Τότε που οι κοπέλες φορούσανε φουστάνια – 19 (μυθιστόρημα του Δημήτρη Σαραντάκου)

Εδώ και κάμποσους μήνες άρχισα να δημοσιεύω, ύστερα και από τη δική σας ενθάρρυνση, ένα ανέκδοτο μυθιστόρημα του πατέρα μου.

Οι δημοσιεύσεις γίνονται κανονικά κάθε δεύτερη Τρίτη. Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη ένατη, η προηγούμενη βρίσκεται εδώ.

Η δράση ξεκίνησε επί δικτατορίας και συνεχίζεται στη μεταπολίτευση -ήδη βρισκόμαστε στη δεκαετία του 1980. Ο Δήμος, ο κεντρικός ήρωας, είναι φιλόλογος. Έχει μια μπερδεμένη σχέση με τη ζωγράφο Βασιλική ή Έζμπα που δεν ευοδώθηκε, ενώ η σχέση του με τη νεότερη συνάδελφό του Φανή διακόπτεται αναπάντεχα. Σήμερα ολοκληρώνουμε το δέκατο κεφαλαιο, το οποίο σε μεγάλο βαθμό καταλαμβάνεται από αναμνήσεις, τις οποίες πυροδοτεί η επίσκεψη σε έναν παλιό φίλο. Σημειώνω ότι ο πατέρας μου πράγματι είχε δραστηριοποιηθεί στη συλλογή οικονομικής ενίσχυσης για την παράνομη ΕΠΟΝ και όσα γράφει στις αναμνήσεις αυτές του ήρωά του έχουν συμβεί στον ίδιο. 

«Τι είχες Γιάννη; – τι είχα πάντα»

μονολόγησε όταν μπήκε, περασμένες έντεκα, στο σπίτι του. Κατάλαβε πως η μοναξιά ήταν το μόνο ορατό μέλλον του.

Παρόλο που ήταν κατάκοπος από το πολύωρο ταξίδι, σαν πλύθηκε κι έπεσε στο κρεβάτι, ύπνος δεν του κολλούσε. Στριφογύριζε για πολλήν ώρα χωρίς αποτέλεσμα. Στο τέλος το πήρε απόφαση. Σηκώθηκε, έπλυνε τα μούτρα του, ντύθηκε και βγήκε από το σπίτι. Έξω όλα ήταν κατασκότεινα και σιωπηλά. Το ρολόι της Αγίας Φωτεινής χτύπησε τρεις. Περπάτησε προς την πλατεία και τη διέτρεξε με ήρεμο βάδισμα στο μάκρος της. Σιγά σιγά ήρθε στα συγκαλά του.

Θυμήθηκε τα χρόνια που πήγαινε στο Γυμνάσιο, που τότε βρισκόταν στο κτίριο της Ευαγγελικής, στη δυτική πλευρά της πλατείας. Είχε οργανωθεί στην ΕΠΟΝ από τα τέλη του ΄43 και ένα από τα καθήκοντά τους ήταν να γράφουν αντιγερμανικά συνθήματα στους τοίχους. Αυτό γινόταν μόλις σκοτείνιαζε, σε ώρες που επιτρεπόταν ακόμα η κυκλοφορία  και το συνεργείο το αποτελούσαν συνήθως έξι άτομα. Δύο ήταν αυτοί που γράφανε, ο ένας κρατούσε το κουβαδάκι με το χρώμα κι ο άλλος το πινέλο και έγραφε. Οι  άλλες δύο δυάδες κρατούσανε τσίλιες, στις δυο άκρες του δρόμου. Πολύ συχνά τα συνεργεία γραψίματος ήταν μικτά και οι δυάδες ήταν πραγματικά ζευγαράκια, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι. Έτσι, στους περαστικούς αλλά και στην αστυνομία δε δίνανε στόχο.

Θυμήθηκε μια πραγματική αποκοτιά τους (η ιδέα ήταν της Αλκυόνης), να γράψουνε συνθήματα στον ψηλό μαντρότοιχο που περιτριγύριζε ένα μεγάλο αγρόκτημα, του «Παπαστράτου» όπως το λέγανε, που βρισκόταν στα χωράφια που χώριζαν την άκρη της Νέας Σμύρνης με τις παρυφές του Παλιού Φαλήρου, στον λεγόμενο τότε Βουρλοπόταμο. Το αγρόκτημα και το μεγάλο οίκημα που ήταν στο κέντρο του, το είχαν επιτάξει οι Γερμανοί από την αρχή της Κατοχής και μέσα υπήρχε φρουρά. Εντούτοις καταφέρανε και πλησιάσανε ως τη μάντρα, χωρίς να τους αντιληφθεί κανείς, ούτε ο σκοπός, ούτε κανένας άλλος και στον τοίχο ζωγραφίσανε ένα πελώριο ρολόι που έδειχνε 12 παρά τέταρτο. Ήταν χαρακτηριστικό σύνθημα εκείνη την εποχή όταν, μετά το Στάλινγκραντ, την απόβαση των Συμμάχων στην Ιταλία και τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, όλα δείχνανε πως οι μέρες των Γερμανών ήταν μετρημένες.

Αργότερα μάθανε από αστυφύλακες, που ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ, πως οι Γερμανοί λυσσάξανε με την πρόκληση αυτή και ένας «όμπερλόϊτναντ» πήγε έξαλλος ως το ΚΣΤ΄ Αστυνομικό τμήμα και τα έβαλε με τον διοικητή του, καθιστώντας τον υπεύθυνο για την περίπτωση επανάληψης. Αυτό φυσικά δεν τους εμπόδισε να γεμίζουνε κάθε νύχτα τους τοίχους με συνθήματα.

Μεγαλύτερη ζημιά κάνανε τα Τάγματα Ασφαλείας, όταν μια μονάδα τους εγκαταστάθηκε στη Νέα Σμύρνη. Τότε σκοτώθηκαν τα τρία παιδιά, που νωρίς το απόγεμα βγάλανε χωνί, από τη μεριά των νεκροταφείων. Οι ταγματαλήτες τους πλησίασαν ακροβολισμένοι και οι νεαροί αντί να χωθούν μέσα στη γειτονιά, οπότε θα κρύβονταν σε κάποιο σπίτι ή θα χάνονταν στα δρομάκια, έτρεξαν να φύγουν προς το Μπραχάμι κι εκεί, καθώς ήταν τελείως ακάλυπτοι, τους πυροβόλησαν και τους σκότωσαν.

Ύστερα θυμήθηκε τις μέρες της Απελευθέρωσης, εκείνη την ανεπανάληπτη περίοδο έξαρσης και ενθουσιασμού, που κράτησε τόσο λίγο. Στα Δεκεμβριανά η γειτονιά του βρέθηκε εκτός Σκομπίας, αλλά κατά τα Χριστούγεννα πλάκωσαν από τον Πειραιά τα εγγλέζικα τανκς και οι χίτες ξεμυτίσανε κι άρχισαν τα δικά τους. Όχι φυσικά σπουδαία πράματα, μικρή μειοψηφία ήτανε, αλλά είχαν τις πλάτες της αστυνομίας και της εθνοφυλακής.

Ούτε που λογάριασε πόσες ώρες περπατούσε και συλλογιζόταν, όπως παλιά στις ονειροπολήσεις του στην παραλία της Πλάκας ή στο δασάκι του Άη Διονύση. Όταν γύρισε σπίτι του είχε πια ξημερώσει, αλλά δε νύσταζε. Άλλωστε ήταν εργάσιμη μέρα και τον περίμενε η υπηρεσία. Έτσι, έκανε ένα ντους, ήπιε δυνατό καφέ, ντύθηκε και ξεκίνησε με το αμάξι του για την Παιανία.

Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 5

Πριν από λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του. Όπως και με τα άλλα βιβλία του πατέρα μου, θα δημοσιεύεται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω την πέμπτη συνέχεια, με την οποία περνάμε στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που τιτλοφορείται «Οι δάσκαλοι που μας έδωσαν το ευ ζην». Εδώ ο πατέρας μου σκιαγραφεί ορισμένους καθηγητές που τον επηρέασαν και τους αγάπησε. Στη σημερινή συνέχεια θα δούμε ένα σύντομο πορτρέτο του Γιώργου Βαλέτα κι ένα εκτενέστατο του Μίλτη Παρασκευαΐδη, για τον οποίο ο πατέρας μου έχει γράψει σε ολα τα έργα του που έχουν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα -κι έτσι, μοιραία, υπάρχουν επαναλήψεις. Το σημερινό άρθρο συνοδεύεται από αρκετά τεκμήρια και γι’ αυτό είναι κάπως βαρύ. 

ΙΙ

Οι δάσκαλοι που μας έδωσαν το ευ ζην

Μη έχοντας τεκμηριωμένα στοιχεία για όλους τους καθηγητές που είχαμε στο Γυμνάσιο και πρέπει συνολικά να ξεπερνούν τους τριάντα, μνημονεύω παρακάτω μόνον έξι από αυτούς. Αν τώρα έχω επιμείνει στη σκιαγράφηση των τριών από τους έξι, αυτό έγινε όχι γιατί ήταν οι μόνοι σπουδαίοι  καθηγητές που είχαμε, αλλά γιατί είναι οι μόνοι που τους γνώρισα από κοντά και τους αγάπησα.

Για τους άλλους τρεις, επίσης εξαιρετικούς παιδαγωγούς και επιστήμονες, αναφέρω μόνο βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία, που μου έδωσε ο Κώστας Μίσσιος ή βρήκα στην αξιόλογη περιοδική έκδοση «Παιδαγωγικό Βήμα Αιγαίου» του Αρ. Γκουτζαμάνη και σε άλλα περιοδικά της Λέσβου, όπως τα «Μανταμαδιώτικα».

 

Γιώργος Βαλέτας

Τον είχαμε ελληνιστή στην 1^η και 2^η οκταταξίου. Ήταν θυμάμαι άνθρωπος πληθωρικός και παρορμητικός. Εκείνη την εποχή ολοκλήρωνε το βιβλίο του για το έργο του Παπαδιαμάντη και η συγκυρία αυτή είχε πολύ ευεργετικά αποτελέσματα για μας, γιατί μας βοήθησε να γνωρίσουμε μερικά από τα αριστουργήματα του μεγάλου Σκιαθίτη. Συνήθως δεν δίδασκε από την έδρα, αλλά βηματίζοντας στο πλάτος της τάξης, μπροστά από τα πρώτα θρανία. Μια φορά που μας απάγγειλε ένα δημοτικό που έλεγε

Απ΄τα μαλλιά την άρπαξε
κι η κόρη κλαίει και σκούζει….

άρπαξε από τα μαλλιά έναν από τους μαθητές των πρώτων θρανίων.

Γενικά δεν ήταν μόνο λαμπρός φιλόλογος αλλά και αρκετά τρελός. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο επεισόδιο. Όπως γράφω πιο μπροστά οι βαθμοφόροι της ΕΟΝ είχαν αποχτήσει μεγάλη έπαρση και αυθάδεια. Όταν καθιερώθηκε η Τετάρτη ως «Ημέρα της Νεολαίας», κατά την οποίαν δε γίνονταν μαθήματα παρά προπαγανδιστικές ομιλίες, «εθνικοπλαστικές» διαλέξεις ή, στην καλύτερη περίπτωση, ημερήσιες εκδρομές, ήρθε στο Γυμνάσιο ένας βαθμοφόρος φαλαγγίτης, εν στολή, εποχούμενος ποδηλάτου, με το οποίο διέτρεξε τους διαδρόμους, πήγε ως την τάξη που δίδασκε ο Βαλέτας, έσπρωξε με το ποδήλατό του (!) την πόρτα, μπήκε μέσα, χωρίς να κατεβεί από το ποδήλατο, χαιρέτησε φασιστικά και ανακοίνωσε το νέο μέτρο.

Ο Βαλέτας έγινε έξαλλος. Χωρίς να λογαριάσει ενδεχόμενες συνέπειες,  βούτηξε τον φαλαγγίτη, τον κατέβασε από το ποδήλατο, τον πλάκωσε στις σφαλιάρες και τον πέταξε κλωτσηδόν έξω από την αίθουσα. Περιέργως δεν επακολούθησε καμιά ενέργεια σε βάρος του.

Το συγγραφικό έργο του Βαλέτα είναι εξαιρετικά εκτεταμένο και περιλαμβάνει μελέτες, όπως εκείνη για το έργο του Παπαδιαμάντη, δοκίμια, όπως «της Ρωμιοσύνης», φιλολογικά λεξικά, μέχρι και θεολογικά άρθρα.

 

Μίλτης Παρασκευαΐδης

Με την πρώτη μέρα που μπήκε στην τάξη μας, μας πήρε τον αέρα. Η αλήθεια είναι πως, ύστερα από ένα χρόνο ρεμπελιό, δεν ήμασταν πια σχολική τάξη αλλά μάλλον ορδή ημιαγρίων ταραχοποιών. Ο καινούργιος όμως δε σήκωνε τέτοια. Την πρώτη κι όλας μέρα πέταξε έξω τον Πατλάκα, το Χατζηγιάννη, το Χατζηλάμπρου  κι άλλους δυο τρεις που θορυβούσαν περισσότερο του ανεκτού.

Για πολλές βδομάδες η σκιά του καινούργιου καθηγητή ήταν δυσανάλογα βαρύτερη και μεγαλύτερη απ’ ό,τι αντιστοιχούσε στο λιγνό κορμί του. Για πρώτη φορά οι πρώην ρέμπελοι μαθητές αισθανθήκαμε πάνω μας μιαν εξουσία, που δε μπορούσαμε ούτε να την αγνοήσουμε ούτε να την ανατρέψουμε. Στα διαλείμματα σχολιάζαμε με κακή διάθεση το νέο  μπελά που μας βρήκε. Έχοντας θάρρος με τον πατέρα μου, του μετέφερα την ομόφωνη άποψη της τάξης.

«Ο καινούργιος καθηγητής μας είναι μεγάλο κέρατο»

Ο παριστάμενος όμως στη συζήτηση Χαράλαμπος Κανόνης, στενός φίλος κι αιώνιος συμπαίκτης του πατέρα μου στο σκάκι, που συνήθως δεχόταν με συγκατάβαση και εύθυμη διάθεση τις διάφορες απόψεις μου, αυτή τη φορά μού ΄βαλε πάγο.

«Κάνεις μεγάλο λάθος κι εσύ κι οι άλλοι. Ο Μίλτης είναι σπουδαίος άνθρωπος και άριστος δάσκαλος».

Χοιρινά μεζεδάκια

Ο τίτλος του σαββατιάτικου πολυσυλλεκτικού μας άρθρου αναφέρεται βέβαια στη συζήτηση που έγινε για το χάπενινγκ σκατοψυχιάς που διοργανώνουν αύριο (ελπίζω να βρέχει) οι ακροδεξιοί Ενωμένοι Μακεδόνες στα Διαβατά, έξω από τη δομή των προσφύγων, με χοιρινό και αλκοόλ.

