Τι μπορεί να κάνει ένα κόμμα

Ένα κόμμα, αλλά ποιο κόμμα; Ή μήπως ένα είναι το Κόμμα; Όμως το άρθρο δεν έχει ως αντικείμενό του τα πολιτικά κόμματα, αλλά το σημείο στίξης. Πρόκειται για την ίδια λέξη, παράγωγο του αρχαίου ρήματος «κόπτω», που είχε ήδη από τα ελληνιστικά χρόνια πάρει και τις δύο σημερινές σημασίες, πρώτα του σημείου στίξης και μετά της πολιτικής μερίδας -διότι δεν είχαν μεν κοινοβουλευτισμό οι ΑΗΠ αλλά πολιτική είχαν. Αυτή η σύμπτωση των λέξεων είναι ιδιαιτερότητα της ελληνικής, αν και βέβαια η αγγλική π.χ. ονομασία για το κόμμα (party) έχει ακόμα περισσότερες άλλες σημασίες.

Όμως εδώ ασχολούμαστε με το σημείο στίξης, το οποίο, θυμίζω, είναι comma και στα αγγλικά, μέσω λατινικών, όπως άλλωστε ελληνική αρχή έχουν και το colon (:) ή το period (.).

Τι μπορεί λοιπόν να σου κάνει ένα κόμμα; Ξέρουμε όλοι μας από το σχολείο την ιστορία με το μαντείο των Δελφών, που το ρώτησε κάποιος, που επρόκειτο να πάει στον πόλεμο, ποια θα ήταν η μοίρα του. Το μαντείο απάντησε «ήξεις αφήξεις ου θνήξεις εν πολέμω» κι ο λεγάμενος πήγε θαρρετά στον πόλεμο, όμως σκοτώθηκε. Οι δικοί του παραπονέθηκαν, και το μαντείο τούς απάντησε ότι δεν είχαν προσέξει τη θέση του κόμματος στη φράση. Το είχαν υποσυνείδητα βάλει μετά τη δεύτερη λέξη, ήξεις αφήξεις, ου θνήξεις εν πολέμω (θα πας, θα γυρίσεις, δεν θα πεθάνεις στον πόλεμο) ενώ έπρεπε να το βάλουν μετά την τρίτη λέξη, ήξεις αφήξεις ου, θνήξεις εν πολέμω –παναπεί, θα πας και δεν θα γυρίσεις, θα πεθάνεις στον πόλεμο.

Το επεισόδιο αυτό, που δεν ξέρουμε αν συνέβη, χάρισε στη γλώσσα μας την έκφραση «ήξεις-αφήξεις» (ή ήξεις-αφίξεις) αλλά πρέπει να ξέρουμε ότι ΔΕΝ παραδίδεται στην αρχαία γραμματεία (παρά μόνο το αντίστοιχο ibis redibis σε λατινικά) και η φράση του χρησμού έχει προβληματάκια στα αρχαία. Όμως όλα αυτά τα έχουμε γράψει σε ένα παλιότερο άρθρο, το οποίο κατέληξε στο πουθενά, διότι και η λατινική φράση παραδίδεται μόλις τον 16ο αιώνα. Οπότε, αφήνουμε εδώ τον δελφικό χρησμό και προχωράμε στην είδηση που έδωσε το έναυσμα για το σημερινό άρθρο.

Σε μια πρόσφατη αγωγή που άσκησαν εργαζόμενοι, λοιπόν, ένα κόμμα (ή μάλλον η έλλειψη ενός κόμματος) σε ένα νομοθετικό κείμενο έκρινε την απόφαση.

Δεν ήταν βέβαια ένα κόμμα της σειράς, ήταν κόμμα Οξφορδιανό. Αλλά ας αφηγηθούμε την ιστορία (που μπορείτε επίσης να τη διαβάσετε στα αγγλικά, εδώ).

Τρεις οδηγοί φορτηγών, που δούλευαν για μια εταιρεία γαλακτοκομικών προϊόντων στο Μέιν των Ηνωμένων Πολιτειών, έκαναν αγωγή στην εταιρεία και ζητούσαν να τους καταβληθούν οι υπερωρίες τους, που η εταιρεία, ερμηνεύοντας διαφορετικά τον νόμο, αρνιόταν να τους πληρώσει.

Σύμφωνα με τον νόμο της πολιτείας του Μέιν, ο εργαζόμενος δικαιούται υπερωριακή αμοιβή (+50% στο κανονικό ωρομίσθιο) όταν δουλέψει πάνω από 40 ώρες την εβδομάδα. Ωστόσο, από τις διατάξεις αυτές εξαιρούνται ορισμένοι κλάδοι, οι εξής:

The canning, processing, preserving, freezing, drying, marketing, storing, packing for shipment or distribution of:

(1) Agricultural produce;

(2) Meat and fish products; and

(3) Perishable foods.

Εξαιρούνται λοιπόν όσοι εργάζονται στο κονσερβάρισμα, την κατεργασία κτλ. …. τη συσκευασία για αποστολή ή διανομή:

(1) Γεωργικών προϊόντων
(2) Κρεάτων και ψαριών
(3) Φθαρτών τροφίμων, που τα λένε οι Κύπριοι -εμείς τα λέμε ευπαθή ή αλλοιώσιμα.

Οι τρεις οδηγοί παρέδιδαν γάλα και γαλακτοκομικά, άρα έκαναν διανομή φθαρτών/ευπαθών προϊόντων, άρα εξαιρούνταν ή όχι από τις ευεργετικές περί υπερωριακής αμοιβής διατάξεις; Πώς διαβάζετε εσείς τον νόμο;

Ο δικηγόρος των φορτηγατζήδων υποστήριξε ότι η διατύπωση «packing for shipment or distribution of perishable foods» εννοεί όσους εργάζονται στη συσκευασία τροφίμων προκειμένου αυτά να αποσταλούν ή διανεμηθούν. Οι φορτηγατζήδες δεν συσκεύαζαν το γάλα, μόνο το μετέφεραν, άρα δεν εμπίπτανε στην εξαίρεση κι έπρεπε να πληρώνονται υπερωριακά.

Ο δικηγόρος της εταιρείας υποστήριξε ότι η διατύπωση αυτη εννοεί όσους εργάζονται στη συσκευασία τροφίμων προς αποστολή Ή στη διανομή τους, άρα οι οδηγοί, εφόσον έκαναν διανομή, εμπίπτανε στην εξαίρεση και καλώς δεν πληρώνονταν υπερωρίες.

Ο δικαστής του εφετείου, που έκρινε την υπόθεση σε δεύτερο βαθμό, έγραψε 30 σελίδες απόφαση, που δεν τις έχω διαβάσει προσεχτικά (μπορείτε να τις δείτε εδώ) αλλά πάντως έκρινε ότι η ερμηνεία της εταιρείας θα ήταν σωστή αν στο κείμενο του νόμου υπήρχε κόμμα μετά τη λέξη shipment: «packing for shipment, or distribution of perishable foods» Τότε θα γινόταν σαφές ότι μία δραστηριότητα είναι η συσκευασία προς αποστολή και άλλη η διανομή, και ότι και οι δυο εξαιρούνται από τις διατάξεις περί υπερωριακής αμοιβής. Με το να μην υπάρχει αυτο το κόμμα, η πρόταση γίνεται αμφίσημη, κι επειδή κάθε αμφισημία στους εργατικούς νόμους πρέπει να ερμηνεύεται υπέρ του εργαζομένου (ωραία αρχή αυτή) ο δικαστής δικαίωσε τους τρεις φορτηγατζήδες και ανέτρεψε την απόφαση του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου.

Το κόμμα αυτό ο δικαστής το αποκαλεί serial comma, ενώ λέγεται επίσης και Oxford comma διότι τη χρήση του τη συνιστά ο Οδηγός ύφους του Oxford University Press επειδή προσθέτει σαφήνεια στη φράση. Κάποιοι φέρνουν για παράδειγμα την προταση: We invited the strippers, JFK, and Stalin. Λένε πως αν δεν μπει το Οξφορδιανό κόμμα, δηλαδή αν γραφτεί: We invited the strippers, JFK and Stalin, αυτό σημαίνει πως ο Κένεντι και ο Στάλιν ήταν οι δυο στριπτιτζήδες! Το επιχείρημα αυτό δεν το δέχονται όλοι όμως.

Ενδιαφέρον είναι ότι, όπως επισήμανε ο δικηγόρος της εταιρείας, ο Οδηγός συγγραφής νομοθετικών κειμένων της πολιτείας του Μέιν συνιστά στους συντάκτες να αποφεύγουν το Οξφορδιανό κόμμα. Παρ’ όλ’ αυτά, ο εφέτης δικαίωσ τους εργαζομένους -και πέρα από τους τρεις που έκαναν την αγωγή θα επωφεληθούν άλλοι 70 από την απόφαση.

Στο άρθρο της Νιου Γιορκ Τάιμς γίνεται αναφορά και σε άλλες περιπτώσεις όπου ένα κόμμα έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε δικαστικές διενέξεις.

Από την άλλη, πριν από μερικά χρόνια, τότε που πρωτομπήκαμε στα μνημόνια, κυκλοφορούσε στα κοινωνικά μέσα ένα ευφυολόγημα, ότι «Στο δημοτικο σχολείο η δασκάλα μάς έλεγε ότι ένα λάθος κόμμα μπορεί να σου χαλάσει τη σύνταξη, κι εγώ δεν το πίστευα -τώρα όμως κατάλαβα τι εννοούσε». Έχω καιρό να το ακούσω, πάντως.