Και πάλι για τον γέροντα Παστίτσιο

Πριν από τεσσεράμισι χρόνια -μια ζωή, θα έλεγε κανείς- η ελληνική μπλογκόσφαιρα είχε αναστατωθεί από την υπόθεση του γέροντα Παστίτσιου. Για να φρεσκάρω τη μνήμη σας, έτσι ονομαζόταν μια σατιρική σελίδα στο Φέισμπουκ, που ειρωνευόταν την καπηλεία και τις υπερβολές που διαδίδονταν από παραθρησκευτικούς και εθνικιστικούς κύκλους γύρω από τον γέροντα Παΐσιο, έναν αγιορείτη μοναχό (κατά κόσμον Αρσένιος Εζνεπίδης, 1924-1994) που έγινε γνωστός από κάποιες ασυνάρτητες ρήσεις του που προβάλλονται ως προφητείες (και που δεν ξέρουμε καν αν είναι δικές του ή μεταγενέστερες προσθήκες), καθώς και για τα θαύματα που υποτίθεται ότι γίνονται στη μονή όπου είναι θαμμένος. Ο Παΐσιος, στο μεταξύ, ύστερα από διαδικασίες φαστ-τρακ έχει από το 2015 γίνει άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Η τρολοσελίδα του Γέροντα Παστίτσιου (που είχε ανθρώπινο σώμα αλλά παστιτσένιο κεφάλι) είχε μεγάλη επιτυχία και τελικά αυτό δεν της βγήκε σε καλό. Ο εμπνευστής της σελίδας, παρωδώντας τις ειδήσεις για δήθεν θαύματα του Παΐσιου, είχε την έξυπνη ιδέα να κατασκευάσει ένα ψευτοθαύμα του Παστίτσιου, ότι τάχα θεράπευσε έναν 18χρονο χρήστη ναρκωτικών που είχε πάθει τροχαίο ατύχημα. Η φάρσα είχε μεγάλη επιτυχία, ίσως μεγαλύτερη απ’ ό,τι έπρεπε, μια και αναδημοσιεύτηκε ευρύτατα από τους παϊσιοκάπηλους -κι έφτασε να γίνει πρωτοσέλιδο, τον Αύγουστο του 2012, στην ακροδεξιά Ελεύθερη Ώρα. Και βέβαια, όταν οι παϊσιοκάπηλοι έμαθαν ότι είχαν πιαστεί κορόιδα, θύμωσαν -και κάπου εκεί η υπόθεση ξέφυγε από τα στενά όρια της μπλογκόσφαιρας κι έπαψε να είναι απλώς τρικυμία σε ένα φλιτζάνι καφέ.

Πράγματι, λίγες μέρες αργότερα, ο βουλευτής Χρ. Παππάς, υπαρχηγός της ναζιστικής συμμορίας, έκανε ερώτηση στη Βουλή υποστηρίζοντας ότι ο δημιουργός της τρολοσελίδας (που ως τότε ήταν άγνωστος) «υβρίζει, ειρωνεύεται και προσπαθεί να ευτελίσει την ιερή μορφή της Ελληνορθοδοξίας, τον Γέροντα Παΐσιο».

Θυμίζω ότι βρισκόμαστε στο 2012, όταν η Χρυσή Αυγή απολαμβάνει τη δόξα της εισόδου της στη Βουλή, ο Μιχαλολιάκος είναι το αγαπημένο παιδί των ιδιωτικών καναλιών που τον ξεπλένουν με στοργή και ζήλο, πίνοντας από την κούπα του, ενώ στυλοβάτες του καθεστώτος όπως ο Μπάμπης Παπαδημητρίου λαχταρούν να δημιουργηθεί μια «σοβαρή Χρυσή Αυγή» για να το στηρίξει.

Η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, που τόσο βραδυκίνητη ήταν όταν επρόκειτο για την άρση απορρήτου των ακροδεξιών εγκληματιών, εδώ έδρασε ταχύτατα: το απόρρητο των τηλεπικοινωνιών της σελίδας του Παστίτσιου άρθηκε, και στις 21 Σεπτεμβρίου ο διαχειριστής της, ο (τότε) 27χρονος Φίλιππος Λοΐζος, συνελήφθη και υποχρεώθηκε να κατεβάσει τη σελίδα του. Τον Ιανουάριο του 2014 έγινε η δίκη: ο Λοΐζος κρίθηκε ένοχος για εξύβριση θρησκεύματος κατ’ εξακολούθηση και καταδικάστηκε σε 10 μήνες φυλάκιση με αναστολή. Άσκησε φυσικά έφεση.