Το θέμα το συζητήσαμε όμως μεσοβδόμαδα, δεν θα το ξανασυζητήσω σήμερα -απλώς πήρα από εκεί τον τίτλο του άρθρου.

Πάντως, στη συζήτηση που έγινε με αφορμή το μπάρμπεκιου των γουρουνιών, ανάμεσα στα χοιρινά παρεισέφρησε και μια καραβίδα, μπογδανοκαραβίδα για την ακρίβεια. (Για τους νεοφερμένους: καραβίδα ονομάζουμε στο ιστολόγιο μια σύντομη πρόταση που περιέχει πολλά πραγματολογικά λάθη).

Ο νομάρχης Ημιμαθείας, όπως τον είχα αποκαλέσει παλιότερα, θέλοντας να ειρωνευτεί τις αντιδράσεις για το χάπενινγκ των γουρουνιών, έγραψε το τουίτ που βλέπετε στην εικόνα. Όπου βέβαια ο στίχος που παραθέτει δεν είναι έτσι [είναι: πατρίδα θρησκεία / σουβλάκι με πίτα…], και το κυριότερο δεν είναι στίχος του Σαββόπουλου, αλλά του Γιάννη Κακουλίδη και του Χάρρυ Κλυνν, από δίσκο του τελευταίου.

Και επί της ουσίας βέβαια, ο στίχος θα ταίριαζε μάλλον για να ειρωνευτεί τους ελλαδέμπορους που θέλουν να μαζευτούν και να ψήνουν πανσέτες έξω από τα παράθυρα των δυστυχισμένων και πεινασμένων.

Η καταπαχτή (από τα απομνημονεύματα του Τάκη Μπενά)

Πλήρης ημερών και αγώνων έφυγε τις προάλλες από τη ζωή ο σ. Τάκης Μπενάς. Γεννημένος στον Πειραιά το 1925 συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση μέσα από την ΕΠΟΝ και το ΕΑΜ, καταδικάστηκε σε θάνατο στον εμφύλιο, έμεινε 12 χρόνια στις φυλακές ως το 1960, οπότε δραστηριοποιήθηκε στη νεολαία ΕΔΑ και το 1964 ανέλαβε γραμματέας της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Καταδικάστηκε και πάλι, αυτή τη φορά σε ισόβια από τη χούντα, και έμεινε στα Γιούρα ως τον Ιούλιο του 1974. Στη διάσπαση του 1968 τάχθηκε με το ΚΚΕ εσωτ. και στη συνέχεια με το ΚΚΕ εσ-Α.Α. Πρωταγωνίστησε στην ίδρυση της εφημερίδας Εποχή και ήταν ιδρυτικό μέλος του ΣΥΡΙΖΑ.

Δεν είχα την τύχη να γνωρίσω καλά τον Τάκη Μπενά, παρόλο που είμαστε… συναπόφοιτοι, αφού βγάλαμε κι οι δύο την Ιωνιδειο στον Πειραιά. Ήμουν άλλωστε με το ΚΚΕ τότε. Μια φορά που χρειαζόμουν κάτι λεξιλογικό για την εποχή της απελευθέρωσης του είχα τηλεφωνήσει και με βοήθησε.

Ο φίλος Βασίλης Παπαστεργίου ανέβασε στο Φέισμπουκ ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Τάκη Μπενά «Της Κατοχής», που κυκλοφόρησε το 1990 από το Θεμέλιο, που δείχνει από τι πέρασε εκείνη η γενιά. Μια και δεν υπάρχει στο Διαδικτυο, το ψηφιοποιώ και το παρουσιάζω σήμερα, εις μνήμην.

Θυμίζω επίσης ότι στις 2μμ έως τις 4μμ στον σταθμό Στο Κοκκινο 105.5 θα ακουστούν αποσπάσματα από μεγάλη συνέντευξη που είχε δώσει το 2012 ο Τάκης Μπενάς στον Αλέξη Βάκη και τον Αντώνη Φράγκο.

Επονίτικα μεζεδάκια

Σαν σήμερα πριν από 76 χρόνια, στις 23 Φεβρουαρίου 1943, ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η ΕΠΟΝ. Προς τιμήν αυτής της επετείου, τα σημερινά μεζεδάκια τα τιτλοφόρησα επονίτικα, αν και βέβαια στην ύλη του σημερινού πολυσυλλεκτικού μας άρθρου δεν υπάρχει τίποτε που να αναφέρεται στην Αντίσταση ή στην ΕΠΟΝ.

Ή μάλλον, για να υπάρχει και κάτι, θυμίζω ένα παλιότερο άρθρο του ιστολογίου με αναμνήσεις του πατέρα μου από τα χρόνια του στην ΕΠΟΝ στη Μυτιλήνη.

* Βέβαια, η σημερινή μέρα αναμένεται να γραφτεί με χρυσά γράμματα στις δέλτους της ελληνικής λογοτεχνίας (και λίγα λέω) αφού σήμερα θα παρουσιαστεί το βιβλίο του Ντάνου, κατά κόσμον Γιώργου Αγγελόπουλου.

Όπως εκμυστηρεύεται στο βιντεάκι ο συγγραφέας, το βιβλίο θα έχει 160 σελίδες, κάθε κεφάλαιο αρχίζει με μια φωτογραφία σχετική με το αντικείμενο του κεφαλαίου, και, όπως λέει, δεν περίμενε να είναι τόσο καλό το βιβλίο του. Πάντως, παραδέχεται πως δεν κατάφερε να το διαβάσει μονοκοπανιάς το βιβλίο του. Αφού διατύπωσε το λαπαλισικό αξίωμα ότι «Οι άσχημες κριτικές είναι το αντίθετο από τις καλές κριτικές», αναγνώρισε πως δεν είναι του χώρου των βιβλίων, αφού έχει διαβάσει ίσαμε τώρα στη ζωή του 8 βιβλία -χωρίς να διευκρινίσει αν συνυπολογίζει και το δικό του. Αυτό μου θύμισε το ανέκδοτο που είχε βγει όταν ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ ο Τζέρι Φορντ, ότι «Κάηκε η βιβλιοθήκη του προέδρου, με αποτέλεσμα να καούν και τα τρία βιβλία της. Ευτυχώς όμως ο Πρόεδρος είχε προλάβει να τα μπογιατίσει». Αλλά ο Ντάνος αποδεικνύεται βιβλιοφάγος μπροστά στον πρόεδρο Φορντ.

Όπως γράφει και το σχετικό ρεπορτάζ, η Χρυσηίδα Δημουλίδου θα αισθάνεται τον θρόνο της να τρίζει.

* Από άρθρο του Δ. Νανούρη στην ΕφΣυν για την πολακιάδα, ξεσηκώνω μια φράση, στην αρχή-αρχή:

Στις εποχές της γενικευμένης παρακμής, άτινας μας έριξε η άπονη μοίρα, τα δημόσια πρόσωπα που σέβονται το νόημα αμφοτέρων των λέξεων του χαρακτηρισμού….

Αυτό το «άτινας» δεν στέκει με τίποτα ή μάλλον δεν υπάρχει καν, διότι για να σταθεί συντακτικά ένας τύπος πρέπει να είναι υπαρκτός, και το «άτινας» δεν είναι. Υπάρχει ή ακριβέστερα υπήρχε στα αρχαία οίτινες στο αρσενικό, αίτινες στο θηλυκό με αιτιατική άστινας, και άτινα στο ουδέτερο. Εδώ θα ταίριαζε το «εις άστινας», ενδεχομένως, αλλά αν θέλουμε να μιλήσουμε του μπαμπά μας τη γλώσσα θα πούμε «όπου» ή «στις οποίες».

