι, κατάλληλοι για πλακάτ» και συνεχίζει λέγοντας ότι κακώς έκανε αψεγάδιαστους τους «καλούς» (τον κομμουνιστή εργάτη Μισό ή Μιχιό, θα πούμε μετά, ή τη Ντενίζ). Πέτυχε όμως πολύ καλά τους ενδιάμεσους, σαν τον έξυπνο και ευαίσθητο καπιταλιστή Ντεσέρ. Ίσως ο πιο καλοσχεδιασμένος χαρακτήρας να είναι ο πολιτικός Τεσά, βουλευτής του ριζοσπαστικού κόμματος, που ξεκινάει από βουλευτής του Λαϊκού Μετωπου και καταλήγει υπουργός του Πετέν -ο συγγραφέας περιγράφει με μεγάλη επιτυχία και πολύ πειστικά την αλυσίδα των συμβιβασμών και των υποχωρήσεων.

Το βιβλίο έχει ενδιαφέρουσα ιστορία, την οποία δεν θα την πληροφορηθεί ο αναγνώστης της σπαρτιατικής έκδοσης της Σύγχρονης Εποχής. Τη λέω σπαρτιατική, επειδή παρουσιάζει σκέτο το κείμενο: δεν έχει ούτε προλογο, ούτε μεταφραστικές ή άλλες υποσημειώσεις, ούτε επίμετρο, ούτε τίποτα, μόνο ένα σημείωμα στο οπισθόφυλλο, για το οποίο θα πω μετά. Βέβαια, το κείμενο αρκεί και αποζημιώνει τον αναγνώστη με το παραπάνω, παρά τα μεταφραστικά προβλήματα (βλ. παρακάτω). Αλλά στην εποχή μας, ο αναγνωστης θέλει και κάτι παραπάνω.