Αστερίξ, οι πρωταγωνιστές (συνέχεια από χτες)

Αν και δεν το συνηθίζω να αφιερώνω δυο συνεχόμενα άρθρα στο ίδιο θέμα, θα κάνω μια εξαίρεση. Παρόλο που υπάρχει φόβος να σας κουράσω, αφού και το πιο εκλεκτό έδεσμα το βαριέσαι όταν το γεύεσαι συχνά, θα το διακινδυνεύσω: το σημερινό άρθρο θα αποτελέσει κατά κάποιον τρόπο συνέχεια του χτεσινού, στο οποίο σχολίασα την περιπέτεια «Ο Αστερίξ στους Βρετανούς». Συνέχεια προς τα πίσω, πιο σωστά, πρίκουελ μάλλον παρά σίκουελ, αφού σήμερα θα κάνουμε μια εισαγωγή στις 24 περιπέτειες του Αστερίξ, που έπρεπε ίσως να έχει προηγηθεί -αλλά ποτέ δεν είναι αργά.

Βλέπετε, όπως συνειδητοποίησα ήδη ενώ έγραφα το χτεσινό άρθρο, εκτός από τα γλωσσικά και λεξιλογικά (και μεταφραστικά) της κάθε περιπέτειας, χρειάζεται και μια γενική εισαγωγή, που να αναφέρεται, αν μη τι άλλο, στους πρωταγωνιστές της σειράς, δηλαδή σε εκείνους που εμφανίζονται σε αρκετές περιπέτειες -μερικοί και σε όλες. Αυτή την εισαγωγή θα τη διαβάσετε σήμερα.

Ο Αστερίξ γεννήθηκε, δηλαδή άρχισε να δημοσιεύεται στις 29 Οκτωβρίου 1959, σε συνέχειες, στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Pilote. (Τούτο σημαίνει πως είμαι συνομήλικος με τον Γαλάτη, αφού γεννήθηκα τέσσερις μέρες αργότερα). Η πρώτη περιπέτεια ήταν η «Αστερίξ ο Γαλάτης», στην οποία γνωρίζουμε αρκετούς από τους πρωταγωνιστές -αλλά όχι όλους. Δημιουργοί του Αστερίξ ήταν ο σεναρίστας Ρενέ Γκοσινί (Goscinny, 1926-1977) και ο σκιτσογράφος Αλμπέρ Ουντερζό (Uderzo, 1927-). Οι περιπέτειες λίγο μετά την ολοκλήρωση των συνεχειών έβγαιναν και σε τόμους. Συνολικά το ζευγάρι δημιούργησε μαζί 24 περιπέτειες -τελευταία ήταν ο Αστερίξ και οι Βέλγοι, που την άρχισαν μαζί αλλά ο Γκοσινί πέθανε ενώ είχαν μείνει 8 σελίδες μισοτελειωμένες. Μετά, ο Ουντερζό έβγαλε και αρκετές περιπέτειες μόνος του, που τις θεωρώ υποδεέστερες.

Όπως έγραψα και χτες, στην Ελλάδα ο Αστερίξ πρωτοήρθε γύρω στο 1969, όταν κυκλοφόρησε το περιοδικό Αστερίξ από τις εκδόσεις Σπανός, που είχε την ύλη του γαλλικού Pilote, με γαλλικά κόμικς σε συνέχειες. Το περιοδικό κυκλοφόρησε επί καναδυό χρόνια και παρουσίασε κάπου οχτώ περιπέτειες του Αστερίξ.

Μετά, τα δικαιώματα τα πήρε ο Ψαρόπουλος και άρχισε από το 1978 να δημοσιεύει τις περιπέτειες σε αυτοτελή άλμπουμ, ένα τον μήνα. Δημοσιεύτηκαν και οι 24 αρχικές περιπέτειες και μερικές από τις μεταγενέστερες. Από το 1989 αν δεν κάνω λάθος ο Αστερίξ άρχισε να εκδίδεται από τις εκδόσεις Μαμούθ. Κυκλοφόρησαν και οι 24 αρχικές περιπέτειες καθώς και όλες οι μεταγενέστερες, ενώ επίσης κυκλοφόρησαν αρκετοί τόμοι στα αρχαία ελληνικά, τα ποντιακά, τα κυπριακά και τα κρητικά. Στα βιβλιοπωλεία και στα περίπτερα βρίσκει κανείς μόνο τις εκδόσεις Μαμούθ, του Ψαρόπουλου μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία.

