Μια περίεργη και αντιφατική περίοδος (Δημήτρης Σαραντάκος)

Συνεχίζω να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ‘Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια’. Το σημερινό είναι το τρίτο απόσπασμα από το “ιντερμέτζο”, δηλαδή το ενδιάμεσο κεφάλαιο που περιγράφει τα χρόνια 1945-1952. Το προηγούμενο απόσπασμα βρίσκεται εδώ.

   Όταν έφτασα στην Αθήνα ήρθα αμέσως σε επαφή με την Οργάνωση [την ΕΠΟΝ]. Στην αρχή σύχναζα απλώς στην κεντρική λέσχη της, στην οδό Ακαδημίας 15. Μου έκανε εντύπωση η ζωντάνια και το κέφι αυτών των παιδιών. Ο Μιχάλης ο Λιαρούτσος μας είχε μεταφέρει στο νησί αυτή τη ζωντάνια. Μου έκανε επίσης εντύπωση μια έκδηλα ευνοϊκή στάση όχι μόνο προς τους Σοβιετικούς αλλά και προς τους Αμερικανούς, ενώ στο νησί η προτίμησή μας έκλινε αποκλειστικά προς τους Ρώσους. Ο Μιχάλης μας είχε φέρει ένα καινούργιο επονίτικο τραγούδι: “ΕΠΟΝ ΕΠΟΝ είσαι ο εχθρός των φασιστών”, που η κεφάτη μελωδία του ήταν παρμένη από μιαν αμερικάνικη οπερέτα. Εδώ στην Αθήνα έμαθα τον ύμνο του Λόχου Σπουδαστών “Λόρδος Μπάυρον”, «Γεια χαρά σπουδάζουσα Νέα Γενιά», που η  μελωδία του ήταν ένα αμερικάνικο εμβατήριο. Γενικά, μετά τους Γερμανούς, που εξακολουθούσαμε όλοι οι Έλληνες να αποστρεφόμαστε, οι τωρινοί εχθροί μας ήταν  οι Άγγλοι. Αυτό ήταν ξεκάθαρο. Οι Αμερικανοί ήταν ακόμα πολύ μακριά.

Μη έχοντας ακόμα μόνιμη κατοικία με εισήγηση του “Σταμάτη”, που τον ήξερα από τη Μυτιλήνη [πρόκειται για τον Σταύρο Γιαννακόπουλο, τον μετέπειτα γνωστό ποιητή και μεταφραστή Πέτρο Ανταίο], δεν συνδέθηκα με οργανώσεις των γειτονιών, αλλά ανάλαβα να βοηθώ το μεταφραστικό συνεργείο της “Νέας Γενιάς”, η σύνταξη της οποίας στεγαζόταν επίσης στη Λέσχη. Μου άρεσε πολύ εκεί, μολονότι ο υπεύθυνος του συνεργείου ο “συναγωνιστής Νίνος” δεν ήταν του γούστου μου. Μου φαινόταν υπερόπτης και εγωιστής. Ο Νίνος αυτός μας έφερνε  συχνά εικονογραφημένα έντυπα από τη βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, πολλά από τα οποία δημοσιεύονταν στο περιοδικό. Στα περισσότερα από αυτά κυριαρχούσε το πνεύμα του Νιου Ντηλ και του μακαρίτη Ρούσβελτ.

Αντίθετα μου κίνησε το ενδιαφέρον ο Αλέκος ο Σύρος, γιος δικαστικού που τον είχαν εκτελέσει οι Γερμανοί, παιδί παρορμητικό και φιλότιμο. Ο Αλέκος ήταν ακόμα γυμνασιόπαιδο και στη γιορτή για την επέτειο της 28^ης Οκτωβρίου [1946] στο 75^ο Γυμνάσιο, κατά την εκφώνηση από έναν καθηγητή εμετικά αντικομμουνιστικού λόγου, δεν κρατήθηκε και φώναξε

“Κάτω ο Φασισμός, ζήτω η Δημοκρατία”

φυσικά έφαγε μπόλικο ξύλο από τους χίτες συμμαθητές του και τον έσωσε μόνο η γρήγορη επέμβαση της Αυτοάμυνας των Εξαρχείων. Επί πλέον αποβλήθηκε για μια βδομάδα. Για το επεισόδιο έγραψαν ο “Ρίζος” και η “Ελεύθερη Ελλάδα”, δημοσιεύοντας και τη φωτογραφία του Αλέκου.

Στο μεταφραστικό συνεργείο της “Νέας Γενιάς” δούλεψα μερικούς μήνες. Κατόπιν εντάχθηκα στην Οικονομική Επιτροπή, γραμματέας της οποίας ήταν ο Βασίλης ο Λουλές, μικρότερος αδερφός του Κώστα. Ουσιαστικά η δουλειά μας ήταν να συγκεντρώνουμε χρήματα από διάφορες πηγές ενίσχυσης. Καθοδηγητής της ομάδας όπου ανήκα ήταν ο Γρηγόρης ένα παιδί από την Ήπειρο. Στην αρχή κόβαμε κανονικές αποδείξεις από διπλότυπα μπλοκ, όταν όμως, αρχές του ’47, με δικαστική απόφαση απαγορεύτηκε η λειτουργία της ΕΠΟΝ, αντί αποδείξεων δίναμε ένσημα. Ανύποπτοι και αισιόδοξοι κάναμε μια πολύ επικίνδυνη δουλειά, χωρίς να σκεφτόμαστε τους κινδύνους που συνεπαγόταν. Αντίθετα οι περισσότεροι “πελάτες” μας, πιο προσγειωμένοι, μας έβλεπαν με ανησυχία, που όσο σφίγγανε τα πράγματα γινόταν τρόμος και πολλοί μας έκαναν σιγά σιγά πέρα.

Ήταν μια περίεργη και αντιφατική περίοδος. Παρά την τρομοκρατία και τις εκατοντάδες δολοφονίες αριστερών, ακόμα και μέσα στην Αθήνα, τα γραφεία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ ήταν ανοιχτά και ο “Ριζοσπάστης” και η “Ελεύθερη Ελλάδα” κυκλοφορούσαν κανονικά. Στην ύπαιθρο οι διωγμοί κατά των αριστερών και η αιματηρή τρομοκρατία των χιτών είχε οδηγήσει πολύν κόσμο στο βουνό αλλά πολύ περισσότερους στις μεγάλες πόλεις και ιδίως στην Αθήνα. Το αντάρτικο φούντωνε και ο ταχτικός στρατός έδειχνε ανίκανος να το καταστείλει. Όλοι πιστεύαμε πως η κατάρρευση του μοναρχοφασισμού ήταν ζήτημα μηνών, το Κόμμα όμως δίσταζε και δεν έδινε το σύνθημα της γενικής εξέγερσης, που όλοι περιμέναμε, μ΄ όλο που τα πράγματα από πολιτικής πλευράς χειροτέρευαν σταθερά. Έγινε το νόθο δημοψήφισμα και μας ξανάρθανε οι Γλυξβούργοι. Τα έκτακτα μέτρα επεκτείνονταν σε καινούργιες περιοχές, ώσπου  κάλυψαν όλη τη χώρα. Παράλληλα με τις παρακρατικές δολοφονίες άρχισαν οι δικαστικές εκτελέσεις αγωνιστών, ενώ στις γειτονιές της Αθήνας πλήθαιναν τα μπλόκα της Αστυνομίας και οι επιθέσεις των χιτών κατά αριστερών πολιτών.