Εικοσιτέσσερα χρόνια χωρίς τον Μάνο Χατζιδάκι

Συμπληρώνονται σήμερα εικοσιτέσσερα χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι. Το ιστολόγιο δεν έχει ασχοληθεί με το έργο του, ίσως επειδή εμεις εδώ ασχολούμαστε κυρίως με τη γλώσσα και τη λογοτεχνία -καιρός λοιπόν να διορθώσουμε την παράλειψη αυτή και ταυτόχρονα να παρουσιάσουμε μια μάλλον άγνωστη πτυχή της ζωής του.

Βέβαια, ασχοληθήκαμε με μια πτυχή της δραστηριότητας του Μάνου Χατζιδάκι, πριν από τέσσερα χρόνια, πάλι την επέτειο του θανάτου του, όταν παρουσιάσαμε τη σύγκρουσή του με τον θριαμβεύοντα αυριανισμό της δεκαετίας του 1980. Τότε, ο μεγάλος συνθέτης είχε μπει στο στόχαστρο της εφημερίδας του Ταύρου και είχε δεχτεί τόνους δύσοσμης λάσπης από την Αυριανή. Το χειρότερο όμως είναι ότι δεκάδες πολιτικοί, και όχι μόνο από την τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, είχαν συνταχθεί με την αυριανική επίθεση εναντίον του Μάνου Χατζιδάκι, ανάμεσά τους ακόμα και η Μελίνα Μερκούρη ή ο Μανώλης Γλέζος. Προς τιμήν της, η Αριστερά, και ιδίως το ΚΚΕ, συμπαραστάθηκαν στον Μάνο Χατζιδάκι. Το δισέλιδο της ντροπής, με τίτλο «Ολοι εναντίον του Χατζιδάκι» μπορείτε να το δείτε εδώ (πρώτη και δεύτερη σελίδα). Και επειδή το κασέ της εφημερίδας φαινόταν να αποδίδει στον Φώτη Κουβέλη τις φιλοαυριανιστικές δηλώσεις ενός βουλευτή του ΠΑΣΟΚ, χρειάστηκε να γράψουμε και δεύτερο άρθρο.

Αλλά Χατζιδάκις σημαίνει τραγούδια. Θα βάλω ένα μόνο τραγούδι του Χατζιδάκι -περιμένω στα σχόλιά σας από ένα δικό σας. (Και χρειάζεται αυτή η ανάπαυλα από την όξυνση της πρότασης ευπιστίας).

Θα διαλέξω ένα τραγούδι από τον δίσκο Τα παράλογα (1976) σε στίχους Νίκου Γκάτσου, το Cundu luna vini, Κούντου λούνα βίνι. Ο τίτλος είναι στα βλάχικα, σημαίνει «Όταν βγαίνει το φεγγάρι».

Όταν οι κόρες μου ήταν μικρές, τις νανούριζα τραγουδώντας τους το Κούντου λούνα βίνι, με αλλαγμένους στίχους, που δεν είναι ανάγκη να τους δημοσιεύσω εδώ, και το τραγούδι αυτό, το δικό τους, το έμαθαν και το έλεγαν ώσπου μεγάλωσαν. Όταν συνειδητοποίησαν ότι ήταν κανονικό, υπαρκτό τραγούδι, κάπως απογοητεύτηκαν γιατί ως τότε νόμιζαν πως ήταν γραμμένο ειδικά γι’ αυτές.

Ένα άγνωστο ποίημα του Γ. Κοτζιούλα για τη σφαγή της Παργινόσκαλας

Τη βδομάδα που μας πέρασε είχαμε την επέτειο ενός στυγερού εγκλήματ0ς, μιας αποτρόπαιης σφαγής, που έχει μείνει σχεδόν άγνωστη έξω από τον τόπο στον οποίο συνέβη, ίσως επειδή οι σφαγείς ήταν από την καλή μεριά, τη μεριά των νικητών του εμφυλίου. Εννοώ τη σφαγή της Παργινόσκαλας, στην Πρέβεζα, στις 21-22 Σεπτεμβρίου 1944, όπου δυνάμεις του ΕΔΕΣ εκτέλεσαν εν ψυχρώ πολλές δεκάδες ΕΑΜίτες και ΕΠΟΝίτες, που τους είχαν πιάσει αιχμάλωτους στις εμφύλιες συγκρούσεις που προηγήθηκαν μέσα στην πόλη μετά την αποχώρηση των Γερμανών.

Αυτό που προσδίδει ιδιαίτερη τραγικότητα στη σφαγή της Παργινόσκαλας είναι πως αρκετοί από τους εκτελεσμένους αγωνιστές, 14 ή 15 τον αριθμό, ήταν έφηβοι, ανήλικα παιδιά, μαθητές του γυμνασίου, μέλη της υποδειγματικής διμοιρίας ΕΠΟΝιτών του 24ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Μαζί τους βρηκε τον θάνατο και ο γυμνασιάρχης τους, ο Χρήστος Κοντός, πρόεδρος της Λαϊκής Επιτροπής (που είχε συγκροτηθεί με κοινή συμφωνία ΕΑΜ-ΕΔΕΣ), μη θέλοντας να αφήσει τους μαθητές του. Στη φετινή τελετή μνήμης στην Παργινόσκαλα, πριν από λίγες μέρες, έγιναν και τα αποκαλυπτήρια ενός νέου μνημείου που αν κατάλαβα καλά ανεγέρθηκε με πρωτοβουλία της τοπικής οργάνωσης του ΚΚΕ. Το μνημείο το ίδιο δεν είναι του γούστου μου, αλλά βέβαια δεν είναι αυτο το βασικό.

Το στίγμα για την εκτέλεση της Παργινόσκαλας πέφτει σε μεγάλο βαθμό στους ώμους ενός ανθρώπου, του Δημήτρη Γαλάνη, αξιωματικού του στρατού σύμφωνα με κάποιες πηγές, που ως επικεφαλής των δυνάμεων του ΕΔΕΣ στην πόλη διέταξε την εκτέλεση. Μεταπολεμικά, ο Γαλάνης δεν ενοχλήθηκε για το έγκλημά του αλλά δεν φαίνεται και να ωφελήθηκε από αυτό -ασχολήθηκε με επιχειρήσεις, είχε φορτηγά και τα εκμίσθωνε. Βρίσκω στη Βικιπαίδεια ότι το 1978 δήλωσε «…εγώ ήμουν εντελώς ξένος στην Πρέβεζα. Δεν ήξερα κανέναν. Διαταγές του ΕΔΕΣ εκτελούσα και των Βρετανών. Αναγνωρίζω πόσο τραγική είναι η εκτέλεση στην Παργινόσκαλα»

Δεν έχω ούτε σκοπό ούτε τις δυνατότητες να γράψω μια πλήρη μελέτη για το τραγικό αυτό επεισόδιο και ούτε θέλω να φορτώσω όλες τις ευθύνες στη μια πλευρά. Υπάρχει στο Διαδίκτυο αρκετή βιβλιογραφία για το θέμα, ας πούμε το άρθρο της Βικιπαίδειας έχει αρκετές λεπτομέρειες και σας παραπέμπω σε αυτό.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης – Ο μεγάλος έρωτας του γιου του

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η πεντηκοστή και είναι η έκτη του δέκατου κεφαλαίου, που επιγράφεται «Ανασυγκρότηση». Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του 1950, στην Αθήνα. Τα γεγονότα της σημερινής συνέχειας τα έχουμε ξαναδεί, αλλά από άλλη οπτική γωνία, όταν δημοσίευα αποσπάσματα από τα Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια, το αυτοβιογραφικό αφήγημα του πατέρα μου.

