Να παντρεύονται οι ομοφυλόφιλοι;

Σήμερα είναι του Αγίου Βαλεντίνου, γιορτή των ερωτευμένων, όπως τουλάχιστον μάθαμε, εμείς οι παλιότεροι, στα τέλη των εβδομήντα, αν θυμάμαι καλά. Κοιτάζοντας τα περιεχόμενα του ιστολογίου βλέπω ότι ως τώρα δεν έχω αφιερώσει άρθρο στη γιορτή αυτή και ούτε τώρα έχω την πρόθεση να το κάνω, παρά μόνο έμμεσα, αφού δεν θα αναφερθώ στους ερωτευμένους και στον έρωτα αλλά στον γάμο -που θα μπορούσε να θεωρηθεί είτε ως επισημοποίησή του είτε ως η ταφόπλακά του, σύμφωνα με το γνωστό ρητό που λέει πως ο γάμος σκοτώνει τον έρωτα. Μόνο που δεν θα ασχοληθώ με τον γάμο γενικώς αλλά ειδικώς με ένα είδος γάμου που δεν έχει ακόμα θεσπιστεί στην Ελλάδα, τον γάμο ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου.

Το θέμα είναι επίκαιρο, αφού αυτές τις μέρες συζητιέται στη Γαλλία και στη Μεγάλη Βρετανία η αναγνώριση του γάμου των ομοφύλων. Στη Γαλλία, ήταν προεκλογική υπόσχεση της σοσιαλιστικής κυβέρνησης, και τώρα υλοποιείται, αφού προχτές εγκρίθηκε το σχέδιο νόμου από τη Βουλή. Η κεντροδεξιά αντιπολίτευση ακολούθησε παρελκυστική πολιτική: κατέθεσε 4999 τροπολογίες με αποτέλεσμα η συζήτηση σε πρώτη ανάγνωση να διαρκέσει 109 ώρες, αλλά αυτό απλώς καθυστέρησε την τελική ψηφοφορία, χωρίς να επηρεάσει πολύ το αποτέλεσμα (329 ψήφοι υπέρ και 229 κατά). Προηγήθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις, τόσο των αντίθετων με το νομοσχέδιο, όσο και των υποστηρικτών του: οι αντίθετοι κινητοποίησαν συνολικά περισσότερο κόσμο, αλλά η τελευταία διαδήλωση των υποστηρικτών ήταν μεγαλύτερη. Υπέρ του νόμου ήταν και οι δημοσκοπήσεις.

Στη Γαλλία είχε ήδη θεσπιστεί το 1999, από την αριστερή κυβέρνηση Ζοσπέν, ο θεσμός του συμφώνου συμβίωσης (PACS), το οποίο ήταν ανοιχτό και σε ομόφυλα και σε ετερόφυλα ζευγάρια, αλλά, ενώ σε όλα τα άλλα θέματα πλησίαζε τον γάμο, δεν έδινε δικαίωμα σε υιοθεσία (ή τεκνοθεσία, αν επιμένετε πολύ –το έχουμε ξανασυζητήσει). Το σύμφωνο αυτό δεν ήταν γάμος, βέβαια. Το 2004 ο Νοέλ Μαμέρ, δήμαρχος της πόλης Μπεγκλ κοντά στο Μπορντό (σήμερα είναι και βουλευτής των Πρασίνων), πάντρεψε ένα ζευγάρι ομοφυλόφιλων ανδρών, εκμεταλλευόμενος την ασαφή διατύπωση του Αστικού Κώδικα, αλλά ο γάμος στη συνέχεια ακυρώθηκε (Κάτι ανάλογο είχε γίνει, αν θυμάστε, στην Τήλο το 2008 από τον πρωτοπόρο δήμαρχο του νησιού, τον αξέχαστο Τάσο Αλιφέρη).

Στην Αγγλία τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Εκεί το ισχύον (από το 2004) σύμφωνο συμβίωσης (civil partnership) έχει εφαρμογή μόνο σε ζευγάρια του ίδιου φύλου, αλλά ήδη δίνει πλήρη δικαιώματα σε υιοθεσία. Στην πραγματικότητα, έτσι όπως έχει εξελιχθεί, δεν διαφέρει παρά ελάχιστα από τον πολιτικό γάμο, όσον αφορά δικαιώματα και υποχρεώσεις -μόνο στο τελετουργικό. Αρχικά, η κυβέρνηση φρόντιζε να τονίζει ότι το σύμφωνο δεν είναι γάμος και απαγόρευε να γίνονται τελετές σε χώρους λατρείας και να χρησιμοποιούνται θρησκευτική μουσική ή σύμβολα, αλλά κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης παρουσίασε το σημερινό νομοσχέδιο, το οποίο ανοίγει τον θρησκευτικό γάμο σε πρόσωπα του ίδιου φύλου, εφόσον βεβαίως το αντίστοιχο δόγμα τον δέχεται. Φυσικά, αν ένα δόγμα δεν δέχεται τον γάμο μεταξύ ομοφύλων, δεν θα εξαναγκαστεί να τελέσει τέτοιους γάμους. Υπάρχουν όμως προοδευτικά προτεσταντικά και εβραϊκά δόγματα που τον δέχονται.