Η δράση του Αστερίξ τοποθετείται στο 50 π.Χ. στην Αρμορικήίκη -εκεί βρίσκεται το (παραθαλάσσιο) ανυπόταχτο χωριό. Η Αρμορική ήταν μια περιοχή της Γαλατίας, χοντρικά ανάμεσα στις εκβολές του Λίγηρα και του Σηκουάνα. Και η χρονολογία βολεύει (η εποχή του Καίσαρα) αλλά και η τοποθεσία -εύκολα ταξίδια διά θαλάσσης.

Το ανυπόταχτο γαλατικό χωριό, όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο, είναι ανώνυμο -αν δεν κάνω κάποιο τραγικό λάθος, πουθενά δεν αναφέρεται το όνομά του. Αντίθετα, επώνυμα είναι τα τέσσερα ρωμαϊκά στρατόπεδα που το περιτριγυρίζουν από την ξηρά. Τα στρατόπεδα είναι τα εξής:

* Aquarium, που είναι η λατινικής προέλευσης γαλλική λέξη που σημαίνει ενυδρείο.

* Babaorum, λογοπαίγνιο με το γλύκισμα baba au rhum (μπαμπάδες με ρούμι).

* Laudanum, λατινικής προέλευσης γαλλικής λέξης, το παυσώδυνο λάβδανο.

* Petibonum, λογοπαίγνιο με τη γαλλική έκφραση petit bonhomme (ανθρωπάκος).

Δηλαδή, δύο στρατόπεδα είναι λατινικές λέξεις και δύο λογοπαίγνια με γαλλικές λέξεις.

Το χωριό είναι ανώνυμο αλλά πολλοί κάτοικοί του κατονομάζονται. Κάποιος που είχε υπομονή, κάθισε και μέτρησε 29 κατονομαζόμενους Γαλάτες κατοίκους του ανυπόταχτου χωριού. Βέβαια, αρκετοί από αυτούς είναι κομπάρσοι που εμφανίζονται σε μία μόνο περιπέτεια. Εδώ θα ασχοληθούμε με τους πρωταγωνιστές, αυτούς που συμμετέχουν σε όλες τις περιπέτειες ή σε πολλές από αυτές.

Και βέβαια θα ξεκινήσουμε από τον Αστερίξ, στα γαλλικά Astérix, λογοπαίγνιο με τη λέξη astérisque, τον αστερίσκο της τυπογραφίας. Η κατάληξη -ριξ εμφανίζεται σε πολλά ονόματα επιφανών Γαλατών, π.χ. Vercingetorix, και αντιστοιχεί στο λατινικό rex, στον ρήγα, τον βασιλιά. Από εκεί, ο Γκοσινί είχε την έμπνευση να κάνει όλα τα ονόματα των Γαλατών του να τελειώνουν σε -ίξ.

Σύντροφος αχώριστος του Αστερίξ είναι ο Οβελίξ, στα γαλλικά Obélix, λογοπαίγνιο με τη λέξη obélisque, τον οβελίσκο, αλλά επίσης θα μπορούσε να συνδέεται και με ένα άλλο τυπογραφικό σύμβολο, τον οβελό – obèle, †, αν πάρουμε υπόψη και τον αστερίσκο του Αστερίξ και το ότι ο Γκοσινί καταγόταν, από τη μεριά της μητέρας του, από οικογένεια τυπογράφων.

Το ζευγάρι συμπληρώνεται από τον σκύλο του Οβελίξ, τον Idéfix, και από εδώ και πέρα γράφω πρώτα τη γαλλικήν ονομασία επειδή υπάρχουν διαφορετικές μεταφραστικές εκδοχές. Το όνομά του βγαίνει από λογοπαίγνιο με την έκφρ. idée fixe, έμμονη ιδέα. Στα δύο πρώτα τεύχη της εκδοσης Ψαρόπουλου, όπου τη μετάφραση την είχε κάνει ο Κ. Ταχτσής, το όνομα είχε αποδοθεί Κατρουλίξ. Όταν ανέλαβε ο Χιόνης, μετονομάστηκε σε Ιντεφίξ -μάλιστα υπήρχε και υποσημείωση, ότι «μεγάλωσε πια και δεν θέλει να τον λένε Κατρουλίξ».

