Μια περιήγηση στις λέξεις του 2016

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε το Σάββατο, παραμονή πρωτοχρονιάς, στο ένθετο «Υποτυπώσεις» της κατά συνθήκη κυριακάτικης «Αυγής», στην τακτική μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία». Πρόκειται για μια λεξιλογική ανασκόπηση του 2016 και από αυτή την άποψη έχει κοινά στοιχεία με άλλα άρθρα του ιστολογίου, αφού στο τέλος του χρόνου ψηφίσαμε κι εμείς εδώ τη Λέξη του 2016 όπως κάθε χρόνο.

Με το σημερινό άρθρο μπορούμε να πούμε ότι ολοκληρώνεται η ανασκόπηση του λεξιλογικού 2016, και ξεκινάει το λεξιλογικό 2017. Καλή λεξιλογική χρονιά λοιπόν!

Για έκτη χρονιά φέτος, η στήλη θα ενδώσει στο έθιμο των ημερών, κι έτσι το σημερινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπησης. Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε τις λέξεις της χρονιάς, μ’ άλλα λόγια τις λέξεις που σημάδεψαν το 2016, που συζητήθηκαν και ακούστηκαν πολύ, ή και που γεννήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε, μια χρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκε να επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δίσεκτα χρόνια.

Οι επισκέπτες του ιστολογίου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», που έχει τον ίδιο τίτλο με τη στήλη μας, και που τους κάλεσα να διαλέξουν τη Λέξη του 2016, ανέδειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξη μπρέξιτ, και όχι άδικα αφού είναι μια λέξη που σημάδεψε τη χρονιά από τότε που το βρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε, κάπως αναπάντεχα, την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση και προκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δεν ξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν. Φυσικά, πρόκειται για συμφυρμό από το Britain και το exit, πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ, λέξης που είχε κυριαρχήσει το 2015, πράγμα που δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρωνεία.

 

 

Η επίσης αναπάντεχη για πολλούς νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ ήρθε μάλλον αργά για να αποτυπωθεί λεξιλογικά (πέρα από λογοπαίγνια του τύπου «τραμπ(άλα)») αλλά πάντως αποδόθηκε στην ίδια αιτία, στον υποτιθέμενο λαϊκισμό που θεωρείται πλέον ο υπ’ αριθμόν ένα εχθρός· στα καθ’ ημάς έχουμε τον εθνολαϊκισμό, που οι συστημικοί διανοούμενοι θέλουν να προσάψουν στη σημερινή συγκυβέρνηση, αν και από ορισμένους ακροκεντρώους ακούγεται τελευταία η παραλλαγή εθνικολαϊκισμός, που την έχει υιοθετήσει και ο γκουρού του χώρου, ο Ευάγγελος Βενιζέλος που αδημονεί για την ήττα του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ (προσέξτε, πόσο ήθος αποπνέει το ουδέτερο άρθρο!)

Στα καθ’ ημάς, ακούστηκε πολύ και δέσποσε μέσα στη χρονιά η λέξη χρέος, όπως και πέρυσι· κι αν το 2015 συνοδευόταν από αλυσίδα επιθέτων (απεχθές και επαχθές, επονείδιστο και παράνομο…), τη φετινή χρονιά είχαμε κυρίως σύμπλοκους όρους όπως την ελάφρυνση χρέους ή την απομείωση του χρέους, ενώ η συζήτηση περιστράφηκε στο αν είναι ή όχι βιώσιμο το ελληνικό χρέος (και η κοινωνία που το εξοφλεί…) και στη στερεότυπη φράση-υπόσχεση ότι (σε τρία τέρμινα) «θα ανοίξει η συζήτηση για το ελληνικό χρέος».

Ακούστηκαν βέβαια πολύ οι θεσμοί, που ήταν περσινή πατέντα στη θέση της τρόικας, αλλά και, όλο και περισσότερο, οι δανειστές, που προβάλλουν ολοένα και νέες απαιτήσεις. Και βέβαια το μνημόνιο, μια λέξη που βαραίνει την καθημερινή μας ζωή από το 2010, και που έχει δώσει και το επίθετο μνημονιακός με τη διπλή σημασία (αφενός ο οπαδός του μνημονίου, αφετέρου ο αναφερόμενος στο μνημόνιο, π.χ. μνημονιακή απαίτηση και τα σκυλιά δεμένα), τη χρονιά που μας πέρασε έδωσε τον σύμπλοκο όρο τέταρτο μνημόνιο, σαν απροσδιόριστη απειλή για το μέλλον.

