Μπιανκοσελέστε ή αλμπισελέστε;

Την ώρα που γράφω το άρθρο δεν έχει ακόμα παίξει η Εθνική Ελλάδος με την Πλούσια Ακτή (το γράφω έτσι για να μοιάζει με την Ακτή Ελεφαντοστ0ύ και να πάει γούρι), και βέβαια δεν έχω όρεξη να ξενυχτήσω ώστε να είναι το άρθρο μου απόλυτα επίκαιρο. Μουντιάλ έχουμε και συνεχίζω σήμερα με άλλο ένα γλωσσικοποδοσφαιρικό άρθρο, αυτή τη φορά γεννημένο από την απορία ενός άλλου επισκέπτη σε ένα ιστολόγιο που παρακολουθώ. Βέβαια, αν η Ελλάδα περάσει σήμερα από την Κόστα Ρίκα, κι αν περάσει και το επόμενο παιχνίδι της (με Ολλανδία ή Μεξικό, δεν έχουν ακόμα παίξει), δεν αποκλείεται να αντιμετωπίσει (στα ημιτελικά) την αλμπισελέστε -αν βέβαια η Αργεντινή περάσει το Βέλγιο.

Και εδώ ανακύπτει το… φλέγον ερώτημα: Αλμπισελέστε ή μπιανκοσελέστε; Παλιότερα, το θυμάμαι καλά, οι Έλληνες εκφωνητές την εθνική Αργεντινής την αποκαλούσαν «μπιανκοσελέστε» (ή «μπιανκοτσελέστε») ενώ στο φετινό Μουντιάλ, όπως μου λένε, έχει επικρατήσει το «αλμπισελέστε». Βέβαια, σε αθλητικούς και άλλους ιστότοπους βρίσκει κανείς πολλές αναφορές σε «μπιανκοσελέστε» (εννοώντας την εθνική Αργεντινής), όπως για παράδειγμα εδώ, ενώ το γκουγκλ δίνει και ανευρέσεις από παλιότερα Μουντιάλ, ακόμα και από γνωστούς αθλητικογράφους.

Αν το πάμε με το γκουγκλ, το «αλμπι(τ)σελέστε» έχει περισσότερες αναφορές, περίπου διπλάσιες από το «μπιανκο(τ)σελέστε», αλλά η διαφορά δεν είναι συντριπτική. Λοιπόν; Ποιο είναι το σωστό -ή μήπως είναι και τα δύο;

Το σωστό είναι το αλμπισελέστε, albiceleste, έτσι είναι το παρατσούκλι της εθνικής Αργεντινής. Το δεύτερο συνθετικό, το σελέστε, που είναι κοινό και στις δύο εκδοχές, είναι το χρώμα του ουρανού, το γαλάζιο. Σκέτο Σελέστε, άλλωστε, είναι το παρατσούκλι μιας άλλης παγκόσμιας πρωταθλήτριας, της Ουρουγουάης, που αποχαιρέτησε τη διοργάνωση προχτές. Celeste θα πει και ουράνιος, αν δεν κάνω λάθος, και ανάγεται στο λατινικό caelum, ουρανός, από το οποίο προέρχονται οι λέξεις των ρωμανικών γλωσσών (π.χ. ciel στα γαλλικά, cielo ισπανικά-ιταλικά).

Το «μπιανκοσελέστε», δηλαδή biancoceleste, δεν μπορεί να είναι σωστό για την εθνική Αργεντινής, διότι δεν είναι σωστό στην ισπανική γλώσσα. Στα ισπανικά λένε blanco τον λευκό, δεν τον λένε bianco. Το μπιάνκο είναι ιταλικό, και πράγματι biancoceleste είναι στα ιταλικά το παρατσούκλι της Λάτσιο, της δεύτερης ομάδας της Ρώμης (που είναι γνωστή για τους ακροδεξιούς οπαδούς της). Στα ισπανικά, το σωστό θα ήταν blancoceleste, αλλά τέτοια λέξη δεν φαίνεται να πολυχρησιμοποιείται, τουλάχιστον όχι για την εθνική Αργεντινής.

Και τα δυο, βέβαια, σημαίνουν το άσπρο χρώμα, αλλά το bianco/blanco είναι ο όρος που χρησιμοποιείται ευρέως σε όλες τις ρωμανικές γλώσσες (πρβλ. και το blanc στα γαλλικά ή το branco στα πορτογαλικά), ενώ το albi- είναι το συνθετικό που ανάγεται στον παλιό λατινικό όρο, το albus. Το bianco/blanco δεν έχει λατινική καταγωγή, είναι γερμανόφερτο και μπήκε στα μεσαιωνικά λατινικά (blancus) και από εκεί στις θυγατέρες γλώσσες. Kαι άλλες λέξεις για χρώματα έχουν γερμανική καταγωγή (π.χ. μπλε, γκρι) ενώ φαίνεται ότι αρχικά το blancus χρησιμοποιήθηκε από τους στρατιώτες σαν όρος για την περιγραφή του χρώματος των αλόγων, και από εκεί εκτόπισε το κλασικό albus, που είναι ομόρριζο με το ελληνικό «αλφός».