Την υπόθεση αυτή δεν την ανέφερα από κάποια νοσταλγική διάθεση ανασκόπησης αλλά επειδή ξανάρχεται στην επικαιρότητα.

Ξανάρχεται στην επικαιρότητα, επειδή στις 2 Μαρτίου εκδικάζεται σε δεύτερο βαθμό η υπόθεση, ύστερα από την έφεση που άσκησε ο Λοϊζος.

Στο μεταξύ, μερικά πράγματα έχουν αλλάξει πολύ. Η ναζιστική συμμορία είναι σήμερα υπόδικη ενώ μετά την κυβερνητική αλλαγή του 2015 στην κυβέρνηση βρίσκεται ο ΣΥΡΙΖΑ, που είχε καταδικάσει έντονα τη δίωξη του «Παστίτσιου». Αλλά και ο επικεφαλής της ΔΗΕ, ο «δαιμόνιος» ταξίαρχος Σφακιανάκης, που είχε μπει από πέρυσι στο ψυγείο, πριν από μερικές μέρες αποστρατεύτηκε.

Μερικά πράγματα έχουν αλλάξει, αλλά δεν είναι αρκετά. Θέλω να πω, ενώ ήταν εξαγγελία του ΣΥΡΙΖΑ ότι θα καταργούσε τους νόμους περί βλασφημίας, μέχρι τώρα δεν το έχει πράξει, έστω κι αν οι εξαγγελίες ανανεώθηκαν σχετικά πρόσφατα -αν και δεν νομίζω ότι η καθυστέρηση είναι σκόπιμη. Να θυμίσω ότι η Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες στην ΕΕ (μαζί με Ιρλανδία και Πολωνία, θαρρώ) που διατηρεί νομοθεσία περί βλασφημίας και ότι το 2012 ο τότε υφυπουργός δικαιοσύνης, παραπλανώντας τη Βουλή, έκανε τις διατάξεις αυστηρότερες.

Η βλασφημία, όπως έχουμε ξαναγράψει, είναι λέξη που έχει περάσει και στις δυτικές γλώσσες με προφανείς και όχι και τόσο προφανείς απογόνους. Το αγγλικό blasphemy και το γαλλικό blasphème φαίνεται καθαρά πως είναι ελληνικής αρχής -από το ph που χρησιμοποιείται στη σημερινή ορθογραφία αντί του f. Πράγματι, η λέξη βλασφημία, όπως και πολλές άλλες εκκλησιαστικές λέξεις, πέρασε, μέσω των λατινικών, σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες (όχι πάντως στις σκανδιναβικές ή τις σλάβικες).

Η ετυμολογία της λέξης είναι πεντακάθαρη κατά το ήμισυ και μισοσκότεινη κατά το άλλο μισό. Ολοφάνερα, το β’ συνθετικό είναι η φήμη. Το πρώτο συνθετικό, φαίνεται  εύλογο να το συσχετίσουμε με το ρήμα βλάπτω, αλλά στον Chantraine διαβάζω ότι αυτή η εκδοχή προσκρούει σε φωνητικές δυσκολίες. Πάντως και σημασιολογικά στέκει, μια και αρχικά η βλασφημία δεν είχε αποκλειστική σχέση με τα θεία, σήμαινε «δυσφημώ, συκοφαντώ κάποιον»· ο Ισοκράτης, ας πούμε, παραπονιέται ότι αντιλήφθηκε κάποιους σοφιστές «βλασφημούντας περί της εμής διατριβής», ότι κακολογούσαν δηλαδή την ασχολία του. Υπάρχει όμως και η σημασία «μιλάω με ασέβεια για ιερά πράγματα». Με τους Εβδομήκοντα, και βέβαια με την εμφάνιση του χριστιανισμού, η λέξη πήρε τη σημερινή της σημασία.

