Και να καθαρίσουμε τους επίορκους!

Του Γιάννη Ιωάννου, φυσικά

Ο τίτλος, βέβαια, είναι δανεισμένος από το μυθιστόρημα του Μπορίς Βιαν (ή Βέρνον Σάλιβαν αν προτιμάτε) Et on tuera tous les affreux, στα ελληνικά Και να καθαρίσουμε τους κακομούτσουνους, με μια επιβεβλημένη αλλαγή για να επικαιροποιηθεί το πρόταγμα, ας πούμε. Η λέξη «επίορκος» κανονικά δεν είναι από τις λέξεις που χρησιμοποιείται συχνά στη γλώσσα, έναν καιρό είχε ακουστεί αρκετά με τις δίκες της χούντας, για τους επίορκους αξιωματικούς, ύστερα έπαψε να πολυακούγεται, όμως τον τελευταίο καιρό έχει γίνει ψωμοτύρι, αφού από παντού ακούς εκκλήσεις ότι πρέπει, λέει, να καθαρίσ…, συγνώμη, να απολύσουμε τους επίορκους δημόσιους υπαλλήλους, αλλιώς δεν θα δει Θεού πρόσωπο ο δημόσιος τομέας, δεν θα μας δώσει την επόμενη δόση η τρόικα, και γενικά θα πάθουμε πολλά και ανομολόγητα δεινά. Έτσι που τα παρουσιάζουν μερικοί, θα σκεφτόταν κανείς ότι ο δημόσιος τομέας είναι φωλιά επιόρκων, και ίσως κάποιοι έτσι να θέλουν να τον παραστήσουν. Αλλά επειδή εμείς εδώ λεξιλογούμε, θέλω πρώτα να αναφερθώ στα λεξιλογικά των επίορκων, και μετά συζητάμε πώς θα τους καθαρίσουμε.

Η λέξη επίορκος είναι αρχαία -και μάλιστα ομηρική. Στο Τ της Ιλιάδας, εκεί που συμφιλιώνονται οι Αχαιοί και επιστρέφουν στον Αχιλλέα τα αρπαγμένα δώρα, ο Αγαμέμνονας ορκίζεται πως δεν έχει πειράξει τη Βρισηίδα, και λέει: «εἰ δέ τι τῶνδ᾽ ἐπίορκον ἐμοὶ θεοὶ ἄλγεα δοῖεν πολλὰ μάλ᾽, ὅσσα διδοῦσιν ὅτίς σφ᾽ ἀλίτηται ὀμόσσας», δηλαδή «αν λέω ψεύτικον όρκο, ας με τιμωρήσουν οι θεοί» ή, κατά τη μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή: «Κι αν τίποτα απ᾿ αυτά τα ορκίστηκα ψεματινά, ας μου δώσουν μύρια κακά οι θεοί, όσα δίνουνε μαθές στους ορκοπάτες.» Διάλεξα τη μετάφραση αυτή γιατί έχει τη λέξη «ορκοπάτης», που θα τη χρειαστούμε. Να προσέξουμε πάντως ότι υπάρχει μια μικρή διαφορά: στα αρχαία, επίορκος είναι αυτός που δίνει ψεύτικον όρκο. Στα σημερινά ελληνικά, επίορκος είναι αυτός που παραβαίνει τον όρκο του (στα μνημονιακά ελληνικά, επίορκος είναι απλώς ο δημόσιος υπάλληλος).

Με μια πρώτη ματιά, η ετυμολογία της λέξης είναι απλούστατη, επί και όρκος. Δεν είναι όμως τόσο απλό και οι κλασικοί φιλόλογοι έχουν χύσει κάμποσο μελάνι για τα παράξενα του σχηματισμού της λέξης αυτής. Καταρχάς, δεν είναι σαφές ποια είναι εδώ η σημασία της πρόθεσης «επί» (εναντιωματική;) ούτε εξηγείται για ποιο λόγο δεν έγινε έκθλιψη και δάσυνση (δηλαδή, αφού ο όρος έδωσε τον έφορο γιατί ο όρκος δεν έδωσε τον έφορκο, εφόσον τα πολύ παλιά χρόνια και οι δυο λέξεις έπαιρναν δασεία). Ο Μπενβενίστ υπέθεσε ότι η αρχική σημασία του «επιορκώ» ήταν «ορκίζομαι» (υπάρχει και αυτή η σημασία στα αρχαία) και μετά πήρε τη σημασία «ορκίζομαι ψευδώς». Άλλοι, θεώρησαν ότι βγήκε από την (αμάρτυρη) φράση «επί όρκω βας», δηλαδή αυτός που πατάει τον όρκο (παρόλο που είπαμε ότι δεν ήταν αυτή η βασική σημασία της λέξης στα αρχαία). Υπάρχουν και άλλες απόψεις για τον σχηματισμό της λέξης. Να πω επίσης ότι υπάρχει και ένας σπάνιος παράλληλος τύπος με δάσυνση (εφίορκος) και ότι, περιέργως, στη μεσαιωνική γλώσσα βρίσκουμε συχνά τύπους «φιορκία, φιόρκος», π.χ. στη φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου: Καὶ ὕστερα ἀρχίνισαν νὰ πορνεύουν καὶ νὰ μοιχεύουν, νὰ ποιοῦσιν μαλακίαν καὶ φιορκίαν.