Τέτοια βήματα προόδου, ισότητας και απελευθέρωσης φαντάζουν αδιανόητα για την Ελλάδα όπου τα κόμματα δειλιάζουν να έρθουν σε σύγκρουση με την πανίσχυρη Εκκλησία. Κατά σύμπτωση, αυτές τις μέρες συζητιέται στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου η προσφυγή οργανώσεων ομοφυλοφίλων εναντίον του ελληνικού συμφώνου συμβίωσης, το οποίο είναι ανοιχτό μόνο σε ετερόφυλα ζευγάρια. Βέβαια, πρέπει να πούμε εδώ ότι δεν είναι ακριβές αυτό που διαβάζουμε μερικές φορές, ότι τάχα όλες οι άλλες χώρες της Ευρώπης (ή της ΕΕ) έχουν θεσπίσει σύμφωνο συμβίωσης ομοφύλων και μόνο η Ελλάδα παραμένει θλιβερός ουραγός. Αν πιστέψουμε έναν χάρτη που βλέπω στη Βικιπαίδεια, οχτώ ευρωπαϊκές χώρες (6 της ΕΕ και Νορβηγία-Ισλανδία) έχουν θεσπίσει τον γάμο ομοφύλων (σύντομα θα γίνουν 10, αφού θα προστεθούν η Γαλλία και η Μεγ. Βρετανία), πολλές άλλες έχουν σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια, ενώ η Ελλάδα με την Ιταλία είναι οι μόνες χώρες από την «παλιά» ΕΕ που δεν έχουν καμιά αναγνώριση ένωσης ομόφυλων ζευγαριών. Σε κάποιες άλλες χώρες, της ανατολικής κυρίως Ευρώπης, ανάμεσά τους η Βουλγαρία και η Πολωνία, έχουν συνταγματική απαγόρευση των ομόφυλων ενώσεων, άρα είναι πιο καθυστερημένες από την Ελλάδα. Εμείς είμαστε μαζί με την Ιταλία, την Κύπρο, την Αλβανία, την Τουρκία, την Ακατονομαστία, τη Βοσνία, τη Ρουμανία -αν και η Τουρκία είναι πιο μπροστά από εμάς, αφού έχει θεσπίσει υποχρεωτικό τον πολιτικό γάμο και προαιρετικό τον θρησκευτικό. Νότιες χώρες όλες, αλλά δεν είναι καθαρά γεωγραφικό το θέμα: νότιες είναι και η Ισπανία με την Πορτογαλία, νότιες και χρεωμένες, αλλά έχουν θεσπίσει τον γάμο των ομοφύλων.

Εντάξει ο γάμος, θα πείτε, αλλά με τα παιδιά το πράγμα αλλάζει και δεν υπάρχει ενιαία στάση. Στη Γαλλία, ας πούμε, απαγορεύεται ρητά η δυνατότητα χρήσης παρένθετης μητέρας ώστε τα ζευγάρια  ομοφυλοφίλων ανδρών να αποκτούν «δικά τους» παιδιά με τον τρόπο αυτό, γιατί θεωρείται «εμπόριο μήτρας» (πληθυντικό θέλει εδώ, αλλά δεν τον αντέχω). Μάλλον συμφωνώ με την άποψη αυτή. Πολλοί διαφωνούν και με την υιοθεσία γενικώς από ομόφυλα ζευγάρια, και λένε, αρκετοί από αυτούς καλόπιστα, ότι τα παιδιά, για να μεγαλώσουν ομαλά, πρέπει να έχουν έναν μπαμπά και μία μαμά και ότι δεν έχουν μελετηθεί οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που θα είχε στην κοινωνία μια τέτοια μορφή ομοφυλογονικής (να το πούμε έτσι;) οικογένειας.

