Η χωριατοπούλα Ρετζινέλα για άλλη μια φορά

Έφτασε η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου και επετειακό άρθρο δεν έχουμε βάλει (εκτός απο το διήγημα του Κ. Λώλου την Κυριακή) -την παράλειψη αυτή θα τη διορθώσω σήμερα, όχι όμως με φρέσκο άρθρο, διότι έχω ταξίδι, παρά με επανάληψη (η επανάληψη διορθώνει την παράλειψη και ριμάρει μαζί της παρόλο που δεν έχουν κοινή ετυμολογία).

Και μάλιστα με επανάληψη επανάληψης, αφου το άρθρο που θα δημοσιεύσουμε έχει ξαναμπεί άλλες τρεις φορές στο ιστολόγιο, πάλι τέτοιες μέρες (εδώ η προηγούμενη). Το αξίζει όμως, είναι από τα καλά άρθρα του ιστολογίου, και επιπλεον είναι καρπός συνεργασίας -το είχα γράψει μαζί με τον αείμνηστο Αλλού Φαν Μαρξ, τον άρχοντα της Μπλογκοσλοβακίας, που μας άφησε στις αρχές του 2014.

Το 1938 ο Ιταλός συνθέτης Έλντο ντι Λάτσαρο (di Lazzaro, 1902-1968) γράφει, σε λόγια του Κ. Μπρούνο, ένα τραγούδι στο οποίο παίνευε τα κάλλη μιας ωραίας χωριατοπούλας από τα βουνά των Αμπρούτσι, της Ρετζινέλας. Το τραγούδι λέγεται Reginella Campagnola, Η χωριατοπούλα Ρετζινέλα (όπως έχουμε γράψει, στα ιταλικά campagna είναι η ύπαιθρος, η εξοχή). Οι στίχοι είναι σύμφωνοι με τις προδιαγραφές του φασιστικού καθεστώτος: υμνούν την αγνή ζωή της υπαίθρου και την ευημερία των αγροτών, αν και γράφτηκαν μέσα στη βουή της μιλανέζικης μεγαλούπολης. Η μουσική έχει κάτι που σε κάνει να την προσέξεις αμέσως. Ο ντι Λάτσαρο (1902-1968) είχε κάνει κι άλλες μεγάλες επιτυχίες που είχαν ηρωίδες κοπέλες από διάφορες περιοχές της Ιταλίας, και είχε την τύχη να μη γράψει τραγούδι ανοιχτά προπαγανδιστικό για το φασιστικό καθεστώς.  (Ωστόσο, ο πρώτος τραγουδιστής της Ρετζινέλας, ο Κάρλο Μπούτι, είναι αυτός που τραγούδησε και τη Faccetta nera, τον ύμνο των φασιστών).

Να τα λόγια:

All’alba quando spunta il sole,
là nell’Abruzzo tutto d’or…
le prosperose campagnole
discendono le valli in fior.

O campagnola bella,
tu sei la Reginella.
Negli occhi tuoi c’è il sole
c’è il colore delle viole,
delle valli tutte in fior!…

Se canti la tua voce,
è un’armonia di pace,
che si diffonde e dice:
“se vuoi vivere felice
devi vivere quassù!…”

Quand’è la festa del paesello,
con la sua cesta se ne va…
trotterellando l’asinello,
la porta verso la città.

O campagnola bella…
………………………………..

Ma poi la sera al tramontare,
con le sue amiche se ne va…
è tutta intenta a raccontare,
quello che ha veduto là in città.

O campagnola bella…
………………………………..

Και ας το ακούσουμε εδώ από τoν Κάρλο Μπούτι.

και εδώ από τη Τζουλιέτα Σάκο:

Το τραγούδι έγινε μεγάλη επιτυχία, ιδίως επειδή ήταν ιδανικό για τα πανηγύρια στα χωριά και τις χοροεσπερίδες στην πόλη με συνοδεία από ακορντεόν, ένα όργανο που πολύ εύκολα βρισκόταν.

Πολύ γρήγορα ξεπέρασε τα όρια της Ιταλίας. Ήρθε και στην Ελλάδα, όπου πρώτος το διασκεύασε ο Πωλ Μενεστρέλ: έβαλε ελληνικούς στίχους στη μουσική του ντι Λάτσαρο και το ανάθεσε στον Φώτη Πολυμέρη να το τραγουδήσει σε δίσκο. (Προηγουμένως ίσως το είχε τραγουδήσει ζωντανά και η, νεότατη τότε, Ρένα Βλαχοπούλου). Και εδώ έγινε μεγάλη επιτυχία. Κυκλοφόρησε σε δίσκο από την COLUMBIA Ελλάδος, με αριθμό δίσκου DG 6541 και αριθμό μήτρας CG 2060. Στην ετικέτα του δίσκου ως στιχουργός αναφέρεται ο Πωλ Μενεστρέλ, ως συνθέτης ο E. DI LAZZARO, και το τραγούδι χαρακτηρίζεται «ελαφρό φοξ».

Ορίστε τα λόγια:

ΜΙΚΡΗ ΧΩΡΙΑΤΟΠΟΥΛΑ

Με το χαμόγελο στα χείλη
φέρνει Άνοιξη μεσ’ τις καρδιές
και σαν τριαντάφυλλο τ’ Απρίλη
σκορπάει γύρω ευωδιές

Στα μάγουλά της η αυγούλα
τριαντάφυλλου έβαλε ομορφιά
και στην αθώα της καρδούλα
τα όνειρα έχτισαν φωλιά

Σαν πάει με το γαϊδουράκι
τα φρούτα της στην αγορά
στο πέρασμά της με μεράκι
της λεν οι νέοι τρυφερά

Μικρή χωριατοπούλα
γλυκειά μελαχροινούλα
δυο μάτια βελουδένια
δυο χειλάκια κερασένια
να τι έχεις για προικιά!

Το τραγούδι το ακούμε εδώ (με ευχαριστίες στον Allu Fun Marx):

Με την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940, το τραγούδι διασκευάζεται άλλη μια φορά, αυτήν που ξέρουμε όλοι μας, από έναν ευφυέστατο στιχουργό, συνθέτη και κομφερανσιέ, τον Γιώργο Οικονομίδη (που θα ήταν άδικο να τον θυμόμαστε μόνο από όσα έκανε ως διασκεδαστής των συνταγματαρχών επί χούντας). Το ερμηνεύει ο Νίκος Γούναρης με τη συνοδεία χορωδίας, και είναι το περίφημο Κορόιδο Μουσολίνι (ο κανονικός τίτλος είναι «Στη Ρώμη»).

Μια παρένθεση εδώ: σήμερα παρουσιάζεται πολλές φορές μια μονόπλευρη εικόνα και ξεχνιούνται τα δεκάδες ρεμπέτικα και λαϊκά τραγούδια με επικαιρικά πατριωτικά και αντιμουσολινικά θέματα. Μάλιστα είναι πάνω από πέντε τα ρεμπέτικα που κοροϊδεύουν τον Μπενίτο Μουσολίνι, γραμμένα από πρώτα ονόματα (Μάρκος, Περιστέρης κτλ.) συχνά σκαρωμένα πάνω σε μελωδίες γνωστών δικών τους τραγουδιών. Για παράδειγμα, ο Μάρκος πάνω στη μουσική του “Γρουσούζη” έφτιαξε το “Μουσολίνι άλλαξε γνώμη”, ο Περιστέρης πάνω στη μουσική του “Μαρία Μανταλένα” έφτιαξε το “Την Αλβανία ξέγραψε”, ενώ ο Τούντας πάνω στη μουσική της θρυλικής (και απαγορευμένης από τον Μεταξά) “Βαρβάρας” έφτιαξε το “Άκου Ντούτσε μου τα νέα”. Όλα αυτά και πολύ περισσότερα μπορείτε να τα ακούσετε σε ένα εξαιρετικό παλαιότερο αφιέρωμα του Αλλού Φαν Μαρξ. Υπάρχουν βέβαια και πρωτότυπα ρεμπέτικα γραμμένα για τον πόλεμο, και αυτό είναι το θέμα άλλου  αφιερώματος του αείμνηστου Αλλουφάνη.

Όμως θα γυρίσουμε στη Ρετζινέλα, διότι η περιπλάνηση του τραγουδιού δεν σταματάει εδώ. Νωρίτερα, στις αρχές του 1940, η μουσική του Ντι Λάτσαρο είχε περάσει τον Ατλαντικό. Το διασκεύασε, σε αγγλικούς στίχους του Χάρολντ Άντερσον, ο Γκλεν Μίλερ που είχε μια από τις μεγαλύτερες τζαζ μπάντες, και το έκανε το «Τραγούδι του Τρυποκάρυδου» (Woodpecker song). Το τραγούδι έμεινε μερικές εβδομάδες στην πρώτη θέση των πωλήσεων.

WOODPECKER SONG

He’s up each morning bright and early
To wake up all the neighborhood
To bring to ev’ry boy and girlie
His happy serenade on wood.

Hear him pickin’ out a melody
Peck, peck, peckin’ at the same old tree.
He’s as happy as a bumble bee
All day long.

To serenade your lady
Just find a tree that’s shady
And when you hear that tick-a-tick-tick, tick-a-tick-tick
Sing right along.

Come on and try his rhythm
And let your hearts beat with ‘im
Just listen to that tick-a-tick-tick, tick-a-tick-tick
Happy little Woodpecker Song.

Το ακούμε εδώ από τρεις αδελφές που είχαν Έλληνα πατέρα, τις Andrews Sisters.

Η μελωδία του ντι Λάτσαρο διασκευάστηκε επίσης στη Γερμανία (αλλά δεν είχα τη διάθεση να αναζητήσω τι διασκέδαζε τους Γερμανούς το 1941), ίσως και αλλού.

Όμως θα επιστρέψω στα δικά μας, διότι είχαμε πει κάτι για τα ρεμπέτικα πριν. Υπάρχει λοιπόν και ρεμπέτικη διασκευή της “Ρετζινέλας” και μάλιστα όχι μόνο μία. Η πρώτη έχει τίτλο Μανάβισσα και γαϊδουράκι, σε διασκευή του Σπύρου Περιστέρη που έβαλε και τους στίχους. Τραγουδούν σε πολύ μεγάλο κέφι ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Στράτος Παγιουμτζής, ο οποίος μάλιστα βγάζει και μανάβικες ιαχές:

Τα λόγια:

(Στράτος:)-Εεεεεεεεεεεεέ !

Μια νόστιμη χωριατοπούλα
με μάτια μαύρα σαν ελιές
πρωί πρωί με την δροσούλα
πουλάει τα φρούτα της στις γειτονιές (δις)

(Στράτος:)-Ε μπρρρρρρρρρρρρ !

Με το μικρό της γαϊδουράκι
γυρνά παντού και τραγουδά
εδώ το φίνο νεραντζάκι
κυράδες πάρτε κι είναι διαλεχτά (δις)

-Εεεεεεεεεεεεέ !

Είμαι μανάβισσα στην πένα
με πρώτο πράμα τρανταχτό
ότι γουστάρει στον καθένα
του το σερβίρω πάντα στο λεπτό (δις)

(Στράτος:)-Ε μπριρρρρρρρρρρρ !

Έχω καρπούζι όλο γλύκα
κοντούλες φίνες πατρινιές
πάρτε ξυνόμηλα που βρήκα
να ξετρελαίνουν γέρους και γριές (δις)

(Στράτος:)-Ε μπρρρρρρρρρρρρ !
(Στράτος:)-Εεεεεεεεεεεεέ !

Το τραγούδι το ακούμε εδώ:

Η μουσική του Περιστέρη απομακρύνεται αρκετά από το πρωτότυπο· πάντως, στην ετικέτα του δίσκου γράφεται και ο Έλντο ντι Λάτσαρο σαν συνθέτης.

Ο δαιμόνιος Περιστέρης όμως έχει κυκλοφορήσει και δεύτερη ρεμπέτικη διασκευή του ίδιου τραγουδιού, αυτή τη φορά όχι με μανάβισσα αλλά με μαναβάκι που αναστατώνει τον γυναικόκοσμο της γειτονιάς. Ο τίτλος είναι, εύλογα, «Το μαναβάκι στις γειτονιές» και αυτή τη φορά τραγουδάει μόνος του ο Στράτος Παγιουμτζής. Ομολογώ ότι δεν ξέρω ποια εκτέλεση προηγείται, πάντως πρέπει να είναι πολύ κοντά χρονικά η μια με την άλλη. Παρεμπιπτόντως, το φαινόμενο των σχεδόν ταυτόχρονων εκτελέσεων του ίδιου τραγουδιού ήταν αρκετά συχνό στο ρεμπέτικο. Αλλά ακούστε και τη δεύτερη ρεμπέτικη διασκευή της Ρετζινέλας και κρίνετε ποια είναι καλύτερη. Και οι δυο μου φαίνονται νοστιμότατες:

Το μαναβάκι στις γειτονιές

Σαν βγαίνω με το γαϊδουράκι
και μες στους δρόμους τραγουδώ
μου λένε οι δούλες: “μαναβάκι
κόπιασε λίγο κι από δώ”

Μια ωραία μου ζητά σταφύλια
ολόγλυκα μισή οκά
της λέω: “κι απ’ τα δυο σου χείλια
εγώ έχω ακόμα πιο γλυκά”

Μια άλλη, αγκινάρα θέλει
με φυλλαράκια τρυφερά
της λέω: “έχω μή σε μέλει
σαν την καρδούλα σου κυρά”

-”Μανάβη” δυο γριές μου λένε
“κόκκινες έχεις πιπεριές;”
-”Είν’ επικίνδυνες και καίνε
δεν κάνουνε για τις γριές”

Ο Περιστέρης κι άλλη φορά είχε διασκευάσει ξένη επιτυχία, όταν έφτιαξε τον Αντώνη τον βαρκάρη τον σερέτη, μια ιστορία που έχει αρκετό ενδιαφέρον και τη διηγείται εδώ ο Αλλού Φαν Μαρξ. Βλέπουμε δηλαδή ότι το φαινόμενο των διασκευών ξένων τραγουδιών δεν γεννήθηκε στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, αλλά υπήρχε από πολλές δεκαετίες παλιότερα.

Όσο για τη διασκευή της Ρετζινέλας με τους στίχους του Οικονομίδη, γαλούχησε γενιές και γενιές μαθητών (πολλές φορές με την εξωραϊσμένη  εκδοχή, δηλ. “κι όλα σας τα μεγαλεία” αντί για “κι η πατρίδα σου η γελοία”), και άλλωστε έχει γεννήσει ένα από τα συχνότερα ραμόνια. Πάρα πολλά παιδιά του σχολείου πίστευαν ότι ο Μουσολίνι εκτός από κορόιδο ήταν και άφραγκος, αφού δεν είχε καν δυο λουμπέσα!