Μπρος γκρεμός και πίσω βράχια;

Ο τίτλος παραλλάζει μια πασίγνωστη παροιμία, βάζοντας τα βράχια στη θέση του ρέματος -τα βράχια, που εδώ και μερικά χρόνια χρησιμοποιούνται από δημοσιογράφους και πολιτικούς σαν μεταφορά για τη χρεοκοπία της χώρας, όμοια καράβι που τα μανιασμένα κύματα ή η ατζαμοσύνη του καπετάνιου το ρίχνουν πάνω στα βράχια, και ναυαγεί (είχαμε αφιερώσει άρθρο σ’ αυτή τη λέξη).

Την έκφραση «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα» τη χρησιμοποιούμε όταν κανείς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο επιλογές που φαίνονται εξίσου δυσάρεστες ή επικίνδυνες, σαν τον καταδιωκόμενο που έχει να διαλέξει ανάμεσα στον γκρεμό και στον ορμητικό χείμαρρο. Η εικόνα υπάρχει στη γλώσσα μας από παλιά, π.χ. στον μεσαιωνικό Λίβιστρο και Ροδάμνη: «Εμπρός μας έναι θάλασσα, κρεμνός απέκει πάλιν». Παλιότερα έλεγαν επίσης «μπρος βαθύ και πίσω ρέμα», ή και «μπρος φωτιά…», αλλά σε μερικές παραλλαγές υπάρχει και το «μπρος γκρεμός και πίσω βράχος», όχι βέβαια βράχος της θάλασσας αλλά απόκρημνος πέτρινος όγκος που δεν μπορείς να τον σκαρφαλώσεις, οπότε και η αντικατάσταση του ρέματος στον τίτλο δεν είναι τόσο αυθαίρετη.

Φυσικά, στη γλώσσα έχουμε κι άλλες εκφράσεις για να περιγράψουν παρεμφερείς καταστάσεις όπου κάποιος καλείται να διαλέξει ανάμεσα σε δυο δυσάρεστες επιλογές -λέμε, για παράδειγμα, ότι κάποιος βρίσκεται «στα δυο στενά» ή, από τη μυθολογία, «ανάμεσα στη Σκύλλα και στη Χάρυβδη», ή, σε λογιότερο ύφος, «μεταξύ σφύρας και άκμονος» (ανάμεσα σφυρί κι αμόνι είναι η λαϊκή παραλλαγή).

Οι σκακιστές ένα παρόμοιο δίλημμα το λένε τσούγκτσβανγκ, λέξη δυσκολοπρόφερτη για τα δικά μας λαρύγγια, από το γερμανικό Zugzwang, εξαναγκασμός σε κίνηση. Αυτό συμβαίνει όταν ο παίχτης που έχει την κίνηση βγαίνει ζημιωμένος όποια κίνηση κι αν κάνει, ενώ αν μπορούσε, κατά παράβαση των κανονισμών, να μην κάνει καμιά κίνηση και να δώσει στον αντίπαλό του το δικαίωμα, η θέση του θα γινόταν ευκολότερη. Στο τσούγκτσβανγκ βέβαια οι διαθέσιμες επιλογές μπορεί να είναι περισσότερες από δύο.

Τα βράχια τα έβαλα στον τίτλο για να υπονοήσω όχι οποιοδήποτε δίλημμα αλλά ειδικά το δίλημμα στο οποίο βρίσκεται από προχτές η ελληνική κυβέρνηση μετά το τελεσίγραφο που παρουσίασαν οι εταίροι μας στον Έλληνα πρωθυπουργό: ή θα δεχτεί μια συμφωνία με επαχθείς όρους ή η χώρα θα οδηγηθεί σε έξοδο από την ευρωζώνη, ίσως και από την ΕΕ.

Σκληρό και δύσκολο δίλημμα, πολύ περισσότερο που έρχεται λίγες μόνο μέρες μετά τη θριαμβευτική επικράτηση του Όχι στο δημοψήφισμα, όταν ο λαός απέρριψε με εντυπωσιακό ποσοστό μια συμφωνία, για να του ζητηθεί τώρα να δεχτεί μια άλλη που θα είναι κατά πάσα πιθανότητα επαχθέστερη.

