Πώς λέγονται οι κάτοικοι του Νίγηρα;

Την ώρα που θα διαβάσετε αυτό το άρθρο, Δευτέρα πρωί, θα έχει εκπνεύσει το τελεσίγραφο που έχουν επιδώσει οι χώρες της Οικονομικής Κοινότητας των Κρατών της Δυτικής Αφρικής (CEDEAO στα γαλλικά, ECOWAS στα αγγλικά) στους πραξικοπηματίες ηγέτες του Νίγηρα να παραδώσουν την εξουσία στον  εκλεγμένο πρόεδρο Μοχάμεντ Μπαζούμ, που τον ανέτρεψαν στις 26 Ιουλίου.

Δεν είναι βέβαιο ότι η απειλή θα  πραγματοποιηθεί,  διότι αρκετές χώρες της  ECOWAS έχουν δισταγμούς, ενώ δυο χώρες που συνορεύουν με τον Νίγηρα, το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο, όπου επίσης κυβερνούν στρατιωτικές χούντες ύστερα από πρόσφατα πραξικοπήματα, δήλωσαν αλληλέγγυες προς το νιγηρικό στρατιωτικό καθεστώς -όπως είπαν, θα θεωρήσουν κάθε επίθεση  εναντίον  του Νίγηρα ως επίθεση εναντίον του εδάφους τους.

Ο Νίγηρας είναι περίκλειστη χώρα της Δυτικής Αφρικής, που γεωγραφικά ανήκει στο Σαχέλ, το βορειότερο τμήμα  της υποσαχάριας Αφρικής, μεταβατική περιοχή ανάμεσα στην  έρημο και τη σαβάνα. Μάλιστα, όπως έχουμε γράψει στο σχετικό άρθρο, οι πέντε χώρες της ομάδας G5 του Σαχέλ είναι, από δυτικά προς τα ανατολικά, Μαυριτανία, Μάλι,  Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας και