Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η εκμάθηση της Ρωσικής και η γνωριμία με τον Β.Ν.Φεδέρωφ

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστη πρώτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε πάντοτε στην Κατοχή.

Να προσθέσω ότι αύριο συμπληρώνονται τρία χρόνια από τον θάνατο του πατέρα μου. Τον θυμόμαστε πάντοτε.

Τον πρώτο κιόλας χειμώνα της Κατοχής, ενώ οι Γερμανοί είχαν φτάσει έξω από τη Μόσχα και το Λένινγκραντ, ο ποιητής καταπιάστηκε να μάθει ρωσικά.

«Όταν θα κατηφορίσει κατά δω ο Κόκκινος Στρατός, θα τον προσφωνήσω στη γλώσσατου», έλεγε στον μπατζανάκη του που τα ’χε βάψει μαύρα με την προέλαση των χιτλερικιύν. Ο ίδιος ούτε στιγ­μή δεν αμφέβαλλε πως τελικά οι Ρώσοι θα νικούσαν τον Χίτλερ και πως θα λευτέρωναν την Ευρώπη. Οι νίκες των Γερμανών το καλοκαίρι δεν μπόρεσαν να μειώσουν ούτε στο ελάχιστο την αισιοδοξία του.

«Στρατηγικό σχέδιο του Μουστάκια είναι η υποχώρηση. Έτσι έκαναν οι Σκύθες με τον Δαρείο, έτσι έκαναν αργότερα οι Ρώσοι με τον Κάρολο XII της Σουηδίας και με το Ναπολέοντα. Ο Χίτλερ θα πάθει χειρότερη νίλα».

Οι φίλοι του, που δε συμμερίζονταν την αισιοδοξία του, τον είχαν βγάλει «επιτελάρχη του Κόκκινου Στρατού».

Δεν ήταν μονάχα η ιδεολογική του τοποθέτηση που τον έσπρωξε να μάθει ρωσικά. Εξ απαλών ονύχων είχε αγαπήσει τη ρωσική λογο­τεχνία. Θαύμαζε απεριόριστα τον Ντοστογιέφσκι, αγαπούσε πολύ τον Γκόγκολ, τον Τσέχωφ και τον Γκόρκι, καθώς και τους ελάσσονες, τον Κορολένκο, τον Τουργκένιεφ, τον Αρτσιμπάτσεφ, τον Αντρέιεφ, ενιύ αντίθετα ο Τολστόι δεν του άρεσε. Βέβαια δεν είχε διαβάσει τότε το Πόλεμος και Ειρήνη, που δεν είχε μεταφραστεί ακόμα στα ελλη­νικά, αλλά στο εξώφυλλο της Ανάστασης είχε σημειώσει σαν υπότιτ­λο: «Βιβλίον ιδιαζόντως ηλίθιον». Στη βιβλιοθήκη του είχε όλα τα βι­βλία του Ντοστογέφσκι και των άλλων συγγραφέων που είχαν μετα­φραστεί στα ελληνικά, τα περισσότερα από τα γαλλικά και από ανώ­νυμους κι αδόκιμους μεταφραστές, σε εκδόσεις του Βασιλείου, του Γανιάρη, του Φέξη και άλλων.

Στην απόφασή του να μάθει ρωσικά βοήθησε και η πολυπραγμοσύνη τού γιου του, ο οποίος από μικρός είχε τη ροπή να αποκτά γνώ­σεις και πληροφορίες προβληματικής ή εν πάση περιπτώσει μη γενι­κώς αποδεκτής χρησιμότητας. Μεταξύ αυτών και η εκμάθηση περίεργων και άγνωστων αλφαβήτων, που έβρισκε στα εγκυκλοπαιδικά λεξικά του Πυρσού και του Ελευθερουδάκη, όπως του αρμένικου, του γεωργιανού, του ρουνικού, του γλαγολικού και του κυριλικού. Όταν έμαθε το τελευταίο, ανακάλυψε πως ένα βιβλίο, που άγνωστο πώς βρέθηκε στα βιβλία του παππού του στη Μόρια, ήταν γραμμένο στο αλφάβητο αυτό. Το βιβλίο ήταν εικονογραφημένο και είχε τίτλο, όπως τον συλλάβισε ο μικρός, ΠΟΥΤΕΒΟΝΤΙΤΕΛ. Αποδείχτηκε πως ήταν ρωσικός τουριστικός οδηγός, ένα είδος Μπαίντεκερ, του Αι­γαίου και της Ελλάδας.

Με βάση το βιβλίο αυτό, άρχισαν πατέρας και γιος να «μαθαί­νουν» ρωσικά με τη μέθοδο των επιγραφολόγων. Να πούμε κάτω από την εικόνα του λιμανιού του Πειραιά η λεζάντα έγραφε:

Πηρέϊ, γκλάβνυϊ πορτ Γκρέτσιι
που το ερμήνεψαν (σωστά): Πειραιάς, κυριότερο λιμάνι της Ελλάδας.

