Ποιήματα για τον Στάλιν

Την Τρίτη που μας πέρασε συμπληρώθηκαν 66 χρόνια από τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν, του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης που σύνδεσε το όνομά του με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, με τη συντριβή του φασισμού και του ναζισμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και με εγκλήματα, εκκαθαρίσεις της παλιάς φρουράς των μπολσεβίκων και παραβιάσεις της σοσιαλιστικής νομιμότητας και με το φαινόμενο που ονομάστηκε προσωπολατρία και που δύσκολα συμβιβάζεται με το απελευθερωτικό όραμα του κομμουνισμού.

Ο Στάλιν πέθανε πριν απο 66 χρονια, αλλά το όνομά του ακούγεται ολοένα και περισσότερο στις μέρες μας, πολύ περισσότερο απ’ όσο ακουγόταν π.χ. στη δεκαετία του 1980. Αφενός ακούγεται πολύ επειδή το ΚΚΕ έχει ας πούμε αποκαταστήσει το όνομά του, έχει επανεκδώσει τα έργα του και τον τιμά μέσα από τα έντυπά του, σε αντίθεση με το ΚΚΕ της περιόδου Φλωράκη, κατά την οποια ο Ριζοσπάστης σπανιότατα εκανε λόγο για τον Στάλιν.

Κυρίως όμως ο Στάλιν και ο σταλινισμός ακούγεται σαν σκιάχτρο, από τους αντίπαλους της αριστεράς, που τον χρησιμοποιούν για να συκοφαντήσουν συλλήβδην την αριστερά για ανελεύθερη, αυταρχική και αιμοβόρα. Βέβαια, όταν όλοι οι καταπιεστές και οι απατεώνες της εποχής μας χρησιμοποιούν τον Στάλιν με τον τρόπο αυτό, κάθε τίμιος άνθρωπος αισθάνεται τον πειρασμό να συμπεράνει πως δεν θα ήταν και τόσο κακός ο σύντροφος με το μουστάκι.

Σήμερα όμως είναι Κυριακή, μέρα λογοτεχνίας. Οπότε, σκέφτομαι πως δεν θα ήταν κακή ιδέα να δούμε μερικά ποιήματα που γράφτηκαν για τον Στάλιν.

Το έναυσμα μού το έδωσε ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, που έγραψε προχτές επιφυλλίδα, ακριβώς, με τίτλο «Πέθανε ή δεν πέθανε ο Στάλιν;» στην οποία αναφέρεται περιπαιχτικά στα ποιήματα που έγραψαν μεγάλοι ποιητές, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Πάμπλο Νερούδα και ο Ραφαέλ Αλμπέρτι, για τον θάνατο του Στάλιν. Οπότε, σκέφτηκα να δώσω στον κύριο Τάκη την ευκαιρία να ειρωνευτεί και άλλα ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας.

Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου για τον θάνατο του Στάλιν είναι πασίγνωστο χωρίς κανείς να το έχει διαβάσει, κυκλοφορεί σε διάφορα σημεία του Διαδικτύου, αν και απ’ όσο ξέρω ο ποιητής δεν το συμπεριέλαβε σε κάποιο βιβλίο του. Υπάρχει, για παράδειγμα, εδώ, αλλά δεν ξέρω αν είναι ολόκληρο.

Λιγότερο γνωστό είναι το ποίημα που έγραψε με την ίδια ευκαιρία ο Τάσος Λειβαδίτης. Είναι λιγότερο γνωστό επειδή ο Λειβαδίτης μετά τη μεταπολίτευση δεν ήταν χρήσιμος στόχος. Ο Ρίτσος ήταν στόχος, που είχε ταχθεί με το ΚΚΕ, που, αντίστροφα απ’ό,τι τώρα, ήταν το πιο ενοχλητικό κόμμα της Αριστεράς.

Το ποίημα δημοσιεύτηκε στην Αυγή την Κυριακή 8 Μαρτίου 1953. Δεν το βρήκα ολόκληρο κάπόυ, οπότε το παραθέτω σε μορφή εικόνας:

Θα παρουσιάσω τώρα άλλα τρία ελληνικά ποιήματα για τον Στάλιν. Τα δύο πρώτα τα έχω ξαναβαλει στο ιστολόγιο, το τρίτο όχι.

Το πρώτο είναι και χρονολογικά πρώτο, αφού γράφτηκε στη δεκαετία του 1930. Το έγραψε ο Ρώμος Φιλύρας, ένα περίεργο σονέτο, από τα ποιήματα του Δρομοκαϊτείου:

ΣΤΟ ΣΤΑΛΙΝ

Μαύρη Άρκτος, στο βράχο του Καυκάσου,
στην Οδησσό και στη Νοβοροσίσκη,
άλλον, σήμερα, η ζήτηση, δε βρίσκει
Μέγαν, σ’ έντονη δύναμη, του Άσου,

Διαβαίνει, η Ανθρωπότης κι απεικάσου
ξανά, στα πόδια σου, ο λαμπρός, και μνήσκει,
άναυδη, μπρος, στο θρίαμβο, της χαράς Σου,
Μπόλσεβε, στο τρακάρισμα, και θνήσκει.

Τα Σύμπαντα, οι Αρκτούροι κι οι Στοιβάδες,
οι Αντάρηδες με τις Αμαδρυάδες,
οι Φαύνοι, οι Σεληνοί στα λευκά νέφη

κρούουν, των Πρίμων, το κρουστό το ντέφι
και μαζεύουν, από τα Κυβερνεία,
των περεολουκών, στρατούς, πηνία.

30.1.34                   Μαγνητική βελόνη

• των περεολουκών: εξελληνισμός της ρωσικής λέξης περεούλοκ, Переулок, το δρομάκι.

Το δεύτερο ποίημα ειναι του αγαπημένου μου Γιώργου Κοτζιούλα και γράφτηκε μέσα στην Κατοχή, στην Ήπειρο.

«ΕΡΧΕΤΑΙ Ο ΙΩΣΗΦ»

Ποιος είν’ αυτός ο νέος, ο ανέλπιστος προφήτης
που τον ζητά ο λαός στον εικοστόν αιώνα
και τ’ όνομά του διαλαλεί κάθε κολώνα
μες στην πρωτεύουσα, παρ’ όλη τη σιωπή της;

Τον συλλαβίζουν μυστικά χιλιάδες σκλάβοι
κάθε πρωί καθώς τραβούν για τη δουλειά τους.
Κι από τους σπουδαγμένους, κι απ’ τους αγραμμάτους
κανείς δεν έμεινε που να μην καταλάβει.

Τον μελετούν παντού και δεν υπάρχει σπίτι
φτωχού, σε πόλη ή σε χωριό, να μην τον ξέρει·
τον λένε τα παιδιά, τον έμαθαν κι οι γέροι
πρωτάκουστη βουή στον έμψυχο πλανήτη.

Θα πάψουμε στο εξής να τρώμε ένας τον άλλον,
θα κάτσουμε στην ίδια τάβλα αδερφικάτα
κι ούτε θα ξαναδείς αμέτρητα φουσάτα
να χύνουν το αίμα τους για χάρη των μεγάλων.

Μονάχα ο άπιστος δεν καρτερεί το θάμα,
γιατί μες στις παλιές γραφές του δεν το βρίσκει
(κι άπιστοι γίνηκαν στις μέρες μας οι θρήσκοι).
— Μα εμείς οι άλλοι πορευόμαστε όλοι αντάμα.

Και κλείνω με ένα ποίημα που δεν το έχω παρουσιάσει άλλη φορά εδώ και που δεν φαίνεται να υπάρχει στο Διαδικτυο, Το εγραψε ο αειθαλής Αλέξης Πάρνης και περιέχεται μέσα στο μυθιστόρημά του «Ο ρυθμός του κόσμου», τον τρίτο τόμο της «Ελληνικής τριλογίας» του Αλέξη Πάρνη, που κυκλοφόρησε στα τελη του 2018. Το ποίημα είναι δηλαδή ενταγμένο στην πλοκη του μυθιστορήματος, αλλά στέκει φυσικά και αυτόνομο.

Είχα την τύχη να το ακούσω να το απαγγέλλει ο ίδιος ο Πάρνης (φυσικά από στήθους, όπως και εκτενή αποσπάσματα από το βιβλιο του) κάποιο απόγευμα στο αμπρί του, και δεν θα κρύψω ότι δάκρυσα. Τον τίτλο τον έβαλα εγώ για τυπικούς λόγους, κανονικά δεν έχει αφού είναι ενταγμένο στο μυθιστόρημα. Στη φυλακή κάπου στην Ελλάδα, μια κομμουνίστρια έχει μαζί της τον τρίχρονο γιο της -πράγματι, οι φυλακισμένες που γεννούσαν στη φυλακή μπορούσαν να κρατήσουν τα παιδιά τους μαζί τους ως να γίνουν 5 χρονών.

Ποιος είναι ο Στάλιν

Ποιος είναι ο Στάλιν και γιατί μ’ ασίγαστη φωνή
τον τραγουδάτε όλο χαρά, λατρεία και μεράκι,
εσείς οι θείτσες του κελιού, με την ισόβια ποινή;
ρώτησε τη μητέρα του το τρίχρονο αγοράκι….

Κι εκείνη, μια συντρόφισσα γενναία, λεβεντονιά
«Ήλιο του κόσμου» ονόμασε λατρευτικά τον Στάλιν….
Όμως ο γιος μες στου κελιού την κρύα σκοτεινιά,
ήλιο δεν γνώρισε ποτέ… Και νόημα πώς να βγάλει;

«Ο Στάλιν είν’ απέραντος…. σαν τους ωκεανούς»-
η μάνα αλλιώτικα εξηγεί την υψηλή της σκέψη….
Και να πάλι του γιόκα της, στάσιμος μενει ο νους
μια και δεν έτυχε ποτές θάλασσα ν’ αγναντέψει!

«Ο Στάλιν μοιάζει στα ψηλά, περήφανα βουνά
όπου ο γονιός σου πολεμά πλάι στ’ άλλα παλικάρια…
Για ποια βουνά η αντάρτισσα μάνα τού τσαμπουνά;
Αυτό μονάχα του κελιού γνώρισε τα ντουβάρια…

Κι έτσι δεν είχε τα σωστά μέτρα και τα σταθμά
για να μετρήσει αντάξια τον Μέγα Φωτοδότη…
Αν εξαιρέσεις τ’ απαλό, γλυκόηχο «μαμά»,
ξέρει μόνο τ’ ανήλιαγα βάσανα του δεσμώτη,
τους αιμοβόρους φύλακες, τον δήμιο δικαστή
που δίνει τόσο ταχτικά πράσινο φως στον Χάρο:
«Εξετελέσθη στο Γουδί σήμερον η γνωστή,
εκ Βόλου κομμουνίστρια Λεονταρίδου Μάρω».

Την αγαπούσε το παιδί τη Μάρω σα γιαγιά,
νονά και θείτσα τρυφερή και δεύτερη μητέρα!
Είπε μ’ αντρίκεια δάκρυα το τελευταίο «γεια»,
που θα γινόταν κεραυνός για τον οχτρό μια μέρα,
όταν ριχνότανε κι αυτός, με της γενιάς του τα παιδιά
άφοβα και φιλότιμα, στης Λευτεριάς την πάλη…
Έχοντας μέτρο τώρα πια της Μάρως την καρδιά,
μέτρησε το παιδί σωστά το μεγαλείο του Στάλιν!

Η εικόνα που συνοδεύει το άρθρο είναι βεβαια το περίφημο σκίτσο του Πικάσσο, που έγινε μόλις μαθεύτηκε η είδηση του θανάτου του Σοβιετικού ηγέτη και δημοσιεύτηκε στο γαλλικό λογοτεχνικό περιοδικό Les lettres françaises, το οποίο πρόσκειταν στο ΚΚ Γαλλίας.

Όπως ίσως θα έχετε ακουστά, το σκίτσο προκάλεσε σκάνδαλο -οι εργαζόμενοι που τύπωσαν το φύλλο αλλά και πολλοί αναγνώστες διαμαρτυρήθηκαν έντονα θεωρώντας πως το σκίτσο είναι ειρωνικό ή προσβλητικό. Την εικόνα του πρωτοσέλιδου την πήρα από άρθρο της Κατιούσας, όπου σωστά επισημαίνεται πως το φαινόμενο της προσωπολατρίας είχε λαϊκές ρίζες, εντός και εκτός ΕΣΣΔ -βέβαια, αυτό δεν απαλλάσσει την ηγεσία από την ευθύνη της, λέω εγώ.

Kαι θα κλείσω με τραγούδι.
Ένα μοντέρνο σπιρίτσουαλ, το Stalin wasn’t stalling, (ο Στάλιν δεν χρονοτριβούσε), γραμμένο το 1943 και τραγουδισμένο α καπέλα από τους Golden Gate Jubilee Quartet, ένα κουαρτέτο μαύρων Αμερικανών, σε επανεκτέλεση του 1980 από τον Ρόμπερτ Γουάιατ (Robert Wyatt):

Stalin wasn’t stallin’
When he told the beast of Berlin
That they’d never rest contented
Till they had driven him from the land.
So he called the Yanks and English,
And proceeded to extinguish
The Führer and his vermin,
This is how it all began.

Σκότωσε το κτήνος. Αυτό κρατάω.