Παρά την εισαγωγή του Γρηγόρη στην οικογένεια, ο γιος του ποιητή δε θέλησε να μάθει να οδηγεί. Μόλο που στην εύθυμη διάθεση, το χιούμορ, την πολυμέρεια, την τεράστια μνήμη και την αντοχή του στο κρασί έμοιαζε πολύ στον πατέρα του, διέφερε απ’ αυτόν σε πολλά σημεία. Δεν κάπνιζε, δεν τα κατάφερνε με τις μηχανές, δεν «πιάναν τα χέρια του», δεν έγραφε ποιήματα. Αντίθετα του άρεσε η συμφωνική μουσική, που τον πατέρα του δε συγκινούσε καθόλου, έπαιζε φυσαρμόνικα και κουτσοζωγράφιζε, ικανότητες που εκείνος δεν είχε.

Το καλοκαίρι του 52, ύστερα από μια πολυήμερη εκδρομή στην Αίγινα, ο γιος τους γύρισε ερωτευμένος ως τα μπούνια. Κι’ άλλες φορές είχε ερωτευθεί με τη συνηθισμένη σ’ αυτή την ηλικία ορμή, αυτή τη φορά όμως φάνηκε από την αρχή πως τα πράγματα ήταν σοβαρά, πρώτα πρώτα γιατί τους ενημέρωσε αμέσως για τη νέα γνωριμία του, ύστερα γιατί από την επομένη άρχισε ακατάσχετη αλληλογραφία και τέλος γιατί σχεδόν κάθε Σάββατο έκανε σύντομα ταξίδια στην Αίγινα, που συνεχίστηκαν κι όταν ξανάρχισαν τα μαθήματα στο Πολυτεχνείο κι όταν χειμώνιασε για καλά. Από τα ταξίδια αυτά ο νεαρός επέστρεφε ακόμα πιο ερωτευμένος και κατά κανόνα πουντιασμένος. Με χαρά ο Νίκος κι η Ελένη μάθανε πως η εκλεκτή της καρδιάς του γιού τους έγραφε ωραία ποιήματα και επί πλέον σκόπευε μόλις τέλειωνε το γυμνάσιο, να σπουδάσει χημικός.

Γνήσιος Έλληνας! (του Δ. Ψαθά)

Μια και χτες έκλεισαν 70 χρόνια από την αντιφασιστική νίκη του 1945, σκέφτηκα σήμερα να ανεβάσω ένα κείμενο της εποχής εκείνης, πριν από 70 χρόνια.

Θα παρουσιάσω ένα ευθυμογράφημα από το περιοδικό «Νέα Γενιά», που εκδιδόταν από την ΕΠΟΝ, παράνομα στην περίοδο της Κατοχής, νόμιμα στη συνέχεια -ως τον Οκτώβριο του 1947 που τέθηκε (πάλι) εκτός νόμου η ΕΠΟΝ. Το περιοδικό το έχω παρουσιάσει και παλιότερα στο ιστολόγιο, ενώ στον παλιό μου ιστότοπο έχω ανεβάσει μιαν «ανθολογία κειμένων» από τη Νέα Γενιά, δικής μου επιλογής. Όπως θα δείτε, με τη Νέα Γενιά συνεργάζονταν πολλοί γνωστοί λογοτέχνες, κάποιοι φτασμένοι, άλλοι στα πρώτα τους βήματα Ενδεικτικά: Γιάννης Ρίτσος, Γιάννης Κορδάτος, Νίκος Κιτσίκης, Πέτρος Κόκκαλης, Κώστας Βάρναλης, Μάρκος Αυγέρης, Μενέλαος Λουντέμης, Δημή­τρης Φωτιάδης, Δημήτρης Ψαθάς, Έλλη Αλεξίου, Ασημάκης Γιαλαμάς, Θέμος Κορνάρος, Νικηφόρος Βρεττάκος, Βασίλης Ρώτας, Γαλάτεια Καζα­ντζάκη, Νίκος Καββαδίας, Μιχάλης Παπαμαύρος, Θρασύβουλος Σταύρου, Γιώργος Κοτζιούλας, Γιώργης Λαμπρινός, Κώστας Θέος, Μ. Μαραγκουδάκης, Ρίτα Μπούμη – Παππά, Παύλος Κριναίος, Κώστας Μαρίνης, Νότης Περγιάλης, Μίμης Ραυτόπουλος, Χαρίλαος Σισμάνης, Γ. Ελευθεριά­δης κ.ά.

Το σημερινό ευθυμογράφημα δημοσιεύτηκε στο τεύχος 51 του περιοδικού, που κυκλοφόρησε στις 15 Ιουνίου 1945, ένα μήνα περίπου μετά τη γερμανική συνθηκολόγηση και τη λήξη του πολέμου στην Ευρώπη, που δεν γιορτάστηκε στη χώρα μας αφού οι αγωνιστές είχαν αρχίσει ήδη να βρίσκονται υπό διωγμό.

Ο Δημήτρης Ψαθάς, που είχε εμφανιστεί ως ευθυμογράφος ήδη προπολεμικά, συνεργαζόταν τακτικά με τη Νέα Γενιά με εύθυμα κείμενα σαν κι αυτό που θα διαβάσετε -αργότερα επανήλθε στον κεντρώο φιλελεύθερο χώρο. Αντικείμενο της σάτιρας (μαύρη σάτιρα δηλαδή, με το κεφάλι στον πάγκο του χασάπη) είναι ο κ. Κοκός, τυπικό παράδειγμα του Κολωνακιώτη μεγαλοαστού νέου. Σε άλλα σατιρικά κείμενα της εποχής, ο κολωνακιώτης νέος αναφέρεται ως ‘ντιντής’, χαϊδευτικό επίσης του Κωνσταντίνος, που σταδιοδρόμησε καλύτερα ως αυτόνομη λέξη, αφού το Κοκός περιορίστηκε ως υποτιμητικό υποκοριστικό του τέως βασιλιά (δεν ήταν το κανονικό υποκοριστικό του, Τίνο τον φώναζαν).

Στον παλιό μου ιστότοπο έχω ανεβάσει άλλα τρία κείμενα του Δημήτρη Ψαθά από τη Νέα Γενιά: Εις άτοπον απαγωγή (και πάλι με τον κ. Κοκό), Κακοανατεθραμμένα (σκίτσο από το τραμ), και Γράφοντας συνθήματα (ανάμνηση από την Κατοχή).

Έχω εκσυγχρονίσει την ορθογραφία (όχι πως είχε μεγάλες διαφορές), αλλά κατά τη μεταφορά έπαθα ένα ατύχημα, οι παύλες του διαλόγου μετατραπήκανε σε μπούλες. Επειδή είναι πολλές και βαριέμαι να τις αλλάζω, προσπαθήσετε να το αγνοήσετε, παρακαλώ. (Επίσης, πολύ πιθανό να έχουν ξεμείνει λάθη από το οσιάρισμα, συγνώμη).

Τα ποιήματα της μητέρας μου

Θα μου συγχωρέσετε σήμερα τον προσωπικό τόνο: το κυριακάτικο φιλολογικό μας άρθρο θέλω να το αφιερώσω στη μητέρα μου, την Αγγελική Πρωτονοταρίου-Σαραντάκου, και τα ποιήματά της -ίσως μάλιστα θάπρεπε από καιρό να το έχω κάνει. Η αφορμή είναι τα προχτεσινά της στρογγυλά γενέθλια. Την ανάρτηση δεν την έβαλα προχτές, αφενός επειδή τη μέρα εκείνη της είχε αφιερώσει άρθρο η αδελφή μου στο δικό της ιστολόγιο, και αφετέρου διότι και σήμερα είναι μια σημαντική επέτειος στη ζωή της μητέρας μου, αφού σαν σήμερα συνέβη το «αμάρτημα της μητρός μου», που θα έλεγε ο Βιζυηνός.

