Φύτεψε κι εσύ δυο εισαγωγικά, μπορείς!

Σήμερα θα γράψω για μια γλωσσική πάθηση, που βλέπω να εξαπλώνεται στις μέρες μας, και που ομολογώ ότι δεν την είχα συμπεριλάβει στον «Δωδεκάλογο της Νεοκαθαρεύουσας» που έγραψα το 2007. Πρόκειται για την εισαγωγικομανία, ή εισαγωγικολαγνεία κατ’ άλλους, δηλαδή την ψύχωση εκείνη που αναγκάζει πολλούς επαγγελματίες γραφιάδες να φορτώνουν το κείμενό τους με εισαγωγικά, όχι μόνο εκεί που επιβάλλεται η χρήση τους, ή που είναι έστω προαιρετική, αλλά και εκεί που τα εισαγωγικά είναι περιττά, και μάλιστα δίνουν το αντίθετο νόημα στη φράση.

Αλλά για να εξετάσουμε την κατάχρηση, πρέπει να ξέρουμε τη χρήση. Πότε λοιπόν χρησιμοποιούμε εισαγωγικά;

Σύμφωνα με τη γραμματική, αν δεν κάνω λάθος, χρησιμοποιούμε εισαγωγικά σε ένα κείμενο: α) για να δείξουμε τον διάλογο (μπορούμε βέβαια να χρησιμοποιήσουμε και παύλες για τον σκοπό αυτό), β) όταν παραθέτουμε τα λόγια κάποιου ακριβώς όπως τα είπε, γ) για τίτλους, επωνυμίες κτλ. (μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και πλάγιους χαρακτήρες), δ) για να δώσουμε ειρωνική χροιά στη λέξη που περικλείνεται σε εισαγωγικά, να δηλώσουμε τη δυσπιστία ή την ειρωνεία μας.
Παράδειγμα για το τελευταίο, για να δούμε τη διαφορά:

Οι εταίροι μας έδειξαν και με το παραπάνω την αλληλεγγύη τους…
Χωρίς εισαγωγικά, κυριολεκτούμε• θεωρούμε πολύτιμη τη βοήθεια από τους εταίρους μας. Θα μπορούσε να μιλάει ο πρωθυπουργός και να λέει: Οι εταίροι μας έδειξαν και με το παραπάνω την αλληλεγγύη τους με τη νέα δανειακή σύμβαση που έσωσε την Ελλάδα από τη χρεοκοπία. (το παράδειγμα το λέει, όχι εγώ).
Με τα εισαγωγικά, αλλάζει:
Οι εταίροι μας έδειξαν και με το παραπάνω την «αλληλεγγύη» τους…
Εδώ ο ομιλητής θεωρεί υποκριτική ή ανύπαρκτη την αλληλεγγύη. Θα μπορούσε να είναι, ας πούμε, ο Αλέξης Τσίπρας και να λέει: Οι εταίροι μας έδειξαν και με το παραπάνω την «αλληλεγγύη» τους, οδήγησαν την ελληνική οικονομία στην καταστροφή.

Στην περίπτωση αυτή τα εισαγωγικά καλώς χρησιμοποιούνται. Η εισαγωγικολαγνεία, η κατάχρηση των εισαγωγικών, αφορά άλλες περιπτώσεις.
Ας πούμε: η ταινία «βγαίνει» αύριο στους κινηματογράφους. Ο δημοσιογράφος σαν να ντρέπεται για το λαϊκό ρήμα που χρησιμοποιεί, και το ντύνει με εισαγωγικά, λες και φοράει γάντια πριν το πιάσει, για να μη λερωθεί. Σε άλλες περιπτώσεις, έχουμε τον τρόμο της μεταφοράς. Παράδειγμα: προβλέπεται ποινική ρήτρα αν ο ηθοποιός «εγκαταλείψει» το γύρισμα. Λες και το ρήμα ‘εγκαταλείπω’ επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί μόνο για πλοία και αρραβωνιαστικές, ο δημοσιογράφος, σαν να φοβάται μήπως κάποιος τον επιπλήξει για την όχι 1000% κυριολεκτική χρήση, το κλείνει σε εισαγωγικά.

Τα παραδείγματα τα πήρα από δυο εξαιρετικά άρθρα, πρώτα του Τιπούκειτου και μετά του Γιάννη Χάρη. Ανακεφαλαίωση της βιβλιογραφίας για την εισαγωγικομανία, σε άρθρο της Λεξιλογίας.

Σχολιάζοντας στο ιστολόγιο του Τιπούκειτου, ο φίλος Κώστας παρέθεσε ένα απόσπασμα από τον Μάκριτζ, που ίσως πρώτος έγραψε για την εισαγωγικομανία, ήδη περί το 1985:
«Όσον καιρό επικρατούσε η Καθαρεύουσα, ήταν έθος να διδάσκονται τα Ελληνόπουλα τη μεγάλη σπουδαιότητα της κυριολεξίας• οι συστάσεις για αποφυγή της μη κυριολεκτικής γλώσσας φαίνεται ότι οδήγησαν ορισμένους συγγραφείς να υιοθετήσουν την ανιαρή συνήθεια να κλείνουν σε εισαγωγικά κάθε έκφραση που τους φαινόταν κοινόλεκτη ή μεταφορική. Να ένα παράδειγμα:

»Είκοσι τέσσερις αιώνες ο Φίλιππος “κοιμόταν” κάτω από τα χωράφια της Βεργίνας. (…) Ένα μεσημέρι, πριν 15 μέρες ο κασμάς του πεισματάρη αρχαιολόγου “βρήκε” το ταβάνι του τάφου!»

Και στις δυο περιπτώσεις, τα εισαγωγικά τα βρίσκω περιττά, αλλά στη δεύτερη εξωφρενικά. Σωστά ο Χάρης θεωρεί την κατάχρηση των εισαγωγικών, όπως και τη σχιζολεξία, και την αποστροφομανία, εκδηλώσεις νεοκαθαρευουσιανισμού.

Ο Χάρης λέει επίσης για τα εισαγωγικά-μπούμερανγκ, που μοιάζουν να υπαινίσσονται το ανάποδο από αυτό που θέλει να πει ο συντάκτης. Παράδειγμα: ο υπουργός κήρυξε «πόλεμο» κατά της φοροδιαφυγής. Δεδομένου ότι και χωρίς τα εισαγωγικά η φράση θα ήταν απολύτως κατανοητή, η προσθήκη των εισαγωγικών θα μπορούσε να σημαίνει ότι ο συντάκτης δυσπιστεί ή ειρωνεύεται τις προθέσεις του υπουργού: σιγά που κήρυξε πόλεμο, για τα μάτια του κόσμου το κάνει.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιων εισαγωγικών μπούμερανγκ έχει ψαρέψει ο Τιπούκειτος, από την Ελευθεροτυπία, σε μια νεκρολογία (δεν βάζω λίκνο, επειδή ο ιστότοπος enet.gr δεν λειτουργεί): Ο ηθοποιός και συγγραφέας Θόδωρος Εξαρχος «προίκισε» την ιστοριογραφία του νεοελληνικού θεάτρου με μια «πολύτιμη» προσφορά: Το θεατρολογικό «εγκυκλοπαιδικό» έργο του «Έλληνες Ηθοποιοί», που κυκλοφόρησε… κτλ. Δηλαδή; Δεν ήταν πολύτιμη η προσφορά; Το αμφισβητεί τάχα ο συντάκτης; Η προσθήκη των ανώφελων εισαγωγικών κάνει τη νεκρολογία να μοιάζει με προσβολή μνήμης τεθνεώτος, είπε σωστά ο Τιπούκειτος.

Θα μπορούσα να σταματήσω εδώ, αλλά για να δικαιολογήσω λίγο την παρουσία μου θα σας παρουσιάσω μερικά σχετικώς πρόσφατα αστεία κρούσματα εισαγωγικομανίας, καθώς και ένα κουίζ.

Στο Βερολίνο ο Γ. Παπανδρέου, αύριο «βλέπει» Μέρκελ (περσινός τίτλος στην Ελευθεροτυπία, τον ψάρεψε ο Ν. Λίγγρης στη Λεξιλογία). Δηλαδή; Να πάει στο πονηρό ο νους μας;

Υπάρχουν και χειρότερα. Με τον θάνατο του Πάτρικ Λι Φέρμορ γράφτηκε:

«Σπίτι» για συγγραφείς η οικία Φέρμορ στην Καρδαμύλη
Ναι, αλλά «σπίτι» με εισαγωγικά, αγαπητέ, είναι ο οίκος ανοχής• τέτοιο ευαγές ίδρυμα για συγγραφείς θα χτιστεί τάχα; (και θα απαγγέλλουν Καβάφη, σαν τον Καρατζαφέρη; )

Μερικές φορές τα εισαγωγικά είναι εντελώς ανεξήγητα. Μερικά ακόμα που έχω μαζέψει:

Καιρός: «Πέφτει» κι άλλο η θερμοκρασία.

Ο Ντέμης Νικολαΐδης «πλήρωνε» τους εκβιαστές της Θεσσαλονίκης, Τι υπονοεί ο ποιητής;

Διέρρευσαν οι πρώτες “πληροφορίες” για το iPhone 5!

Το «καλό» πρωινό παχαίνει

Δυο εντελώς πρόσφατα, από το ηλεΒήμα.