Στα ισπανικά, το albus έδωσε το λόγιο albo, που σημαίνει λευκός, αλλά σπάνια χρησιμοποιείται. Ίδιας ρίζας και το alba, η αυγή. Στα γαλλικά το albus δεν έχει επιβιώσει απευθείας, αλλά έχει δώσει λόγια παράγωγα, μερικά από τα οποία έγιναν διεθνείς λέξεις και έχουν περάσει και στα ελληνικά. Θα αναγνωρίζετε το άλμπουμ, που το λέμε άλλωστε και λεύκωμα, που ανάγεται στον «λευκό πίνακα» στον οποίο ο πραίτωρας έγραφε τα διατάγματά του, όπως άλλωστε και στα αρχαία ελληνικά το λεύκωμα ήταν μια πινακίδα επικαλυμμένη με γύψο για να διευκολύνει το γράψιμο (αυτά τα μεταφέρω από το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη). Αλλά και τα λευκώματα της βιολογίας τα λέμε καμιά φορά και αλμπουμίνες, από το albumin(e). Έχουμε επίσης το αλμπίντο (albedo) των αστρονόμων, έχουμε τον αλμπινισμό ή αλφισμό, ενώ και το άλμπατρος συνδέεται παρετυμολογικά με το albus, επειδή το θαλασσοπούλι αυτό είναι άσπρο (αλλά το έχουμε συζητήσει πολύ εκτενέστερα σε παλιότερο άρθρο).

Το άλμπουρο, πάλι, δεν έχει σχέση με την οικογένεια του albus, είναι δάνειο από το βενετσιάνικο alboro/arboro, το κατάρτι, που ανάγεται στο λατινικό arbor, δέντρο.

Παραμένει το ερώτημα, για ποιο λόγο ήταν τόσο διαδεδομένη παλιότερα (και ακόμα είναι) στη χώρα μας η ονομασία «μπιανκοσελέστε» για την εθνική Αργεντινής, αφού δεν φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί από τους ντόπιους με τη σημασία αυτή και άλλωστε δεν είναι και σωστή στα ισπανικά. Ομολογώ ότι δεν έχω απάντηση. Δεν είναι πρωτοφανές να έχουμε σφαλερή εικόνα για τα παρατσούκλια αθλητικών ομάδων -και τη Νιουκάσλ, θα θυμίσω, παλιότερα τη λέγαμε «ανθρακωρύχους» στην Ελλάδα, ενώ το βασικό τους παρατσούκλι είναι «κίσσες» (Magpies, που συνήθως το αποδίδουν ‘καρακάξες’ στα ελληνικά σάιτ -είναι όμως το ίδιο; )

Είναι βέβαια γνωστό πως πολλοί Αργεντινοί έχουν ιταλικές ρίζες, αλλά μάλλον τη λέξη θα τη μετέφερε, εξιταλισμένη, κάποιος ιταλομαθής σπορτκάστερ -ή ίσως να μεταφέρθηκε απλώς το παρατσούκλι της ιταλικής γαλανόλευκης, της Λάτσιο, αντί για την ισπανόφωνη, την εθνική Αργεντινής.

Γαλανόλευκη βέβαια αποκαλούμε και την ελληνική σημαία, όσο κι αν το χρώμα το ελληνικό δεν είναι ίδιο με το σελέστε. Τώρα που διαβάζετε τις γραμμές αυτές, ξέρετε ότι η εθνική μας αποκλείστηκε στα πέναλτι από την Κόστα Ρίκα, κι έτσι δεν θα παίξει στον επόμενο γύρο με τους Οράνιε (που έχουν φοβερό γλωσσικό ενδιαφέρον, παρεμπιπτόντως), οπότε στη διοργάνωση συνεχίζει μόνο η άλλη γαλανόλευκη, η αλμπισελέστε.

Και για να κλείσω με ρεκλάμα: Σήμερα το βράδυ στις 8μμ στο βιβλιοπωλείο Πλειάδες (Σπ. Μερκούρη 62 Παγκράτι, στάση Ευαγγελισμός στο μετρό) θα παρουσιαστεί το βιβλίο μου Λόγια του αέρα. Θα μιλήσει ο λεξικογράφος Νίκος Λίγγρης, θα πω τα δικά μου κι εγώ. Ευκαιρία να ξαναβρεθούμε ή να γνωριστούμε!