Στις άλλες γλώσσες πέρασε μέσω λατινικών, όπου όμως έγινε ένας διχασμός. Τα λατινικά της εκκλησίας διατήρησαν τον λόγιο τύπο, blasphemia, και από εκεί πέρασε η λέξη στα γαλλικά (blasphème), στα αγγλικά (blasphemy) κτλ. αν και πρέπει να πούμε ότι παλιά το έγραφαν και με f, blasfemie. Από την άλλη πλευρά, όμως, η λέξη μιλιόταν και από τον πολύ κόσμο, κι έτσι δεν έμεινε αναλλοίωτη. Το λατινικό blasphemare έγινε blasimare και *blastemare και από εκεί έχουμε τις ιταλικές λέξεις biasimare (το ρήμα) και bestemmia (το ουσιαστικό), ενώ έχουμε και μερικές ακόμα λέξεις που δεν φαίνονται εκ πρώτης όψεως ότι προέρχονται από εκεί.

Για παράδειγμα, από το (αμάρτυρο, αλλά σαφώς τεκμαιρόμενο) *blastemare, φτάνουμε στο παλαιογαλλικό blasmer, σημερινό γαλλικό blâmer (μέμφομαι, κατηγορώ) και βέβαια στο αγγλικό blame, που το ακούμε συνέχεια τελευταία, π.χ. στο μπλέιμ γκέιμ, το παιχνίδι της επίρριψης των ευθυνών.

Επίσης, στα ισπανικά έχουμε το ρήμα lastimar (πληγώνω ή προσβάλλω) και το ουσιαστικό lastima, εξού και η επιφωνηματική φράση que lástima! (τι κρίμα! -όπως στο ρεφρέν του τραγουδιού που ακούμε στο γιουτουμπάκι).

Στα νέα ελληνικά βέβαια λέμε «βλαστημάω» και «βλαστήμια» (αν και το «βλάστημος» δεν πολυακούγεται πια). Η τροπή του φ σε τ έγινε μέσω ενός μεσαιωνικού τύπου βλασθημώ, ίσως από παρασυσχέτιση με τον θυμό. Διατηρούμε και τις δυο λέξεις, βλαστήμια και βλασφημία, αλλά ο ποινικός κώδικας με τον οποίο παραπέμφθηκε σε δίκη ο Παστίτσιος κάνει φυσικά λόγο για βλασφημία.

Ενόψει της εκδίκασης της έφεσης, στις 2 Μαρτίου, έχει σημασία, έστω και συμβολικά, να καταργηθεί ο νόμος πριν εκδικαστεί η έφεση, δηλαδή μέσα στον επόμενο μήνα (που είναι και κουτσός). Σε πρόσφατο σχετικό άρθρο, που έχει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία για την υπόθεση, διαβάζω δηλώσεις της ΓΓ Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, της Μαρίας Γιαννακάκη, ότι «η Γενική Γραμματεία έχει υποβάλει εισήγηση στη Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή για την αναθεώρηση του Ποινικού Κώδικα για την κατάργηση των διατάξεων περί βλασφημίας (άρθρα 198 και 199 ΠΚ)». Βέβαια, αυτό είναι μια διαδικασία μακρόχρονη, γι’ αυτό δεν θα ήταν κακή ιδέα να γίνει αυτό που επίσης ακούγεται, δηλαδή να καταργηθούν τα δυο άρθρα με τροπολογία σε, κατ’ ανάγκη, άσχετο νομοσχέδιο.

Είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο, πάντως, οι περί βλασφημίας διατάξεις πρέπει να καταργηθούν. Η βλασφημία είναι λέξη ελληνική, σύμφωνοι, αλλά τη διατηρούμε με δόξα και τιμή στα λεξικά μας -δεν είναι ανάγκη να την έχουμε και στην ποινική νομοθεσία μας.

Διαφημιστικό: Σήμερα το απόγευμα, στις 4 μ.μ. (ώρα Ελλάδος) είμαι προσκαλεσμένος στην εκπομπή Usus Norma Loquendi του Σπύρου Αρμοστή, στο ιντερνετικό ραδιόφωνο MyCyRadio. Για να μας ακούσετε ζωντανά, πρέπει να πάτε εδώ και να πατήσετε το κουμπί της εκκίνησης.