Ο Ιντεφίξ δεν εμφανίζεται από την πρώτη περιπέτεια, αλλά από τον 5ο τόμο της σειράς, τον Γύρο της Γαλατίας, στο καρέ αριστερά. Ο Αστερίξ κι ο Οβελίξ μπαίνουν σ’ ένα αλλαντοπωλείο στο Παρίσι να ψωνίσουν, και απέξω περιμένει το σκυλάκι, το οποίο στη συνέχεια τους ακολουθεί κι αυτοί το υιοθετούν. Ωστόσο, δεν του δίνουν όνομα, παρά στον επόμενο, έκτο, τόμο, τον Αστερίξ και Κλεοπάτρα. Στα αγγλικά, λέγεται Dogmatix.

Το μαγικό φίλτρο (κατά Ψαρόπουλο) ή… ζωμό (κατά Μαμούθ) το φτιάχνει ο Panoramix, ο δρυΐδης του χωριού. Η λέξη δρυΐδης υπάρχει ήδη στα αρχαία ελληνικά, σε Στράβωνα, Ποσειδώνιο και άλλους συγγραφείς. Σύμφωνα με το λεξικό του Σουίδα, «Δρυΐδαι: παρά Γαλάταις οι φιλόσοφοι και σεμνόθεοι». Κατά συνέπεια, κακώς η μετάφραση του Μαμούθ υιοθετεί τον τύπο «δρουίδης».

Το όνομα Panoramix φυσικά είναι λογοπαίγνιο με τη λέξη panoramique, πανοραμικός. Στα ελληνικά, φυσικά, Πανοραμίξ. Στα αγγλικά, λέγεται Getafix, πολύ ωραίο λογοπαίγνιο.

* Αρχηγός του χωριού είναι ο Abraracourcix, που συνήθως εμφανίζεται πάνω σε ασπίδα υποβασταζόμενος από δύο Γαλάτες. Το όνομά του είναι λογοπαίγνιο με την έκφρ. à bras raccourcis, με τα χέρια διπλωμένα. Σύμφωνα με ένα λεξικό που έχω εδώ, το να επιτίθεται κάποιος à bras raccourcis είναι ένδειξη βίαιης επίθεσης. Στην πρώτη-πρώτη ελληνική έκδοση του Αστερίξ το 1969 το όνομα του αρχηγού είχε απλώς μεταγραμματιστεί σε Αμπραρακουρσίξ. Στην έκδοση Ψαρόπουλου είχαμε το ωραίο Μοναρχίξ. Το Μαμούθ το τροποποίησε σε Μαζεστίξ, που δεν είναι κακό αλλά δεν είναι τόσο καλό. Στα αγγλικά είναι Vitalstatistix.

Η γυναίκα του αρχηγού λέγεται Bonemine, λογοπαίγνιο με την έκφρ. bonne mine που σημαίνει φρέσκο πρόσωπο. Μιμίνα στην έκδοση Ψαρόπουλου, Μπονεμίνα στο Μαμούθ. Στα αγγλικά Impedimenta.

* Ο βάρδος του χωριού με την ανυπόφορη φωνή λέγεται Assurancetourix, λογοπαίγνιο με την έκφρ. assurance tous risques, μικτή ασφάλεια -για κάθε κίνδυνο. Και πάλι, στην έκδοση του 1969 είχαν μεταγράψει τη γαλλική ονομασία, Ασυρασεντουρίξ. Στον Ψαρόπουλο εμφανίστηκε το Κακοφωνίξ, που το Μαμούθ τροποποίησε ανοήτως σε Κακοφονίξ, λες και τους σκοτώνει. Πριν χειροκροτήσουμε την (πολύ καλή) έμπνευση του Ψαρόπουλου, να επισημάνουμε ότι Cacofonix λέγεται ο βάρδος στα αγγλικά.