Δεν υπάρχει «σκόπελος» με τις νέες δεσμεύσεις

«Έφυγε» το γράμμα του Σαμαρά στους πιστωτές
Αλλά, όταν λέμε «έφυγε» και το κλείνουμε σε εισαγωγικά, συνήθως εννοούμε «πέθανε». Δηλαδή; πέθανε το γράμμα;

Και θα κλείσω με το κουίζ που σας υποσχέθηκα, που το εμπνεύστηκα από ένα κουίζ που υπήρχε παλιά στην αθλητική εφημερίδα Ομάδα. Το κουίζ εκείνο λεγόταν «Πού είναι η μπάλα;» και παρουσίαζε μια φωτογραφία, μια φάση από αγώνα ποδοσφαίρου, μόνο που είχαν με φωτομοντάζ εξαφανίσει τη μπάλα (ή ίσως είχαν προσθέσει άλλες τρεις-τέσσερις μπάλες, δεν θυμάμαι). Οι αναγνώστες λοιπόν έπρεπε να μαντέψουν τη σωστή θέση της μπάλας.

Εμείς θα παίξουμε ένα ανάλογο παιχνίδι: Πού είναι τα εισαγωγικά; Σας έχω δύο αποσπάσματα κειμένων από ιστοτόπους, από τα οποία έχω αφαιρέσει τα εισαγωγικά που υπήρχαν. Στο απόσπασμα Α υπήρχαν εισαγωγικά σε μία λέξη, στο Β σε δύο λέξεις. Βρείτε τις. Παρακαλώ μην γκουγκλίσετε, σκοπός είναι να μαντέψουμε!

Α

Ήταν από τα ζευγάρια που τα βλέπαμε και ζηλεύαμε. Ταιριαστά και αγαπημένα… όμως πολλές φορές τα φαινόμενα απατούν! Οι φήμες για τον χωρισμό του Johnny Depp και της Vanessa Paradis οργιάζουν, αν και δεν έχουν επιβεβαιώσει επισήμως το γεγονός.

Β

Ωστόσο, αυτό που φοβίζει περισσότερο τον 43χρονο τεχνικό είναι πιθανό ξέσπασμα των ερυθρόλευκων. Και αυτό γιατί γνωρίζει πολύ καλά ότι μετά τις τελευταίες μέτριες εμφανίσεις οι Πειραιώτες θα επιδιώξουν να ανεβάσουν στροφές απόψε στα Πηγάδια.

Περιμένω τις απαντήσεις σας! [Δείτε στο τέλος του άρθρου]

Υστερόγραφο 1: Ο τίτλος είναι παράφραση ενός παλιού συνθήματος που διαφημιζόταν από τα μέσα ενημέρωσης: Φύτεψε κι εσύ ένα δέντρο, μπορείς! Τον έχω ξαναχρησιμοποιήσει, αν θυμάμαι καλά.

Υστερόγραφο 2: Επί του πιεστηρίου που λέγαν οι… αρχαίοι ημών πρόγονοι, προσθέτω ένα ολόφρεσκο παράδειγμα εισαγωγικομανίας, από το ιστολόγιο του εκπροσώπου των συντακτών της Ελευθεροτυπίας: Πάνω από 31.000 φύλλα «πούλησε» η απεργιακή έκδοση Συγχαρητήρια για την επιτυχία, αλλά πείτε μου, τι προσθέτουν τα εισαγωγικά; Μήπως για να μας δείξουν ότι δεν βγήκε η ίδια η έκδοση στο δρόμο και δεν πούλησε ιδιοχείρως τα 31.000 φύλλα;

 

Απαντήσεις

Λοιπόν, τα πραγματικά κείμενα είναι:

Α

Ήταν από τα ζευγάρια που τα βλέπαμε και “ζηλεύαμε”. Ταιριαστά και αγαπημένα… όμως πολλές φορές τα φαινόμενα απατούν! Οι φήμες για τον χωρισμό του Johnny Depp και της Vanessa Paradis οργιάζουν, αν και δεν έχουν επιβεβαιώσει επισήμως το γεγονός.

Β

Ωστόσο, αυτό που “φοβίζει” περισσότερο τον 43χρονο τεχνικό είναι πιθανό ξέσπασμα των “ερυθρόλευκων”. Και αυτό γιατί γνωρίζει πολύ καλά ότι μετά τις τελευταίες μέτριες εμφανίσεις οι Πειραιώτες θα επιδιώξουν να ανεβάσουν στροφές απόψε στα Πηγάδια.

Το Α από το nooz.gr, που σωστά ο Νεοκίντ ξεχώρισε για τις επιδόσεις του στην εισαγωγικομανία, Όχι τυχαία, ο τίτλος του άρθρου έχει κι αυτός εισαγωγικά: “Στιγμές” του Depp και της Paradis, ίσως επειδή δεν είναι στιγμές αλλά ώρες ή μέρες, ξέρω γω;

Στο Β, που είναι από εδώ, τα εισαγωγικά στο “ερυθρόλευκων” δεν τα βρίσκω πολύ ενοχλητικά, αλλά στο “φοβίζει” μου φέρνουν ίλιγγο.

Νομίζω πως μόνο η Ππαν μάντεψε και τα τρία, έστω και σε δύο δόσεις.