Μια βραδιά στο Άνω Λιόσι

Σε περυσινό άρθρο είχαμε κάνει λόγο για τα Κουραφέλκυθρα, που θα τα ξέρετε έτσι κι αλλιώς αν συχνάζετε στο Φέισμπουκ. Αν πάλι δεν τα ξέρετε, νομίζω ότι χάνετε.

Βέβαια, τα Κουραφέλκυθρα «δεν είναι καν λέξη» όπως λέει ο δημιουργός τους, ο κομίστας Αντώνης Βαβαγιάννης ή Κουραφέλκυθρος. Τα κόμικς που δημοσιεύει στη σειρά Κουραφέλκυθρα ξεχωρίζουν για το σουρεαλιστικό χιούμορ και τα έξυπνα λογοπαίγνια που δείχνουν οξύ γλωσσικό αισθητήριο. Μπορείτε να τα βρείτε στην ειδική σελίδα του Φέισμπουκ.

Πέρυσι είχαμε σχολιάσει εδώ στο ιστολόγιο ένα βιντεάκι του Κουραφέλκυθρου, γύρω από τη λέξη «μεθυσμενάκι». Τότε είχα γράψει: «Πριν από λίγο καιρό, μου είχε αρέσει πολύ ένα στριπ των Κουραφέλκυθρων που είχε γλωσσικό ενδιαφέρον. Σκεφτόμουν να το παρουσιάσω εδώ αλλά το αμέλησα». Κατά σύμπτωση, ο Βαβαγιάννης αναδημοσίευσε πρόσφατα στη σελίδα του εκείνο το παλιό στριπ, οπότε το θυμήθηκα και το παρουσιάζω εδώ.

Στο στριπάκι αυτό, ο Κουραφέλκυθρος παρουσιάζει δυο συγκάτοικες (σικ, ρε) που μαλώνουν και παίζει με τις λέξεις που έχουν μόνο πληθυντικό, όπως Χριστούγεννα, ανάμεσά τους και πολλά τοπωνύμια, όπως τα Άνω Λιόσια του τίτλου του άρθρου μας. Οι δυο κοπέλες χρησιμοποιούν τέτοιες λέξεις στον ενικό, πράγμα που προφανώς έχει κωμικό αποτέλεσμα -εγώ τουλάχιστον γελάω πολύ όποτε το διαβάζω (Στην ίδια σειρά υπάρχει κι άλλο ένα στριπάκι με τις ίδιες συγκάτοικες να χρησιμοποιούν λέξεις από ζευγάρια, όπως τσάτρα-πάτρα, αλλά αυτό θα το δούμε άλλη φορά).

Ιδού το στριπάκι και στη συνέχεια θα κάνω την ψυχή του πάρτι, δηλαδή θα πω μερικά βαρετά πράγματα για αυτές τις λέξεις που δεν έχουν ενικό.

Για να κάνουμε μια ανακεφαλαίωση των ανύπαρκτων ή ασυνήθιστων ενικών (ανενικών, θα λέγαμε):

σε ένα διαμέριστα στο Άνω Λιόσι, οι δυο κοπέλες ετοιμάζονται για ταξίδι στη Σέρρα. Θα πάρουν ένα σέο κι ένα μέο και θα σταματήσουν στο Τέμπος [τα Τέμπη, αφού!] για σουβλάκι (εντάξει, αυτό λέγεται φυσικά και στον ενικό), μετά το διόδιο. Μπορεί επίσης να σταματήσουν για τσίσο (τσίσι, ίσως), ενώ θα πάρουν μαζί τους και τη Ντολόρα [εδώ ο πληθυντικός είναι ισπανικός, dolores οι πόνοι της Παναγιάς, και κανονικά ο ισπανικός ενικός είναι Ντολόρ, αλλά στα ελληνικά έτσι θα το εξελληνίζαμε] που η μία από αυτές τη γνώρισε την προάλλη στην πιλάτα [που είναι ο ανενικός του «πιλάτες». Βέβαια οι πιλάτες πήραν το όνομά τους από τον Γερμανό γυμναστή Joseph Pilates, που επινόησε αυτό το βασαν… αυτή τη γυμναστική, ο οποίος μάλιστα είχε Έλληνα πατέρα, που ίσως θα λεγόταν Πιλάτης εδώ].

Έχεις χαιρέτισμα λέει η μια κοπέλα στην άλλη, αλλά η άλλη ξέρει από παλιά τη Ντολόρα, από το γεννοφάσκι της, πήγαιναν το Χριστούγεννο για κάλαντο. Εδώ η πρώτη κοπέλα κάνει το λάθος να πει «από τα Προπύλαια», χωρίς να προσδιορίσει ποιο Προπύλαιο εννοεί, κι έτσι αρχίζει ο καβγάς: Το λυσσακό σου έφαγες, τι κάμωμα είναι αυτό, στο καλό καθούμενο, μου έκανες το νεύρο τσατάλι, να πας στο τσακίδι.