Μπορούμε βέβαια να διατηρούμε ψήγματα αισιοδοξίας, αφενός επειδή η αδιαλλαξία των εταίρων δεν αποκλείεται σε ένα βαθμό να είναι απλώς διαπραγματευτική τακτική και αφετέρου διότι η χτεσινή πολύ καλή εμφάνιση του Αλέξη Τσίπρα κατά τη συζήτηση στο Στρασβούργο έκανε καθαρό ότι οι εταίροι δεν έχουν εντελώς αρραγές μέτωπο απέναντί μας, ότι κάποιες χώρες παρουσιάζονται περισσότερο ευήκοες στις ελληνικές θέσεις.

Αλλά για χάρη της συζήτησης ας δεχτούμε μια κακή εκδοχή, ότι δηλαδή οι εταίροι απαιτούν μιαν επαχθή συμφωνία απειλώντας σε περίπτωση μη αποδοχής με τη λέξη που ελπίζω να μην αναδειχτεί σε Λέξη του 2015, το Γκρέξιτ εννοώ. Τι κάνουμε τότε;

Για ένα τέτοιο δίλημμα ίσως η καλύτερη λύση να ήταν ένα δημοψήφισμα -αν δεν είχαμε μόλις κάνει κι αν υπήρχε χρόνος, που δεν υπάρχει. Καθώς μόλις έχουμε απορρίψει μια συμφωνία με αρκετά βαριούς όρους, φαντάζει οξύμωρο να δεχτούμε μιαν άλλη με βαρύτερους, οπότε οι πρώτες σκέψεις θα έδειχναν την ηρωική έξοδο, μια λύση που φαίνεται να την προτιμούν αρκετοί μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ και στην αριστερά γενικότερα.

Ωστόσο, δεν είναι τόσο απλό. Καθώς όλο αυτό το πεντάμηνο η κυβέρνηση δεν πορεύτηκε με στόχο τη ρήξη, δεν υπάρχει προετοιμασία γι’ αυτό το ενδεχόμενο, οπότε η έξοδος θα είναι ασύντακτη: ό,τι το χειρότερο.

Όταν έχεις να διαλέξεις ανάμεσα σε δύο δεινά, της παράτασης της λιτότητας αφενός και της εξόδου από την ευρωζώνη ή και την ΕΕ αφετέρου, με συνέπειες πολύ οδυνηρές είτε στη μια περίπτωση είτε στην άλλη, αυτό που γέρνει την πλάστιγγα είναι το αντιστρεπτό ή όχι της κακής επιλογής. Η παράταση της λιτότητας είναι κάτι που μπορεί να αντιστραφεί, σε ενδεχόμενη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης ας πούμε. Αντίθετα, η έξοδος από την ευρωζώνη και πολύ περισσότερο από την ΕΕ είναι μια εξέλιξη πρακτικά αναντίστρεπτη.

Για τον λόγο αυτό, η προτίμησή μου είναι υπέρ της υπογραφής συμφωνίας.

Υπάρχει κι άλλος ένας λόγος. Το μεγαλειώδες Όχι στο δημοψήφισμα δεν ήταν βέβαια Ναι στη λιτότητα, ούτε όμως ήταν Ναι στη ρήξη. Ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας διαβεβαίωνε σε όλους τους τόνους, όλη τη δημοψηφισματική εβδομάδα, ότι το ερώτημα του δημοψηφίσματος αφορούσε αυστηρά το περιεχόμενο της συμφωνίας και όχι την παραμονή στο ευρώ, όπως κάποιοι εταίροι μας ήθελαν να το διαστρέψουν. Κι εγώ το έγραψα, πάνω από μία φορά, και γι’ αυτό προτίμησα το Όχι ενώ είμαι αντίθετος με την έξοδο από την ευρωζώνη που πιστεύω ότι θα σταθεί χειρότερη για τον εργαζόμενο και θα ωφελήσει μόνο τους κερδοσκόπους. Οπότε, αφενός το Όχι δεν θα επικρατούσε αν έμπαινε το σημερινό δίλημμα, και αφετέρου μετά τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ηθικά δεσμευμένος να αποφύγει τη ρήξη.

Θα ακούσω με πολύ ενδιαφέρον τις γνώμες σας, μεταξύ άλλων και για όσα θέματα προσπέρασα (διότι γράφω βιαστικά, στο τέλος μιας πολύ κουραστικής μέρας). Και ελπίζω ο καπετάνιος να μπορέσει να κυβερνήσει επιδέξια το καράβι, αποφεύγοντας τις πιο βαριές συνέπειες.