Στις 12 Οκτωβρίου 1955, επέτειο ξεχασμένη της απελευθέρωσης της Αθήνας, σε πολιτικό κλίμα βαρύ μετά τα σεπτεμβριανά και εξεγερσιακό εξαιτίας του Κυπριακού, η μητέρα μου με άλλη συμφοιτήτριά της, μέλη της παράνομης ΕΠΟΝ, πέταξαν προκηρύξεις στο κέντρο της Αθήνας. Σύλληψη, Μπουμπουλίνας, προφυλάκιση στις φυλακές Αβέρωφ, παραπομπή σε δίκη με τον 509. Ευτυχώς, ίσως επειδή η δίκη έγινε σε προεκλογική περίοδο, η μητέρα μου απηλλάγη λόγω αμφιβολιών (ήταν οι εκλογές του Φεβρουαρίου 1956, στις οποίες η ΕΔΑ είχε συνεργαστεί με τα κεντρώα και φιλελεύθερα κόμματα στην Δημοκρατική Ένωση, που πρώτευσε σε ψήφους αλλά υστέρησε σε έδρες λόγω του ιδιόρρυθμου, ‘τριφασικού’, εκλογικού συστήματος). Έτσι, από την περιπέτεια έμεινε η τρίμηνη προφυλάκιση και βέβαια το ισόβιο φακέλωμα -που έμελλε αργότερα να οδηγήσει στην απόλυση επί δικτατορίας.

Η μητέρα μου έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές: Του έρωτα και του αγώνα (1986), Με την άμπωτη (1989), Εφεδρείες (1994).

Διαλέγω μερικά ποιήματα.

Οι δυο βάρδιες, που, όπως το διατυπώνει εύστοχα η Λένα, περιγράφει πολύ εύστοχα τις γυναίκες της γενιάς της, τις πρώτες επιστημόνισσες που έπρεπε να εφεύρουν, πρώτες εκείνες, μέσα τους και γύρω τους εκείνη την περίφημη ισορροπία μεταξύ της προσωπικής ζωής, της δουλειάς τους, της οικογένειάς τους.
Πιο συχνά, εκείνο που θυσίαζαν ήταν βέβαια η προσωπική τους ζωή…

Οι δυο βάρδιες

Είν’ η ζωή σου εναλλαγή σε δυο οχτάωρα·
κάθε πρωί στο εργαστήριο
μέσα στην άσπρη σου ποδιά, μέσ’ το βενζόλιο και τον αιθέρα.
Δουλειά κι αγώνας και μοναδική σου καταξίωση
έτσι που στάθηκες ορθή μπροστά στον πάγκο σου
και στ’ ανοιχτό βιβλίο.

Το μεσημέρι αλλάζεις σκηνικό:
φοράς τη ρόμπα του σπιτιού κι αρχίζεις
κι από πού να πιάσεις;
Πρέπει να βρούνε φαγητό, σαν θα’ρθουνε
κι ένα χαμόγελό σου να τους περιμένει.

Το εξηνταεννιά σού το΄χαν πει και στην Ασφάλεια:– Και τι μας νοιάζει εμάς, το Κράτος δηλαδή,
αν για το γούστο ή το κόμμα σου,
σκάρωσες ένα τσούρμο κουκουέδες;
Και για τη «δράση» σου γυρεύεις αναγνώριση;
«Κοινωνική Αποστολή», μας λες, «Κοινωνική ευθύνη».
Δικιά σου η απόφαση και η ευθύνη!

(Η μητέρα μου, γεννημένη στην Αίγινα, σπούδασε Χημικός και στη δικτατορία απολύθηκε από το πανεπιστημιακό νοσοκομείο όπου δούλευε. Έκανε λοιπόν μικροβιολογικές αναλύσεις στο σπίτι, σε ένα αυτοσχέδιο εργαστήριο στην ταράτσα, κι ύστερα έπιασε δουλειά σε μια ιδιωτική κλινική. Το 1975 επανήλθε στο Αρεταίειο και ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα μέχρι τη συνταξιοδότησή της).

Στη Μυτιλήνη ύστερα από σαράντα χρόνια

Το σημερινό είναι το 42ο και τελευταίο απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό πεζογράφημα του πατέρα μου «7 ευτυχισμένα καλοκαίρια» που παρουσιάζω στο ιστολόγιο κάθε δεύτερη Τρίτη εδώ και εννιά-δέκα μήνες. Τον τερματισμό της δημοσίευσης τον είχα προαναγγείλει ήδη από την προηγούμενη δημοσίευση, και ο λόγος είναι ότι καθώς φτάνουμε σε πιο κοντινά μας χρόνια γίνονται συνεχώς αναφορές σε ανθρώπους που βρίσκονται στη ζωή και ο δημόσιος σχολιασμός ίσως τους ενοχλήσει -αλλιώς είναι να δημοσιευτούν σ’ ένα βιβλίο που διαβάζεται κατά μόνας. Ελπίζω να μπορέσω να βγάλω τα «7 ευτυχισμένα καλοκαίρια» σε βιβλίο, ενώ βέβαια θα συνεχίσω να δημοσιεύω εδώ, με την ίδια συχνότητα, άλλα έργα του πατέρα μου. Το τελευταίο απόσπασμα λοιπόν παρουσιάζει την επιστροφή του πατέρα μου στο σπίτι που γεννήθηκε στη Μυτιλήνη σχεδόν σαράντα χρόνια μετά την αναχώρησή του το 1946.

Στο νησί που γεννήθηκα πήγαμε αυτή τη φορά οι δυο μας, χωρίς τα παιδιά. Ο Νίκος και η Λένα, που είχαν πια ξεπεταρίσει, θα πηγαίναν εκδρομή με τις παρέες τους και η Έφη προτίμησε να μείνει στην Αίγινα, με τις ξαδέρφες της. Ήταν η δεύτερη φορά που πήγαμε με την Κική  στο νησί μου κι η πρώτη που πλαγιάσαμε στο παλιό πατρικό ή σωστότερα μητρικό μου σπίτι. Η κυρά Άννα, η επί σαράντα σχεδόν χρόνια νοικάρισσά μας, μας είχε ειδοποιήσει πως θα άφηνε το σπίτι μας γιατί είχε αποχτήσει πια δικό της. Το παραλάβαμε σε πολύ καλή κατάσταση κι έτσι αποφασίσαμε να το συνεφέρουμε με τις απολύτως απαραίτητες μικροεπισκευές, να το επιπλώσουμε εκ των ενόντων και να το χρησιμοποιούμε εμείς και τα παιδιά.

Δεν μπήκα στο σπίτι που γεννήθηκα σαν επισκέπτης και έτσι αυτή τη φορά δεν ένοιωσα την αποξένωση και τη μοναξιά που μ΄ είχε κυριεύσει στην προηγούμενη επίσκεψη μου πριν δώδεκα χρόνια. Ο Χρόνος όλα τα γιατρεύει. Δεν υπήρχαν οι συγγενείς μου, υπήρχαμε όμως εμείς που τους θυμόμασταν και τους μνημονεύαμε.