Κάποτε έλεγα κι εγώ το ίδιο, ωστόσο έχω αλλάξει γνώμη. Καταρχάς, ας ησυχάσουν οι συντηρητικοί, οι ομοφυλόφιλοι δεν πολλαπλασιάζονται έτσι, τα παιδιά των ομοφυλοτέτοιων οικογενειών δεν θα έχουν ομοερωτικό προσανατολισμό σε πολύ διαφορετικό ποσοστό από τα άλλα παιδιά. Δεύτερον, αναγνωρίζω βέβαια ότι δεν έχουν γίνει μελέτες σε βάθος χρόνου, αλλά οι άνθρωποι δεν είναι δροσόφιλες, μια μελέτη θα διαρκούσε κάμποσες δεκαετίες ή και αιώνες αν θέλαμε να την κάνουμε με όλους τους κανόνες της τέχνης. Όμως, αγαπητοί μου, εδώ έχουμε δεχτεί αδιαμαρτύρητα να τρώμε μεταλλαγμένα και να σηκώνουμε κεραίες κινητής τηλεφωνίας στις ταράτσες μας, πράγματα που επηρεάζουν ολόκληρη την κοινωνία, χωρίς καμιάν απολύτως μακρόπνοη μελέτη, και θα εξαντλήσουμε την προφυλακτικότητά μας (αν υπάρχει αυτή η λέξη) σε μια μειονότητα, και μάλιστα για ένα θέμα που στην πράξη αφορά ένα πολύ μικρό ποσοστό της κοινωνίας; Υποκριτικό το βρίσκω. Κι έπειτα, είναι τάχα όλα ανέφελα στις συμβατικές ετεροτέτοιες οικογένειες; Κι αν το ιδανικό μοντέλο είναι «ένας μπαμπάς και μία μαμά», τότε ήδη δεν το τηρούμε, αφού πάρα πολλά παιδιά μεγαλώνουν σε μονογονικές οικογένειες. Το παιδί κυρίως θέλει αγάπη και στοργή, και αυτήν μπορεί να τη βρει εξίσου καλά σε ένα ετερόφυλο ζευγάρι γονέων όσο και σε ένα ομόφυλο.

Είναι κωμικό πάντως, ότι οι συντηρητικοί είναι λάβροι εναντίον του γάμου των ομοφύλων και θεωρούν ότι διαλύει τον θεσμό του γάμου και τον θεσμό της οικογένειας, χωρίς να βλέπουν, οι κοντόφθαλμοι, ότι, αντίθετα, ο γάμος των ομοφύλων αποτελεί, προσωρινά έστω, τον απόλυτο θρίαμβο του θεσμού του γάμου (και της οικογένειας). Θρίαμβος, είπα, προσωρινός. Όταν αποκτήσουν και ασκήσουν οι ομοφυλόφιλοι το δικαίωμα να παντρεύονται και να αποκτούν παιδιά, δεν αποκλείεται, στη συνέχεια, να αμφισβητήσουν τις κατακτήσεις τους. Όχι όμως πριν.

Άλλοι θα πουν ότι δεν είναι και καμιά σπουδαία κοινωνική κατάκτηση ο γάμος των ομοφυλοφίλων, τη στιγμή που ακόμα και στις χώρες όπου έχει θεσπιστεί αυτός ο θεσμός εξακολουθεί να ισχύει η στυγνή εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, να πεθαίνουν άστεγοι στο δρόμο και τα λοιπά. Κι αυτήν την αντίρρηση υποκριτική τη βρίσκω. Καταρχάς, μόνο ομοφυλόφιλος θα είχε το ηθικό δικαίωμα να πει ότι η ισότητα δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων δεν είναι αξιόλογο θέμα, και ότι προέχουν άλλα μεγαλύτερα. Δεύτερον, και τόσες άλλες κατακτήσεις και εκσυγχρονιστικά μέτρα, όπως π.χ. το δικαίωμα ψήφου ή η υποχρεωτική εκπαίδευση, η καθιέρωση της δημοτικής ή οι άδειες μετ’ αποδοχών, δεν είχαν ως αποτέλεσμα την ανατροπή του καπιταλισμού, αλλά δεν παύουν να αποτελούν βήματα προόδου. Τρίτον, υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην κοινωνική πρόοδο και την πολιτική. Όσοι θαυμάζουν τους Ισλανδούς για τα πρωτοπόρα τους βήματα στη θέσπιση Συντάγματος από τον λαό, ας τους μιμηθούν πρώτα στην καθιέρωση του γάμου των ομοφύλων. Πολίτης που θεωρεί ανώμαλους ή κατώτερους μια μερίδα συμπολιτών του με βάση, ας πούμε, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, δεν μπορεί να φτιάξει Σύνταγμα -ή, αν φτιάξει, θα είναι χειρότερο κι από τις προτάσεις του Τζήμερου.