Κάτω από την εικόνα με άποψη της Αθήνας έγραφε:

Αφήνη στολίτσα Γκρέτσιι

άρα στολίτσα σήμαινε πρωτεύουσα. Και ούτω καθεξής.

Το πράγμα όμως δεν προχοορούσε έτσι, Έπρεπε να βρεθούν αλη­θινά βοηθήματα. Άρχισε το ψάξιμο και τελικά, με τη βοήθεια του Μίλτη του Παρασκευάίδη, ξετρύπωσαν μια προκατακλυσμιαία μέ­θοδο της ρωσικής «άνευ διδασκάλου». Ο πλήρης τίτλος του βιβλίου ήταν Νεωτάτη μέθοδος Ολλενδόρφου, εφηρμοσμένη εις την ρωσσικήν γλώσσαν — Εν Οδησσώ 1879· στο τέλος του δε υπήρχε ο απαραίτη­τος «κατάλογος συνδρομητών».

Και εξήγησε στο γιο του που τον είδε να απορεί:

«Παλιά, οι περισσότεροι έλληνες συγγραφείς τα βιβλία τα εξέδι­δαν με λεφτά που προεισέπρατταν από τους μελλοντικούς τους αναγνώστες, που τους λέγαν συνδρομητές. Ήταν τόσο συνηθισμένο αυτό ώστε ο Σουρής, μου φαίνεται, γράφει κάπου:

«Κατάλογος συνδρομητών και πίναξ εσφαλμένων
βιβλίον σε κατάλαβα πού είσαι τυπωμένον».

Με την ολλενδόρφειο αυτή μέθοδο σε συνδυασμό με τον ταξιδιω­τικό οδηγό κάνανε σημαντική πρόοδο και το φθινόπωρο του ’42 εί­χαν πάρει τις βάσεις της γραμματικής και του συντακτικού κι είχαν αρκετά πλούσιο λεξιλόγιο.

Τα πράγματα όμως προχώρησαν πολύ, όταν το χειμώνατου ’42-’43 ο Νίκος γνωρίστηκε με τον Βόρη ή Μπαρίς Νικολάγεβιτς Φεδέρωφ, πρώην τσαρικό αξιωματικό του μηχανικού, που μετά τη συντριβή του Βράνγκελ είχε καταφύγει μαζί με τη μονάδα του στην αγγλοκρατούμενη τότε Καλλίπολη και από κει ζήτησε να εγκατασταθεί στην Ελλάδα.

Τότε όλες οι Βαλκανικές χώρες ζητούσαν πεπειραμένους μηχανι­κούς ανάμεσα στους φυγάδες ρώσους αξιωματικούς και στη σχετική διεθνή επιτροπή που πήγε στο στρατόπεδο των προσφύγων ο Φεδέρωφ επέλεξε την Ελλάδα. Διάλεξε αυτή τη χώρα κι όχι κάποια σλαβική, όπως τη Βουλγαρία ή τη Γιουγκοσλαβία, γιατί λάτρευε τη θάλασσα και στην πατρίδα του ήταν μανιώδης ιστιοπλόος και μέλος του «Γιώτιγκ Κλάμπ» της Πετρούπολης. Αρχικά έπιασε δουλειά στην Αλεξανδρού­πολη στον «Εποικισμό», δηλαδή την Υπηρεσία Αποκαταστάσεως των προσφύγων που ήρθαν από την Ανατολική Θράκη στη Δυτική.

Στην Αλεξανδρούπολη ο Φεδέρωφ γνώρισε και παντρεύτηκε μια κοπέλα από τις Σαράντα Εκκλησίες, τη Μερόπη Μεζιλτζόγλου, τελείως βυζαντινή φυσιογνωμία, που του χάρισε μια χαριτωμένη κόρη, στην οποία έδωσε το όνομα της μητέρας του, Ζηνάιδας. Αργότερα μετατέ­θηκε στην Κομοτηνή, πήρε την ελληνική υπηκοότητα και διορίστηκε στο γραφείο του νομομηχανικού Ροδόπης. Από την Κομοτηνή ο Φεδέρωφ μετατέθηκε στη Μυτιλήνη και νοίκιασε ένα ευρύχωρο σπίτι κοντά στον παιδικό σταθμό, σ’ένα λόφο που δέσποζε στην πόλη.