Φυσικά, όλες αυτές οι λέξεις (εκτός από τα σουβλάκια) λέγονται μόνο στον πληθυντικό, είτε πρόκειται για τοπωνύμια / τοπόσημα (Άνω Λιόσια, Σέρρες, Τέμπη, Προπύλαια), είτε για ουσιαστικά που δηλώνουν γιορτές (Χριστούγεννα) ή άλλα (διόδια, κάλαντα, χαιρετίσματα, καμώματα), είτε για στερεότυπες εκφράσεις (έφαγες τα λυσσακά σου, στα τσακίδια, από τα γεννοφάσκια, στα καλά καθούμενα, κτλ.)

Μια κατηγορία λέξεων που έχουν μόνο πληθυντικό, και που δεν χώρεσαν στο στριπάκι, είναι εκείνες που σχετίζονται με χρήματα, ίσως ως αμοιβή για μια υπηρεσία. Σε ένα μελλοντικό στριπάκι θα μπορούσε η μια κοπέλα να έχει πάει να πληρώσει το δίδακτρο για την πιλάτα που λέγαμε, και να πάρει ρέστο από το πενηντάρικο που έδωσε. Σε πιο ακραίες καταστάσεις βέβαια υπάρχει και το λύτρο που ζητάει ο απαγωγέας.

Τα τοπωνύμια είναι βεβαίως καλή πηγή για μονοπληθυντικές λέξεις, και παρόλο που τα αρχαία Αθήναι, Θήβαι κτλ. τα τρέψαμε χωρίς πρόβλημα σε ενικό, Αθήνα, Θήβα κτλ. τα νεότερα Γιάννενα, Τρίκαλα και άλλα που θα βρείτε παραμένουν ανενικά -σε ποιο Τρίκαλο θα πάμε; Στη Θεσσαλία ή στην Κορινθία; Θα θυμάστε επίσης στο Παραπέντε τη Ντάλια να λέει ότι πάντοτε νόμιζε ότι υπάρχουν πολλά Πατήσια, ένα εδώ, κι ένα εκεί. Στο Πατήσι και στο Σεπόλι λοιπόν. Μια ειδική περίπτωση είναι το καθαρευουσιάνικο Καλάμαι, που δεν είναι αρχαίο, όπου το Καλαμάτα μάλλον είναι ο αρχικός τύπος (από Καλομάτα, αν και δεν το έχω ψάξει).

Κάποιες άλλες μονοπληθυντικές λέξεις έχουν να κάνουν με εκδηλώσεις. Σε μελλοντικό στριπάκι μπορεί να δούμε τις κοπέλες να πηγαίνουν στο εγκαίνιο μιας γκαλερί ή στο βαφτίσιο του παιδιού μιας φίλης τους. Υπάρχει για πιο επίσημες περιστάσεις το θυρανοίξιο και, στο εορτολόγιο, το Φώτο και το Εισόδιο της Θεοτόκου.

Πολλές λέξεις που δηλώνουν διπλά αντικείμενα διατυπώνονται στον πληθυντικό, αλλά εδώ συνυπάρχει και ο ενικός, π.χ. παντελόνια-παντελόνι (συνήθως μάλιστα στον ενικό), τιράντες-τιράντα, ενώ τα γυαλιά βέβαια δεν έχουν ενικό αλλά «το γυαλί» λέγεται για άλλες χρήσεις.

Στον πληθυντικό είναι και τα ουσιαστικά που δηλώνουν γλώσσα, ελληνικά, γαλλικά, αλλά και εδώ υπάρχει ο ενικός με άλλη σημασία.

Έχουμε και κάποιες λαϊκές λέξεις που δεν έχουν κανονικά ενικό: σωθικά, τρεχάματα, συμπράγκαλα, τα στερνά (αν και υπάρχει επίθετο στερνός), καθώς και τα κουραφέξαλα, που βέβαια γέννησαν τα Κουραφέλκυθρα, όπως και πολλές ανενικές λέξεις σε εκφράσεις: στα ξεκουμπίδια, καλά ξυπνητούρια κτλ. Κάπου εδώ να βάλουμε και τα μεσάνυχτα, που επίσης δεν έχουν ενικό, ενώ το λόγιο «μεσονύκτιο(ν)» δεν έχει πληθυντικό βεβαίως.

Αλλά δεν θέλω να εξαντλήσω τις περιπτώσεις, περιμένω και τη δική σας συμμετοχή… και καλό ξεμπέρδεμα!

ΥΓ: Την πληροφορία για την ελληνική καταγωγή του Pilates την είδα στην αγγλική Βικιπαίδεια. Ωστόσο, η γερμανική δεν έχει τίποτα, και ένας πιλατοϊστότοπος λέει ότι οι απόγονοί του την αρνούνται.