Η γειτονιά μας δεν είχε αλλάξει σε τίποτα τα τελευταία σαράντα χρόνια. Τα ίδια παμπάλαια σπίτια, οι ίδιες αυλόπορτες, οι ίδιοι στύλοι του ηλεκτρικού. Τελευταία φαίνεται πως υπήρχε μια τάση  επανόδου των παλιών κατοίκων ή των παιδιών τους, γιατί πολλά σπίτια είχαν επισκευαστεί, σ’ ότι αφορά τους σοβάδες και τα πορτοπαράθυρα, άλλα όμως παραμέναν όπως τα θυμόμουν και πολλά ήταν σχεδόν ετοιμόρροπα. Το παλιό λιθόστρωτο κάποια απειρόκαλη δημοτική αρχή τόχε αντικαταστήσει με μπετόν κι αυτό αφαίρεσε ένα μέρος της παλιάς ομορφιάς του δρόμου.

Το μόνο καινούργιο στοιχείο ήταν η συνεχής κίνηση αυτοκινήτων και μοτοποδήλατων, που τον παλιό καιρό, όταν ήμουν παιδί, ήταν σπανιότατα. Αρκούσε τότε το πέρασμα ενός αυτοκινήτου, για να προβάλουν όλοι στις πόρτες και στα παράθυρα. Σε λίγες μέρες πάντως είχα ξαναβρεθεί πίσω στα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια, καθώς όλα γύρω του ήταν περίπου όπως τα είχα αφήσει εκείνο το μακρινό καλοκαίρι του ‘46.

Η Παναγιώτα Σταθοπούλου και τα «ξεχασμένα» Ιουλιανά του 1943

Η Παναγιώτα Σταθοπούλου, σε φωτογραφία από την Ελεύθερη Ελλάδα, εφημερίδα του ΕΑΜ (22.7.46)

Τρεις φορές έχουν συμβεί μήνα Ιούλιο στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας σοβαρές «αναταραχές», με την ευρύτερη σημασία της λέξης. Οι δυο από αυτές έχουν ονομαστεί Ιουλιανά, η τρίτη, απ’ όσο ξέρω, όχι. Τα πιο γνωστά Ιουλιανά είναι βέβαια η συνταγματική εκτροπή του 1965, με τον εξαναγκασμό του εκλεγμένου πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου σε παραίτηση και τον διορισμό κυβέρνησης «αποστατών». Δεν θα επεκταθώ, πρόκειται για γεγονός πασίγνωστο για το οποίο το ιστολόγιο έχει γράψει πολλές φορές (εδώ μια ανακεφαλαίωση). Τα Ιουλιανά του 1965 είχαν κι έναν νεκρό, τον Σωτήρη Πέτρουλα -σαν χτες πριν από 48 χρόνια.

Τα άλλα Ιουλιανά, τα παλιότερα, που ονομάστηκαν έτσι αλλά επισκιάστηκαν από τα νεότερα, είναι τα γεγονότα που έγιναν κυρίως στην Αθήνα στις 31 Ιουλίου 1920, όταν ανακοινώθηκε η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθ. Βενιζέλου στο Παρίσι. Το πλήθος κατέστρεψε τα γραφεία όλων των αντιπολιτευόμενων εφημερίδων (και του αριστερού Ριζοσπάστη), το Μέγαρο Σκουλούδη και τα σπίτια άλλων επιφανών αντιβενιζελικών, ενώ δολοφονήθηκε ο Ίων Δραγούμης από κρητικούς χωροφύλακες στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, περίπου απέναντι στο Χίλτον (τότε λεγόταν οδός Κηφισιάς). Ο λογαριασμός εκείνων των Ιουλιανών πληρώθηκε την 1η Νοεμβρίου.

Τα τρίτα Ιουλιανά, που δεν νομίζω να τα αποκάλεσε κανείς έτσι (γι’ αυτό και τα εισαγωγικά στον τίτλο), είχαν πολύ περισσότερους νεκρούς από τα γεγονότα του 1920 ή του 1965, και από μια ιδιοτροπία της ιστορίας ή των μαθηματικών πέφτουν καταμεσίς σχεδόν στην απόσταση που χωρίζει τις δυο παραπάνω χρονολογίες (1920 και 1965), δηλαδή στο 1943. Εννοώ τα γεγονότα που είχαν ως αποκορύφωμα τη μεγαλειώδη διαδήλωση του λαού της Αθήνας στις 22 Ιουλίου 1943, υπό την καθοδήγηση του ΕΑΜ, εναντίον της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία. Πρόκειται για συμβάν μεγάλης ιστορικής σημασίας, το οποίο, περιέργως, ή μάλλον όχι και τόσο ανεξήγητα, αποσιωπήθηκε στη μεταπολεμική Ελλάδα, παρ’ όλο που επρόκειτο για μια κινητοποίηση που πέτυχε τον πολύ σημαντικό σκοπό της.

Κατά την Κατοχή, η Ελλάδα διαιρέθηκε σε τρεις ζώνες από τις δυνάμεις του Άξονα, γερμανική, ιταλική και βουλγαρική. Η βουλγαρική ζώνη κατοχής αποτελέστηκε από την ανατολική Μακεδονία μέχρι τον ποταμό Στρυμόνα (μέρος του ν. Σερρών και ν. Δράμας και Καβάλας) και τη Θράκη (με εξαίρεση το μεγαλύτερο τμήμα του ν. Έβρου, προς τα τουρκικά σύνορα, που παρέμεινε υπό γερμανική κατοχή), μαζί με τα νησιά Θάσο και Σαμοθράκη. Όμως, σε αντίθεση με τη γερμανική και την ιταλική ζώνη, όπου είχαμε «μόνο» κατοχή, η φασιστική Βουλγαρία προσάρτησε απλούστατα τα ελληνικά εδάφη, ακολουθώντας πολιτική εκβουλγαρισμού των κατοίκων, χριστιανών και μουσουλμάνων.

Το 1943, το ελληνικό κίνημα αντίστασης, κυρίως μέσα από το ΕΑΜ, αρχίζει να γίνεται ενοχλητικό. Ήδη με τις απεργίες και τις διαδηλώσεις του Φεβρουαρίου-Μαρτίου 1943 ματαιώνεται η πολιτική επιστράτευση, που αν υλοποιόταν θα έστελνε δεκάδες χιλιάδες Έλληνες να ενισχύσουν ως εργάτες τη γερμανική (πολεμική) βιομηχανία. Στα βουνά οι Ιταλοί δυσκολεύονται πολύ να αντιμετωπίσουν τον ΕΛΑΣ και πολλές ορεινές περιοχές έχουν ντε φάκτο απελευθερωθεί.

Από την Ιατρική στο Πολυτεχνείο (Δημήτρης Σαραντάκος)

Συνεχίζω να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ‘Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια’. Το σημερινό είναι το τέταρτο απόσπασμα από το “ιντερμέτζο”, δηλαδή το ενδιάμεσο κεφάλαιο που περιγράφει τα χρόνια 1945-1952. Το προηγούμενο απόσπασμα βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στα τέλη του 1947 και ο αφηγητής είναι πρωτοετής στην Ιατρική σχολή, αλλά διαπιστώνει ότι δεν είναι φτιαγμένος για αυτό τον κλάδο. 

Να σημειώσω πάντως ότι ο πατέρας μου στις αναμνήσεις του κάνει έναν μικρό αναχρονισμό: το 1947 η «Βαλεντίνα» του Μητσάκη δεν είχε γραφτεί, είναι τραγούδι του 1950.

