Κάνε βαριά καρδιά ναύτη μάγκα…

Κάποιοι θ’ αναγνωρίσουν τον «στίχο» του τίτλου. Τη λέξη τη βάζω σε εισαγωγικά, με την έννοια οτι δεν είναι στίχος από ποίημα επώνυμου ποιητή -μάλλον στην ανώνυμη δημιουργία πρέπει να τον κατατάξουμε, αν και αυτός ο όρος συνήθως παραπέμπει σε παλαιότερες εποχές και μορφές κοινωνικής οργανωσης.

Τον στίχο αυτό εγώ δεν τον ήξερα ή, αν τον είχα ακούσει στα νιάτα μου, τον είχα ξεχάσει. Τις προάλλες όμως, που είχαμε μια ωραία μάζωξη με εκλεκτούς φίλους του ιστολογίου, ο φίλος μας ο Κόρτο απάγγειλε αυτόν τον στίχο, απαντώντας σε άλλον στίχο που είχε απαγγείλει ο φίλος μας ο Γιάννης Μαλλιαρός.

Ξαναλέω, δεν είναι στίχοι από ποίημα κάποιου γνωστού ποιητή, είναι αποσπάσματα από μαθητικά μνημοτεχνικά ποιηματάκια, απ’ αυτά που χρησιμοποιούν οι μαθητές της δευτεροβάθμιας για να βοηθιούνται να θυμούνται διάφορες έννοιες της χημείας -στην προκειμένη περίπτωση, την ηλεκτροχημική σειρά των μετάλλων.

Για να πω την αμαρτία μου, εγώ τέτοια μνημοτεχνικά ποιηματάκια δεν χρησιμοποιούσα ως μαθητής. Ό,τι ήταν να μάθω απέξω, το μάθαινα απέξω. Τα περισσότερα τα έχω ξεχάσει, αν και θυμάμαι -και μπορώ να απαγγείλω, αν προκληθώ- τους δώδεκα ελάσσονες προφήτες του Ισραήλ (γράφω από μνήμης τώρα: Ωσηέ, Αμώς, Μιχαίας, Ιωήλ, Οβδιού, Ιωνάς, Ναούμ, Αββακούμ, Σοφονίας, Αγγαίος, Ζαχαρίας, Μαλαχίας, που το άκουσμά του προκαλούσε θυμηδία).

Τέτοια ποιηματάκια υπήρχαν, και μας βάζανε να μαθαίνουμε, για τις δασυνόμενες λέξεις, όπως το: Άδης, άγιος, αγνός, αδρός, αίμα και αβρός, αλλά έχω ξεχάσει πώς πάει στη συνέχεια και άλλωστε στην πράξη, επειδή διάβαζα πολύ, σχεδόν πάντα θυμόμουν αν παίρνει δασεία μια λέξη, κι όταν δεν θυμόμουν προσπαθούσα να τη συνθέσω: ορμή… να δούμε, εφόρμηση, άρα παίρνει δασεία. Ευτυχώς ο άγιος Κριαράς μάς γλίτωσε από τέτοιες βλακείες. (Αυτό το είχα γράψει στο πρώτο μου βιβλίο, το Γλώσσα μετ’ εμποδίων, κι απ’ ό,τι μου είπε αργότερα κάποιος γλωσσολόγος, ο Κριαράς σχολίασε: ακόμα δεν πέθανα και βάλθηκε να με αγιοποιήσει;).

Τώρα που μεγαλώνω και ξεχνάω, έχω κάποιους κανόνες για να θυμάμαι τα PIN, π.χ. Άλωση του Σπαλάτου (δεν ξέρω πότε έγινε και αν αλώθηκε, αλλά είναι ένας τετραψήφιος αριθμός που αρχίζει από 14..) ή «2x-2» για ένα τετραψήφιο ΡΙΝ με αυτή τη σχέση ανάμεσα στα δύο διψήφια μέρη του, π.χ. 4021 (το δικό μου είναι διαφορετικό).

Αλλά ποιηματάκια για τη χημεία δεν θυμάμαι να ήξερα, οπότε μου κίνησε το ενδιαφέρον ο Γιάννης Μ. που, δεν θυμάμαι τωρα με ποιαν αφορμή, απάγγειλε:

Και βάσανα μεγάλα μια ζωή χρυσή σηκώνει σαν μολύβι. Η Βίκη υδράργυρο απατά.

εξηγώντας ότι κάθε συλλαβή του ποιήματος θυμίζει κάποιο χημικό στοιχείο, κάποιο μέταλλο, με την ηλεκτροχημική σειρά τους.