Με βάση το μνημόνιο που έχει υπογράψει η κυβέρνηση, πρέπει μέχρι το τέλος του χρόνου να έχουν τεθεί σε διαθεσιμότητα 25.000 δημόσιοι υπάλληλοι (από τους οποίους 12.500 ως τα τέλη Ιουνίου), σοβαρό ποσοστό των οποίων (δεν προσδιορίζεται πόσοι) πρέπει τελικά να απολυθούν. Ακούω να λένε ότι αυτοί που θα απομακρυνθούν θα είναι «οι επίορκοι», αλλά τα νούμερα δεν βγαίνουν. Διότι, πόσοι είναι οι επίορκοι; Επί αρκετό καιρό γινόταν λόγος για 7.000 επίορκους υπαλλήλους, τελικά όμως φάνηκε ότι αυτός είναι ο αριθμός των υπαλλήλων που περισσεύουν, που πρέπει να φύγουν για να πιαστεί ο στόχος, όχι ο αριθμός των επίορκων! Προχτές δημοσιεύτηκε σε μια εφημερίδα ένας κατάλογος με 1.301 υπαλλήλους εναντίον των οποίων έχει ασκηθεί ποινική δίωξη -μερικοί κατηγορούνται για πολύ σοβαρά αδικήματα, όχι πάντως όλοι. Για τις εξόφθαλμες περιπτώσεις, που κανείς δεν τις υπερασπίζεται (βαριά παραπτώματα, πλαστά χαρτιά) υπάρχει διαδικασία· αν δεν εφαρμόζεται δεν φταίνε οι υπάλληλοι -απλώς, τα «νέα» πειθαρχικά συμβούλια δεν έχουν συγκροτηθεί, εδώ και ένα χρόνο, επειδή οι δικαστικοί που θα τα στελέχωναν, ώστε να πάψει η έκδοση επιεικών ή απαλλακτικών αποφάσεων, ζητούν επιπρόσθετη αμοιβή.

Να προσέξουμε πάντως ότι η άσκηση ποινικής δίωξης δεν σημαίνει ενοχή του υπαλλήλου· υπάρχει και εκείνο το ρημάδι το τεκμήριο της αθωότητας. Ή ίσως δεν υπάρχει πια τεκμήριο αθωότητας για όσους είναι δημόσιοι υπάλληλοι, διότι ο νέος νόμος 4093/2012 καθιερώνει μια ιδιόρρυθμη διαδικασία: ο υπάλληλος που έχει παραπεμφθεί στο πειθαρχικό για μια σειρά από παραπτώματα (μεταξύ των οποίων είναι και η «ανάρμοστη συμπεριφορά προς τους πολίτες»), τίθεται σε αργία αυτομάτως. Αν μάλιστα συντρέχουν «λόγοι δημοσίου συμφέροντος ή υπηρεσιακοί λόγοι» τότε μπορεί να τεθεί σε αργία υπάλληλος που κατηγορείται για οποιοδήποτε πειθαρχικό παράπτωμα. Που κατηγορείται, όχι που έχει καταδικαστεί. Έτσι ανοίγει πλατύς δρόμος ώστε οι προϊστάμενοι να απαλλάσσονται από ενοχλητικούς δημόσιους υπαλλήλους, αλλά και οποιαδήποτε ιδιωτική εταιρεία να μπορεί με μια καλοδιατυπωμένη καταγγελία να απαλλαγεί από έναν ενοχλητικό υπάλληλο. Διότι βέβαια, αν ο υπάλληλος που τελεί σε αργία δικαιωθεί, θα επανέλθει στη θέση του, όλα όμως δείχνουν ότι οι 900 υπάλληλοι που έχουν αυτή τη στιγμή τεθεί σε αργία (επειδή έχουν παραπεμφθεί σε πειθαρχικά) ήδη συγκαταλέγονται στους πρώτους υποψηφίους για διαθεσιμότητα και απόλυση -οπότε γεννάται το ερώτημα τι θα γίνει με όσους από αυτούς δικαιωθούν τελικά.

Φοβάμαι δηλαδή ότι επειδή οι πραγματικοί επίορκοι δεν είναι 7.000 (ή όσοι τέλος πάντων θεωρούνται ότι πρέπει να φύγουν), θα αρχίσει μια μεγάλη επιχείρηση κατασκευής  «επιόρκων». Όπως ο πλεονέχτης μαγαζάτορας χρεώνει στον αφελή πελάτη «όσα του λείπουν», έτσι και εδώ θα μετατραπούν σε επίορκους όσοι χρειάζονται για να συμπληρωθεί το επιθυμητό νούμερο. Όσο για τους «επί θητεία επίορκους» του σκίτσου του Ιωάννου, αυτοί από αλλού έχουν να φοβούνται.

ΥΓ Ενώ έχω γράψει το άρθρο βλέπω στο Φέισμπουκ την εξής ανάρτηση φίλης: Δημόσιος υπάλληλος,τέθηκε αυτόματα σε διαθεσιμότητα,μόλις η πρώην σύζυγος του έκανε μήνυση.Πριν καν ερευνηθεί, δικαστεί, τελεσιδικήσει. Δεν εγγυώμαι ότι έγινε αυτό ή ότι μπορεί να γίνει -ελπίζω όχι, φοβάμαι ναι.