Τελικά η Ιατρική δε μου άρεσε. Είχαμε κι έναν καθηγητή, ονόματι Αποστολάκη, που αξίωνε με εκβιαστικό τρόπο να αγοράζουν οι φοιτητές το “Σύγγραμμά” του, σε πολύ τσουχτερή τιμή. Εγώ φυσικά δεν το είχα αγοράσει και όταν με σήκωσε με άλλους τρεις να μας εξετάσει προφορικά και οι δύο πρώτοι δεν απάντησαν σωστά, μας έκοψε και τους τέσσερις. Οι δύο τελευταίοι, εγώ κι ο άλλος, δεν είχαμε αγοράσει το “Σύγγραμμα”.

Γενικά δεν είχα πολύ έντονη επιθυμία να γίνω γιατρός. Στη ζωή μου δυο λειτουργήματα εκτιμούσα πολύ, αλλά δεν τα ήθελα για μένα: του γιατρού και του δικαστή. Δε θα άντεχα τις ευθύνες τους. Έτσι από τον Δεκέμβριο άρχισα στα σοβαρά να σκέφτομαι να παρατήσω την Ιατρική.

Με τη σύμφωνη γνώμη του πατέρα μου και τη λευκή ψήφο της μητέρας μου αποφάσισα να δώσω στο Πολυτεχνείο, χημικός μηχανικός. Οι εξετάσεις για το Πολυτεχνείο θεωρούνταν τότε οι πιο δύσκολες. Οι φίλοι μου στη Νέα Σμύρνη, ο Μητσάκης, ο Θεόφιλος, ο Νίκος κι ο Στρατής, θεωρούσαν μεγάλη βλακεία να παρατήσω τη σιγουριά της Ιατρικής για να χτυπήσω έναν τέτοιο δυσπρόσιτο στόχο, εγώ όμως θυμόμουν “τα δύσκολα και ανεκτίμητα εύγε” του Καβάφη και επέμεινα.

Πήγα στο φροντιστήριο του Κανέλλου, στην οδό Αριστοτέλους, που είχε τη φήμη του καλύτερου, (δεν ήταν πλέον). Εκεί γνώρισα το Στρατή, πατριωτάκι, μια που ήταν Μυτιληνιός από τη Σκαμιά, τον Μιχάλη, άλλο πατριωτάκι, από την άλλη μου γενιά, Μανιάτη από τα Άλικα και τον Θρασύβουλο, Λευκαδίτη. Οι τέσσερις μας γίναμε σε λίγο αχώριστοι, καθώς μάλιστα ήμασταν και επονίτες. Αποτελέσαμε μιαν εύθυμη και θορυβώδη τετράδα. Μια φορά τη βδομάδα, συνήθως Σαββάτο βράδυ, πηγαίναμε “μπουρδελότσαρκα” στα πορνεία που αφθονούσαν τότε στην Αριστοτέλους, στη Στουρνάρα, στην Αχαρνών και στους δρόμους γύρω από τη Βάθη. Συνήθως πηγαίναμε για πλάκα, γιατί δεν είχαμε λεφτά να πάρουμε γυναίκα. Κουβεντιάζαμε με τις κοπέλες, πειράζαμε κανέναν αφελή πελάτη και στο τέλος, καθώς κάναμε σαματά χωρίς να διαλέγουμε καμιά γυναίκα, η μαντάμα έστελνε τον μπράβο του σπιτιού και μας πετούσε έξω. Εμείς βγαίναμε γελώντας και μπαίναμε σε άλλο μαγαζί.

Μια περίεργη και αντιφατική περίοδος (Δημήτρης Σαραντάκος)

Συνεχίζω να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ‘Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια’. Το σημερινό είναι το τρίτο απόσπασμα από το “ιντερμέτζο”, δηλαδή το ενδιάμεσο κεφάλαιο που περιγράφει τα χρόνια 1945-1952. Το προηγούμενο απόσπασμα βρίσκεται εδώ.

   Όταν έφτασα στην Αθήνα ήρθα αμέσως σε επαφή με την Οργάνωση [την ΕΠΟΝ]. Στην αρχή σύχναζα απλώς στην κεντρική λέσχη της, στην οδό Ακαδημίας 15. Μου έκανε εντύπωση η ζωντάνια και το κέφι αυτών των παιδιών. Ο Μιχάλης ο Λιαρούτσος μας είχε μεταφέρει στο νησί αυτή τη ζωντάνια. Μου έκανε επίσης εντύπωση μια έκδηλα ευνοϊκή στάση όχι μόνο προς τους Σοβιετικούς αλλά και προς τους Αμερικανούς, ενώ στο νησί η προτίμησή μας έκλινε αποκλειστικά προς τους Ρώσους. Ο Μιχάλης μας είχε φέρει ένα καινούργιο επονίτικο τραγούδι: “ΕΠΟΝ ΕΠΟΝ είσαι ο εχθρός των φασιστών”, που η κεφάτη μελωδία του ήταν παρμένη από μιαν αμερικάνικη οπερέτα. Εδώ στην Αθήνα έμαθα τον ύμνο του Λόχου Σπουδαστών “Λόρδος Μπάυρον”, «Γεια χαρά σπουδάζουσα Νέα Γενιά», που η  μελωδία του ήταν ένα αμερικάνικο εμβατήριο. Γενικά, μετά τους Γερμανούς, που εξακολουθούσαμε όλοι οι Έλληνες να αποστρεφόμαστε, οι τωρινοί εχθροί μας ήταν  οι Άγγλοι. Αυτό ήταν ξεκάθαρο. Οι Αμερικανοί ήταν ακόμα πολύ μακριά.

Μη έχοντας ακόμα μόνιμη κατοικία με εισήγηση του “Σταμάτη”, που τον ήξερα από τη Μυτιλήνη [πρόκειται για τον Σταύρο Γιαννακόπουλο, τον μετέπειτα γνωστό ποιητή και μεταφραστή Πέτρο Ανταίο], δεν συνδέθηκα με οργανώσεις των γειτονιών, αλλά ανάλαβα να βοηθώ το μεταφραστικό συνεργείο της “Νέας Γενιάς”, η σύνταξη της οποίας στεγαζόταν επίσης στη Λέσχη. Μου άρεσε πολύ εκεί, μολονότι ο υπεύθυνος του συνεργείου ο “συναγωνιστής Νίνος” δεν ήταν του γούστου μου. Μου φαινόταν υπερόπτης και εγωιστής. Ο Νίνος αυτός μας έφερνε  συχνά εικονογραφημένα έντυπα από τη βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, πολλά από τα οποία δημοσιεύονταν στο περιοδικό. Στα περισσότερα από αυτά κυριαρχούσε το πνεύμα του Νιου Ντηλ και του μακαρίτη Ρούσβελτ.

Αντίθετα μου κίνησε το ενδιαφέρον ο Αλέκος ο Σύρος, γιος δικαστικού που τον είχαν εκτελέσει οι Γερμανοί, παιδί παρορμητικό και φιλότιμο. Ο Αλέκος ήταν ακόμα γυμνασιόπαιδο και στη γιορτή για την επέτειο της 28^ης Οκτωβρίου [1946] στο 75^ο Γυμνάσιο, κατά την εκφώνηση από έναν καθηγητή εμετικά αντικομμουνιστικού λόγου, δεν κρατήθηκε και φώναξε

“Κάτω ο Φασισμός, ζήτω η Δημοκρατία”

φυσικά έφαγε μπόλικο ξύλο από τους χίτες συμμαθητές του και τον έσωσε μόνο η γρήγορη επέμβαση της Αυτοάμυνας των Εξαρχείων. Επί πλέον αποβλήθηκε για μια βδομάδα. Για το επεισόδιο έγραψαν ο “Ρίζος” και η “Ελεύθερη Ελλάδα”, δημοσιεύοντας και τη φωτογραφία του Αλέκου.