Και – το Κ (κάλιο)

βά – το Ba (βάριο)

σα – το Ca (ασβέστιο, αν και προφέρεται Κα και οχι Σα)

να – το Na (νάτριο)

μεγ – το Mg (μαγνήσιο)

άλα – το Al (αργιλιο)

μια/μνια – το Mn (μαγγάνιο)

ζωή  – το Zn (ψευδάργυρος)

χρυσή – το Cr (χρώμιο)

ση-      το Fe (σίδηρος)

κώ-      το Co (κοβάλτιο)

νει –      το Νi (νικέλιο)

σαν –    το Sn (κασσίτερος)

μολύβι – το Pb (μόλυβδος)

Η          – το Η2 (υδρογόνο)

Βί        – το Bi (βισμούθιο)

κη        – το Cu (χαλκός)

Υδράργυρο – ο Hg (υδράργυρος)

α                 – το Ag (άργυρος)

πατ            – το Pt (λευκόχρυσος)

ά    – το Au (χρυσός)

Όπως βλέπετε, τις περισσότερες φορές η συλλαβή μοιάζει λιγότερο ή περισσότερο με το πώς προφέρεται (ή πώς γράφεται) το σύμβολο του χημικού στοιχείου, ας πούμε «σαν» θυμίζει το Sn και βα θυμίζει το Ba. Στον Σίδηρο το «ση» θυμίζει την ελληνική ονομασία του μετάλλου ενώ ο υδράργυρος και ο μόλυβδος (μολύβι!) αναφέρονται ολογράφως.

Όμως ο φίλος μας ο Κόρτο το είχε μάθει αλλιώς:

Κάνε Βαριά Καρδιά Ναύτη Μάγκα Αλλά Μη Ζητάς Χρήματα Φέτος Κόρη Νύφη Σιδερώνει Παντελόνι

Που την αντιστοιχία τη βλέπουμε εδώ:

Κάνε (Κ) Βαριά(Bα) Καρδιά(Ca) Ναύτη(Na) Μάγκα(Mg) Αλλά (Al) Μην (Mn) Ζητάς(Zn) Χρήματα (Cr) Φέτος(Fe) Κόρη(Co) Νύφη(Ni) Σιδερώνει(Sn) Παντελόνι(Pb).

Αυτό έχει τη διαφορά ότι κάθε λέξη αντιστοιχεί σε ένα σύμβολο χημικού στοιχείου, με αποτέλεσμα να χρειάζονται περισσότερες λέξεις τελικά, σε σύγκριση με το πρώτο ποιηματάκι. Μάλιστα, σε επόμενη επικοινωνία ο Κόρτο βρήκε μια συμπλήρωση, που φτάνει ως το τέλος τον πίνακα των μετάλλων.

Κάνε (Κ) Βαριά(Bα) Καρδιά(Ca) Ναύτη(Na) Μάγκα(Mg) Αλλά (Al) Μην (Mn) Ζητάς(Zn) Χρήματα (Cr). Φέτος(Fe) Κόρη(Co) Νύφη(Ni) Σιδερώνει(Sn) Παντελόνι(Pb). Η (H) Βίκυ (Βι) Κουκουλώνει (Cu) Ηγεμόνα (Hg) Αργυροφορεμένο (Ag) Πλατινένιο (Pt) (και) Χρυσό (Au).

Καλοδιαλεγμένα κι εδώ τα περισσότερα, αν και το «παντελόνι» λίγο δύσκολα ταιριάζει με το Pb.

Όπως θα προσέξατε, και τα δυο ποιηματάκια παραλείπουν το λίθιο στην αρχή, και το κάδμιο κάπου στη μέση. Αγνοώ γιατί.

O Κόρτο θυμήθηκε και άλλα μνημοτεχνικά στιχάκια, πολύ πιο σύντομα, ας πούμε:

Παύε Να Ρωτάς ( PV=nRT) η κατασταστική εξίσωση των αερίων

Σελήνη: c=λν (ταχύτητα φωτός/κύματος = μήκος κύματος επί συχνότητα)

Και βέβαια το Μεθυσμένος Αιθίοψ Προπονείται Βουτώντας (μεθ – αιθ – προπ- βουτάνιο), η σειρά των κορεσμένων υδρογονανθράκων.

Παρόλο που εγω δεν έχω να συνεισφέρω στο άρθρο αυτό, σκέφτηκα πως δεν θα ήταν κακή ιδέα να καταγράψουμε τα μαθητικά αυτά μνημοτεχνικά στιχάκια, είτε αναφέρονται στη χημεία είτε σε άλλα μαθήματα. Βέβαια, έτσι ίσως δείχνουμε την ηλικία μας, διότι οι κόρες μου, απ’ ό,τι μου είπαν, δεν χρησιμοποιούσαν τέτοια στιχάκια. Αλλά δεν πειράζει.

Εσείς ποια μνημοτεχνικά στιχάκια θυμάστε από τα μαθητικά σας χρόνια;