Συναφής με αυτή την αντίρρηση είναι μια άλλη, που λέει ότι μπορεί η πλούσια Δυτική Ευρώπη να θεσπίζει γάμους ομοφύλων, αλλά στη χρεοκοπημένη Ελλάδα, όπου κόσμος αυτοκτονεί από την ανέχεια, είναι πολυτέλεια (ή και ασέβεια) να εστιάζεται η συζήτηση σε τέτοια θέματα. Καταρχάς, δεν εστιάζεται η συζήτηση στα θέματα αυτά. Δεύτερον, και άλλες χώρες που δοκιμάζονται (Ισπανία, Πορτογαλία) έχουν θεσπίσει γάμο ομοφύλων. Τρίτον, όποιος θεωρεί ότι τα ατομικά δικαιώματα δεν έχουν καμιά σημασία όταν η χώρα δοκιμάζεται, ας παραιτηθεί πρώτα εκείνος, εκούσια, από τα δικά του. Και πάλι πιστεύω ότι είναι προσχηματική η αντίρρηση αυτή και ότι αυτό που ενοχλεί είναι ότι γίνεται λόγος για τα άτομα με ομοερωτικό προσανατολισμό. Θυμάμαι μάλιστα κάτι που έλεγε ένας φίλος, ο οποίος στο Φέισμπουκ θίγει ποικιλία θεμάτων, συχνά μάλιστα γράφει για τον Ολυμπιακό (κανείς δεν είναι τέλειος). Όποτε γράφει για δικαιώματα μειονοτήτων, πάντα θα βρεθούν κάποιοι να του πουν «Εδώ ο κόσμος χάνεται και εσύ ασχολείσαι με τις μειονότητες;». Ποτέ δεν έχει βγει κάποιος να του πει, όταν γράφει για ποδόσφαιρο, «Εδώ ο κόσμος χάνεται κι εσύ γράφεις για τον Ολυμπιακό»!

Πρέπει πάντως να παραδεχτώ ότι και η ελληνική κοινωνία είναι ομοφοβική και ανεκτική στον ομοφοβικό λόγο. Πέρα από τις ομοφοβικές ατάκες, που εκτοξεύονται σχεδόν χωρίς διαμαρτυρία, δεν νομίζω να ήταν ανεκτό σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα να υπάρχει πρωθυπουργικός σύμβουλος με βίαια ομοφοβικό λόγο, όπως ο Φαήλος Κρανιδιώτης, για να μην πούμε και για μερικούς ιεράρχες, σαν τον Σεραφείμ Πειραιώς. Οπότε, φοβάμαι ότι δεν πρόκειται να καθιερωθεί σύντομα στην Ελλάδα ο γάμος των ομοφύλων ή έστω το σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια. Σίγουρα όχι από αυτή την κυβέρνηση, ίσως την πιο αντιδραστική μετά τη μεταπολίτευση. Και υποθέτω ότι και η ελληνική κοινή γνώμη θα ήταν αρχικά αντίθετη στην πλειοψηφία της σε μια τέτοια πρόταση αν γινόταν σήμερα. Ωστόσο, τα νέα παιδιά, αυτά που πάνε τώρα στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο, είναι πολύ διαφορετικά στο θέμα αυτό από τους γονείς τους, κι έπειτα η κοινή γνώμη πολλές φορές αλλάζει πολύ πιο γρήγορα απ’ όσο νομίζουν οι πολιτικοί, όπως έδειξε η σχετικά γοργή μεταστροφή της σε άλλες χώρες, οπότε γρήγορα (αν υπάρχει πολιτική βούληση) ή αργά (αν όχι) θα έρθει και στη χώρα μας αυτή η ευχάριστη μέρα -και θα είναι ντάλα μεσημέρι, για να παραφράσω τον Κώστα Λουλέ, που το είχε πει για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, πέντε ή έξι χρόνια πριν πραγματοποιηθεί η πρόβλεψή του.

Και επειδή σήμερα είναι η μέρα των ερωτευμένων, για όσους τουλάχιστον το πιστεύουν, θέλω να κλείσω με ένα από τα ωραιότερα ελληνικά ερωτικά τραγούδια, μελοποιημένο από τον Νίκο Ξυδάκη και τραγουδισμένο από την Ελευθερία Αρβανιτάκη, πάνω σε στίχους του αγαπημένου μου Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, το «Ερωτικό». Ακούστε το καλά: υπάρχει τάχα κάποια εγγενής ένδειξη στους στίχους, που να μας κάνει να υποψιαστούμε πως το ποίημα γράφτηκε για άτομο του ίδιου φύλου; Εγώ δεν βρίσκω κάποια διαφορά. Κι όμως, το ποίημα είναι γραμμένο για τον μενιδιάτη Κώστα Γκίκα -το όνομά του βγαίνει σε ακροστιχίδα, αν προσέξετε τους στίχους: