Ο τζίτζικας και ο μέρμηγκας (και η κ. Ξαφά)

Το ιστολόγιο ασχολείται με την ανασκευή μύθων, ιδίως γλωσσικών, όμως μύθοι λέγονται και οι αλληγορικές σύντομες διηγήσεις, διδακτικού χαρακτήρα, σαν τους μύθους του Αισώπου. Κι αυτοί μας ενδιαφέρουν, οπότε επισημαίνω ότι στην τρέχουσα προεκλογική περίοδο χρησιμοποιήθηκαν και συζητήθηκαν δύο μύθοι.

Καταρχάς είχαμε το βίντεο του ΣΥΡΙΖΑ που εικονογραφεί τον γνωστό μύθο του βάτραχου με τον σκορπιό, κι έπειτα το άρθρο της κ. Μιράντας Ξαφά στην Καθημερινή, που επιστρατεύει τον ακόμα πιο γνωστό μύθο του τζίτζικα και του μέρμηγκα, παρουσιάζοντας την κλασική και μετά τη «νέα» εκδοχή για να καταλήξει στην προτροπή «Ψηφίστε υπεύθυνα!», που όλοι καταλαβαίνουν τι εννοεί.

(Η εικόνα που βλέπετε συνόδευε το άρθρο της Καθημερινής, αλλά είναι παρμένη από εδώ. Αναρωτιέμαι αν ζητήθηκε άδεια ή αν πληρώθηκαν δικαιώματα δημιουργού).

Ο μύθος του τζίτζικα και του μέρμηγκα είναι ένας από τους πιο γνωστούς αισώπειους επειδή μεταξύ άλλων χρησιμοποιήθηκε από τότε για τον φρονηματισμό των μαθητών. Γνώρισε νέα διάδοση στην Αναγέννηση χάρη στον Λαφοντέν και έχει παραφραστεί, παρωδηθεί, τροποποιηθεί και διασκευαστεί αμέτρητες φορές.

Βέβαια, σε βορειότερες χώρες τα τζιτζίκια είναι δυσεύρετα και γι’ αυτό η αγγλοσαξονική παραλλαγή του μύθου έχει ακρίδα στη θέση του τζίτζικα (The Ant and the Grasshopper δηλαδή) -άλλωστε και η εικόνα ακρίδα πρέπει να δείχνει.

Αλλά ας να δούμε τον αρχαίο μύθο, που πάντως υπάρχει σε πολλές παραλλαγές.

Μία που είχα βάλει σε παλιότερο άρθρο:

Τέττιξ και μύρμηκες

Χειμῶνος ὥρᾳ τὸν σῖτον βραχέντα οἱ μύρμηκες ἔψυχον. Τέττιξ δὲ λιμώττων ᾔτει αὐτοὺς τροφήν. Οἱ δὲ μύρμηκες εἶπον αὐτῷ· Διὰ τί τὸ θέρος οὐ συνῆγες καὶ σὺ τροφήν; Ὁ δὲ εἶπεν· Οὐκ ἐσχόλαζον, ἀλλ᾿ ᾖδον μουσικῶς. Οἱ δὲ γελάσαντες εἶπον· Ἀλλ᾿ εἰ θέρους ὥραις ηὔλεις, χειμῶνος ὀρχοῦ.

Επειδή εμείς την έχουμε μία και ενιαία, μετάφραση δεν χρειάζεται. Αφού το καλοκαίρι τραγουδούσες, χόρευε τώρα, του είπαν άπονα τα μερμήγκια.

Εκτενέστερη και έμμετρη η παραλλαγή που παρουσιάζει ο Βάβριος (140) χωρίς πάντως να προσθέτει κάτι διαφορετικό:

Χειμῶνος ὥρῃ σῖτον ἐκ μυχοῦ σύρων
ἔψυχε μύρμηξ, ὃν θέρους σεσωρεύκει.
τέττιξ δὲ τοῦτον ἱκέτευε λιμώττων
δοῦναί τι καὐτῷ τῆς τροφῆς, ὅπως ζήσῃ.
«τί οὖν ἐποίεις» φησί «τῷ θέρει τούτῳ;»
«οὐκ ἐσχόλαζον, ἀλλὰ διετέλουν ᾄδων.»
γελάσας δ’ ὁ μύρμηξ τόν τε πυρὸν ἐγκλείων
«χειμῶνος ὀρχοῦ» φησίν «εἰ θέρους ηὔλεις.»

Σε μια κόντρα παραλλαγή, που ήταν δημοφιλής στα χρόνια της επίπλαστης ευμάρειας, ο χειμώνας έρχεται αλλά ο τζίτζικας φεύγει για σκι στην Αράχωβα (ή και στο Γκστάαντ) κι ο μέρμηγκας που το φυσάει και δεν κρυώνει αναζητεί τον Αίσωπο (ή τον Λαφοντέν) για να ξεσπάσει.

Με άλλα λόγια, ο μύθος είναι ζωντανός και πριν από την κ. Ξαφά τον έχουν χρησιμοποιήσει και άλλοι. Στην πολιτική, το 2015 ο Γιάνης Βαρουφάκης χρησιμοποίησε τον μύθο υποστηρίζοντας ότι δεν είναι αληθές πως οι Έλληνες είναι όλοι τζιτζίκια (τεμπέληδες) ενώ οι Γερμανοί όλοι μερμήγκια (εργατικοί), αλλά ότι τα τζιτζίκια όλων των χωρών (εννοώντας πλέον την πλουτοκρατία) έχουν συνασπιστεί και στερούν από τα μερμήγκια το μερίδιό τους.

Το άρθρο της κ. Ξαφά, η οποία θα είναι σίγουρα στην κυβέρνηση αν η ΝΔ κερδίσει τις εκλογές, είναι κατά τη γνώμη μου μνημείο κυνισμού, αφού απροκάλυπτα χαρακτηρίζει φυγόπονους και μπαταχτσήδες τους φτωχούς και όσους βρέθηκαν ξαφνικά σε πολύ χειρότερη θέση μετά το ξέσπασμα της κρίσης επειδή έχασαν τη δουλειά τους ενώ είχαν δάνεια.

Μόλις μπαίνει ο χειμώνας, ο τζίτζικας δίνει συνέντευξη Τύπου και απαιτεί να μάθει γιατί επιτρέπεται ο μέρμηγκας να είναι χορτάτος στη ζεστασιά του σπιτιού του όταν άλλοι πεινούν και κρυώνουν. Η «Αυγή» και ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύουν φωτογραφίες του νηστικού τζίτζικα να τρέμει από το κρύο, ενώ ο μέρμηγκας απολαμβάνει ένα λουκούλλειο γεύμα μπροστά στο τζάκι. Εικόνες ακραίας κοινωνικής ανισότητας αναπαράγονται σε ειδική εκπομπή της ΕΡΤ. Ο ΣΥΡΙΖΑ οργανώνει ανοικτή πολιτική συγκέντρωση με σύνθημα «Προχωράμε. Αλληλεγγύη – Δημοκρατία – Κοινωνική Δικαιοσύνη», και κεντρικό ομιλητή τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Ο τζίτζικας στέλνει χαιρετισμό μέσω skype, ζητώντας να τερματιστεί η ανθρωπιστική κρίση.

Η κατακραυγή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι έντονη. Πώς είναι δυνατόν μία ανεπτυγμένη χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης να επιτρέπει στον τζίτζικα να υποφέρει τόσο; Τα μέλη του ΠΑΜΕ οργανώνουν διαδήλωση μπροστά στο σπίτι του μέρμηγκα, όπου τηλεοπτικά συνεργεία τους παρουσιάζουν να τραγουδούν «θα γυρίσει ο τροχός, θα χορτάσει κι ο φτωχός» και να αναρτούν πανό με συνθήματα κατά της Ε.Ε. και της πλουτοκρατίας: «Του λαού δυνάστες, κλέφτες και ληστές, τρόικα, κυβέρνηση και καπιταλιστές», «Οχι στα χαράτσια και τη φοροληστεία, την κρίση να πληρώσει η πλουτοκρατία».

Μέλη του «Ρουβίκωνα», μαζί με την αναρχική συλλογικότητα «Συνέλευση Αναρχικών – Κομμουνιστών για την Ταξική Αντεπίθεση» πετούν κόκκινες μπογιές στο σπίτι του μέρμηγκα και φέιγ βολάν με συνθήματα αλληλεγγύης προς τον τζίτζικα. Η αστυνομία προσάγει πέντε άτομα τα οποία στη συνέχεια αφήνονται ελεύθερα επειδή δεν προέκυψαν στοιχεία εις βάρος τους.

O Ευκλείδης Τσακαλώτος δίνει συνέντευξη στην ΕΡΤ, στην οποία δηλώνει ότι ο μέρμηγκας πλούτισε εις βάρος του τζίτζικα και εισηγείται διπλασιασμό του φόρου εισοδήματος για να ενισχυθεί η «δίκαιη ανάπτυξη» με τη διανομή κοινωνικού μερίσματος στα λαϊκά στρώματα. Η κυβέρνηση καταθέτει νομοσχέδιο για αναδρομική αύξηση του φόρου εισοδήματος, που υπερψηφίζεται από τη Βουλή. Συγχρόνως διπλασιάζει τον συμπληρωματικό ΕΝΦΙΑ, εξαιρώντας τις λαϊκές περιοχές και τα νησιά με πληθυσμό κάτω των 3.067 κατοίκων, στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης των «πολλών» με τις «ελίτ». Ο μέρμηγκας δεν έχει τα χρήματα για να πληρώσει τους επιπλέον φόρους και το σπίτι του κατάσχεται από το κράτος.

Ταυτόχρονα η τράπεζα βάζει σε πλειστηριασμό το σπίτι του τζίτζικα. Ο Παναγιώτης Λαφαζάνης και η Ζωή Κωνσταντοπούλου εμφανίζονται έξω από το σπίτι του τζίτζικα να φωνάζουν «κανένα σπίτι στα χέρια τραπεζίτη».

Ο τζίτζικας προσλαμβάνεται στην Πυροσβεστική Υπηρεσία με «κοινωνικά κριτήρια». Ο μέρμηγκας έχει φύγει στο εξωτερικό αναζητώντας κράτος δικαίου και αξιοκρατικό περιβάλλον. Η ιστορία τελειώνει καθώς βλέπουμε τον τζίτζικα να τρώει τα τελευταία απομεινάρια του φαγητού του μέρμηγκα, στο σπίτι που του παραχώρησε το κράτος. Το σπίτι έχει αρχίσει να καταρρέει λόγω έλλειψης συντήρησης. Μερικούς μήνες αργότερα, ο τζίτζικας βρίσκεται νεκρός από ναρκωτικά στο Πεδίον του Αρεως.

Αν μη τι άλλο, έχει το προτέρημα ότι εκφράζεται χωρίς περιστροφές. Οι φτωχοί φταίνε, από δικές τους επιλογές βρίσκονται σε αυτή τη θέση.

Ο φίλος μου Γιώργος Γιαννόπουλος στο Φέισμπουκ έδωσε μια δική του διασκευή του μύθου, που τη βρίσκω πολύ πιο πειστική και πνευματώδη:

Ο τζίτζικας εργαζόταν σκληρά, έπαιρνε 800 ευρώ το μήνα, πλήρωνε φόρους, ασφαλιστικές εισφορές, λογαριασμούς κλπ, και τα βράδυα τραγουδούσε, διάβαζε κανένα βιβλίο, πήγαινε σινεμά, έβγαινε με φίλους κλπ.
Ο μέρμηγκας εργαζόταν επίσης σκληρά, αλλά αποταμίευε και εμπιστευόταν τις αποταμιεύσεις του στον χρυσοκάνθαρο.
Ο χρυσοκάνθαρος -ως πολυφάγο- ό,τι του έδιναν το έτρωγε. Και στα περιττώματά του παρασιτούσε ένας μικρός οργανισμός ονόματι miranda creatura miserabilis , o οποίος σε αντάλλαγμα συνέθετε δοξαστικά λογύδρια για τον χρυσοκάνθαρο και επιτιμητικά για τα έντομα που τον έτρεφαν.

Βλέπετε, τους μύθους μπορεί κανείς να τους διασκευάζει κατά βούληση.