Ένα βράδυ έπεσα σ΄ένα τέτοιο μπλόκο, μόλις κατέβηκα από το λεωφορείο, στο τέρμα της Αγίας Παρασκευής, στη Νέα Σμύρνη. Οι αστυνομικοί μου ζήτησαν την ταυτότητα μου και όταν είδαν πως είχε εκδοθεί στη Μυτιλήνη (ήδη επιβαρυντικό στοιχείο) και πως είχα αμελήσει να τη θεωρήσω στο ΚΣΤ΄ Αστυνομικό Τμήμα, με οδήγησαν στον επικεφαλής τους. Αυτός κοίταζε πολλήν ώρα, μια εμένα και μια την ταυτότητα, κι ύστερα με ρώτησε

«Σαραντάκος λέγεσαι; Τον Σαραντάκο που είναι στο Περιστέρι τι τον έχεις;»

Εγώ δεν ήξερα κανένα συγγενή μας να ζει στο Περισστέρι, αλλά πώς μού ΄ρθε και του λέω:

«Μπάρμπας μου είναι»

«Άσ΄ τον, δικός μας είναι» του είπε τότε χαμηλόφωνα ένας με πολιτικά.

Ο άλλος μού ΄δωσε αμέσως την ταυτότητα κι έφυγα.

Την άλλη μέρα ρώτησα το θείο μου το Γιάννη, που μου είπε πως ο εν λόγω συνονόματός μας ήταν από ένα χωριό της Ανατολικής Μάνης, τελείως άσχετος με το σόι μας και επί πλέον διαβόητος αρχηγός μιας ομάδας χιτών στο Περιστέρι.

 Από τον Οχτώβρη άρχισα να παρακολουθώ μαθήματα στην Ιατρική Σχολή. Εκτός από τα δίδακτρα και την τσουχτερή τιμή των βιβλίων, για μένα πολύ μεγάλο πρόβλημα ήταν και τα ναύλα, γιατί πολλά μαθήματα γίνονταν στο Λαϊκό κι άλλα σε αμφιθέατρα εξ ίσου μακρινών νοσοκομείων. Σε ορισμένα, όπως στο Ιπποκράτειο, πήγαινα με τα πόδια. Μου άρεσαν πολύ τα μαθήματα ανατομίας, αλλά όταν πήγαμε για πρώτη φορά σε πτώματα, μ΄ έπιασε σύγκρυο. Άσε που λέγανε πως ήταν αζήτητα πτώματα δολοφονημένων αριστερών κι αυτό ενδόμυχα μου προκαλούσε φρίκη.

Τον ελεύθερο χρόνο μου τον περνούσα είτε με τους φίλους μου στη Νέα Σμύρνη, κυρίως σε ανέξοδες βόλτες με τα πόδια και πενιχρά πάρτι, είτε στη Φοιτητική Λέσχη, Ιπποκράτους και Ακαδημίας. Εκεί υπήρχε φτηνό κυλικείο, φτηνό κουρείο και άνετοι χώροι για να περάσει κανείς την ώρα του, χωρίς να υποχρεωθεί να πληρώσει, πλεονεκτήματα πολύ σοβαρά τότε για μένα. Γίνονταν επίσης πολλές συζητήσεις επί παντός του επιστητού και αρκετό καλαμπούρι. Οι φοιτητές μου φάνηκαν πολύ ξένοιαστοι και ζωηροί. Υπήρχαν πολλοί επονίτες ανάμεσά τους.  Σε μια αίθουσα στον τρίτο όροφο της Λέσχης  ήταν η Χορωδία της. Καθώς μου άρεσε το τραγούδι κι είχα σχετικώς καλή φωνή, πήγαινα συχνά στις πρόβες και τελικά έγινα ταχτικό μέλος της. Ένα φεγγάρι είχαμε για μαέστρο και δάσκαλο τον “Αστραπόγιαννο”, που είχε μελοποιήσει το “Βροντάει ο Όλυμπος”, το ποίημα του Καρβούνη, που έγινε ο θούριος του Αγώνα. Τον έβλεπα σαν ημίθεο, μ΄ όλο που τώρα λεγόταν Άκης Σμυρναίος και δεν είχε τίποτα το ηρωικό επάνω του.