Επίσης κυριάρχησε στην επικαιρότητά μας η αξιολόγηση, η δεύτερη αξιολόγηση ακριβέστερα, που όλο λέει να κλείσει και δεν κλείνει και που μεταφέρθηκε ήδη στο 2017. Το καλοκαίρι είχαμε το πολυνομοσχέδιο που μαζί με πολλά δυσβάστακτα οικονομικά μέτρα έφερε στη ζωή μας έναν όρο που θα είχε όλα τα φόντα να γίνει λέξη της χρονιάς, αλλά ένα σοβαρό μειονέκτημα: ότι δεν ήταν λέξη άμεσης εφαρμογής: ψηφίστηκε μεν αλλά δεν εφαρμόστηκε -και μακάρι να μην εφαρμοστεί ποτέ. Εννοώ τον κόφτη, όπως πολύ εύστοχα η δημοσιογραφική γλώσσα βάφτισε τον «αυτόματο μηχανισμό περικοπής των δημόσιων δαπανών» που θα ενεργοποιείται σε περίπτωση μη εφαρμογής των οικονομικών στόχων. Πέρα από τον δαμόκλειο κόφτη, στο ίδιο πολυνομοσχέδιο περιεχόταν κι άλλος ένας νεολογισμός, το υπερταμείο στο οποίο περιέρχονται για να «αξιοποιηθούν» διάφορα περιουσιακά στοιχεία του δημοσίου. Όσο είμαστε στα ίδια συμφραζόμενα, ας προσθέσουμε και τα πρωτογενή πλεονάσματα, στον πληθυντικό αριθμό, τη σειρά θετικών ετήσιων επιδόσεων που πρέπει να παρουσιάσει η ελληνική οικονομία.

Ένα ακόμα νομοσχέδιο που δέσποσε στην επικαιρότητα της χρονιάς που πέρασε ήταν το νομοσχέδιο για τις τηλεοπτικές άδειες το οποίο ναι μεν κρίθηκε αντισυνταγματικό, πρόλαβε όμως να ξαναφέρει στην επικαιρότητα τον όρο καναλάρχες αλλά και να φέρει στην καθημερινή μας κουβέντα, αιφνιδιάζοντάς μας, έναν όρο που υπήρχε από τον προπερασμένον αιώνα αλλά έμενε ως τώρα κρυμμένος σε νομικούς κώδικες, τον υπερθεματιστή. Στα ίδια συμφραζόμενα έγινε πολλή κουβέντα για το ΕΣΡ (προφέρεται: ε-σου-ρου), το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, που επιτέλους έγινε κατορθωτό να συσταθεί.

Στην εσωτερική πολιτική, να αναφέρουμε τον όρο σανός που χρησιμοποιείται κυρίως από την αντιπολίτευση για την κυβερνητική προπαγάνδα, καθώς και το πρόσημο που προσδιορίζει μέτρα που θεσπίζονται (π.χ. μεταρρυθμίσεις «με προοδευτικό πρόσημο»). Κάπου τον Ιούνιο ακούστηκε πολύ το σύνθημα Παραιτηθείτε αλλά οι διαδηλώσεις (κατσαρόλας) που έγιναν ήταν αναιμικές. Την άνοιξη είχαμε και το σούσουρο με τον διορισμό και μετά την παραίτηση του Γιαν Φαμπρ, και ακούστηκαν αρκετά τα παλλόμενα πέη.

Για να μη μένουμε μόνο στα του οίκου μας, πέρα από το μπρέξιτ, ακούστηκαν και φέτος πολύ οι τζιχαντιστές και το Ισλαμικό Κράτος, που όλο και συχνότερα ακούγεται και με το αραβικό του όνομα, Νταές. Στο κλίμα ισλαμοφοβίας που καλλιεργεί η ευρωπαϊκή δεξιά και ακροδεξιά είχαμε το καλοκαίρι το μπουρκίνι και τις απαγορεύσεις του.

Ωστόσο, αυτό που σημάδεψε την φετινή χρονιά, και που εγώ θα διάλεγα για Λέξη της Χρονιάς, είναι οι πρόσφυγες που έχουν έρθει για να μείνουν -και όχι απλώς για να περάσουν από τη χώρα μας, όπως πέρυσι, ή για να συνωστίζονται στα χοτ σποτ της πρώτης υποδοχής. Οι πρόσφυγες, που ενεργοποίησαν μερικά από τα καλύτερα, αλλά και τα χειρότερα, ανακλαστικά των Ελλήνων και των Ευρωπαίων, κάνοντας τον ιστότοπο dictionary.com να διαλέξει ως (αγγλική) λέξη της χρονιάς τη λέξη xenophobia.

Στην ξενοφοβία αντίδοτο είναι μια λέξη που ακούγεται αρκετά όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης, και ακούστηκε και φέτος, η αλληλεγγύη, που φέτος πήρε κι άλλες διαστάσεις, αφού εκδηλώνεται και προς τους πρόσφυγες και όχι μόνο προς τα θύματα της μνημονιακής λαίλαπας –και ειδικά με τη διάσταση αυτή ακούστηκαν αρκετά και οι αλληλέγγυοι. Θα χρειαστεί και του χρόνου αλληλεγγύη για να μη μας πάρει από κάτω η επαπειλούμενη πανευρωπαϊκή συντηρητική στροφή…..