Πολύ σύντομα ανάμεσα στον Νίκο και στον Βόρη αναπτύχθηκε μεγάλη συμπάθεια, που εξελίχθηκε σε αληθινή φιλία. Ο Φεδέρωφ είχε κολακευτεί που ένας ντόπιος ήθελε να μάθει τη γλώσσα του κι έμεινε ευχάριστα έκπληκτος από τη βαθιά γνώση της ρωσικής πεζο­γραφίας που είχε ο νέος φίλος του. Αλλά κι ο ποιητής είχε εκπλαγεί από την καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία και την ολοκληρωμένη λογοτε­χνική κατάρτιση του ρώσου αξιωματικού του μηχανικού, που ζωγρά­φιζε με πραγματικό ταλέντο και νεαρός έγραφε ποιήματα.

Πολύ σύντομα η γνωριμία τους επεκτάθηκε και στις οικογένειες τους, ιδίως μετά από ξαφνική αρρώστια του Φεδέρωφ, που μολύνθηκε από σταφυλοκόκκο. Μη έχοντας συγγενείς ή στενούς φίλους στο νησί, η γυναίκα του αποτάνθηκε στη νέα γνωριμία τους. Ο Νίκος έτρεξε αμέσως και στάθηκε δίπλα του όσες μέρες αυτός καιγόταν από τον πυρετό, φροντίζοντας να βρει γιατρό και φάρμακα.

Ύστερα από αυτό το επεισόδιο άρχισαν οι οικογενειακές βεγγέρες πότε στο σπίτι του Φεδέρωφ και πότε στου Σαραντάκου. Γοητευ­τικές βραδιές που περνούσαν με αφηγήσεις, ανέκδοτα, απαγγελίες και εύθυμη, σπινθηροβόλα και πολιτισμένη συζήτηση. Ο Φεδέρωφ καταγόταν από ευγενείς της περιοχής του Σαράτωφ στο Βόλγα. Ο παππούς του, πριν από την κατάργηση της δουλοπαροικίας, είχε στην κατοχή του ολόκληρο χωριό, τη Φεδέροφκα. Ο Βόρης σπούδασε πολιτικός μηχανικός-γεφυροποιός στο Πολυτεχνείο της Πετρούπο­λης και κατατάχτηκε στον ρούσικο στρατό. Με την ιδιότητα του αξιω­ματικού του μηχανικού γύρισε ολόκληρη την απέραντη χώρα από τη Βαλτική ως τη Σαχαλίνη κι από τον Αρχάγγελο ως το Ασχαμπάντ.

Ο νεαρός γιος του Νίκου τον άκουγε μαγεμένος να διηγείται πώς έκανε το χειμώνα ιστιοπλοΐα σε πάγο στη λίμνη Λαντόγκα, πώς διά­σχισε με καΐκι την Αράλη, που τα νερά της έχουν το πιο γαλανό χρώ­μα απ’ όλες τις θάλασσες του κόσμου, «ακόμα κι απ’το Αιγαίο», πώς ξύπνησε κατατρομαγμένος το πρώτο πρωί στο Μπακού από κάτι κρότους σαν κανονιές, που τους προκαλούσε το σκάσιμο των βράχων από την αλλαγή της θερμοκρασίας, για το ταξίδι του στον Καύκασο, όπου για πρώτη φορά είδε τα άγνωστα στη Ρωσία γαϊδουράκια, για μια περιπέτεια στον βοτανικό κήπο του Ασχαμπάντ, όπου, νεαρός ανθυπολοχαγός ακόμα, ακολούθησε με καρδιοχτύπι τα ίχνη από γυναικεία τακούνια που παρατήρησε στο χωμάτινο δρομάκι, για να βρεθεί τελικά πίσω από έναν πανύψηλο μουστακαλή μουσουλμάνο που φορούσε κάτι ντόπια ξυλοπάπουτσα με πολύ λεπτό τακούνι.

Ένα χειμωνιάτικο βράδυ καθώς συζητούσαν για το φοβερό ρωσι­κό κρύο, η Ελένη ρώτησε τον Φεδέρωφ:

«Αλήθεια, κύριε Βόρη, πως από το πολύ κρύο στη Ρωσία πέ­φτουν οι μύτες των ανθρώπων;»

Αλλά πριν εκείνος προφτάσει ν’ απαντήσει, ο Νίκος είπε:

«Μια φορά, του Χίτλερ η μύτη έπεσε», προκαλώντας βροντερά γέλια.

Την ίδια στιγμή όμως ακούστηκε ένα χτύπημα στην πόρτα κι όταν η κυρία Μερόπη άνοιξε, στο κατώφλι παρουσιάστηκαν δυο Γερμανοί στρατιώτες. Όλοι πάγωσαν. Οι Γερμανοί όμως που ποιος ξέρει τι φαντάστηκαν ακούγοντας γέλια και φωνές, ίσως πως ήταν κάποιο κέντρο διασκέδασης, ζήτησαν αμήχανοι συγγνώμη και φύγανε.

Αλλά για τον Βόρη Φεδέρωφ θα πούμε και στην επόμενη συνέχεια.