* Ο σιδεράς του χωριού, που επιπλέον κοπανάει τον βάρδο για να μην τραγουδήσει, λέγεται Cétautomatix, από τη φράση c’est automatique, φράση που τη λέμε σαν δικαιολογία ότι δεν κάνουμε κάτι επίτηδες, «είναι αυτόματο». Ο σιδεράς εμφανίζεται από την πρώτη περιπέτεια, χωρίς όμως να πρωταγωνιστεί, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει άλλος Γαλάτης, ανώνυμος, που δέρνει τον βάρδο για να μην τραγουδήσει. Αυτός ο «αντιβαρδικός» ανώνυμος Γαλάτης αρχικά΄δεν έχει σταθερή μορφή, αλλά στον ένατο τόμο (Αστερίξ και Νορμανδοί) παίρνει σταθερή μορφή, όπως βλέπετε στην εικόνα αριστερά, και τελικά στον δωδέκατο τόμο (Αστερίξ Ολυμπιονίκης) παίρνει και το όνομα του Cétautomatix. Στα ελληνικά: Αυτοματίξ. Στα αγγλικά Fulliautomatix. Ο σιδεράς είναι παντρεμένος, αλλά η συμβία του δεν έχει όνομα.

* Ο σιδεράς συχνά τσακώνεται με τον ψαρά του χωριού, τον Ordralfabétix, λογοπαίγνιο με τη φράση ordre alphabétique, αλφαβητική σειρά. Στα ελληνικά Καταλφαβητίξ (Ψ) και μετά Αλφαβητίξ (Μαμούθ), στα αγγλικά Unhygienix, επειδή τα ψάρια του δεν είναι και πολύ φρέσκα. Δεν εμφανίζεται από την αρχή, αλλά από το άλμπουμ Αστερίξ στην Ισπανία. Η γυναίκα του έχει όνομα, Ιélosubmarine, από το Yellow Submarine των Μπιτλς. Γελοουσαμπμαρίνα στα ελληνικά, Bacteria στα αγγλικά.

* Ο γηραιότερος κάτοικος του χωριού είναι ο Agecanonix, λογοπαίγνιο με την έκφρ. âge canonique, που στην Καθολική Εκκλησία είναι η ηλικία που έπρεπε να έχει συμπληρώσει μια γυναίκα για να μπορεί να υπηρετεί έναν ιερωμένο -τα σαράντα χρόνια συνήθως. Ούτε αυτός εμφανίζεται από την αρχή, αλλά από τον 12ο τόμο (Αστερίξ στους Ολυμπιακούς αγώνες). Στον Ψαρόπουλο είχε μεταφραστεί «Θασεκανονίξ» επί Ταχτσή, μετά Γεροκανονίξ και Παλαιοντολογίξ (νομίζω). Στο Μαμούθ, Μαθουσαλίξ. Ο Μαθουσαλίξ είναι παντρεμένος με μια εντυπωσιακή καλλονή που όμως το όνομά της δεν αναφέρεται ποτέ.

* Πέρα από τους Γαλάτες, έχουμε βέβαια τον Ιούλιο Καίσαρα που είναι ιστορικό πρόσωπο (μαζί και τον Βρούτο σε μερικές σκηνές), ενώ σε πολλές περιπέτειες εμφανίζονται οι πειρατές, που πρωτοεμφανίζονται στον τέταρτο τόμο (Αστερίξ Μονομάχος). Ο αρχιπειρατής είναι ο Κοκκινογένης. Πρόκειται για εσωτερικό αστείο του περιοδικού Pilote, στο οποίο, από το πρώτο τεύχος εμφανιζόταν το κόμικς «Ο Δαίμονας της Καραϊβικής» με ήρωα τον πειρατή Κοκκινογένη, που είχε στο τσούρμο του τον σοφό Τριπόδη και τον μαύρο Μπαμπά, και που ο Γκοσινί τούς παρωδεί τόσο ωραία.

Οπότε, τώρα έχουμε την εισαγωγή μας και μπορούμε σε στέρεες πλέον βάσεις να αρχίσουμε και να να παρουσιάζουμε, έναν προς έναν, τους 24 τόμους του Αστερίξ. Με μια συχνότητα έναν τόμο κάθε δίμηνο, θα μας πάρει τέσσερα χρόνια -όπως βλέπετε, από προγραμματισμό το ιστολόγιο σκίζει!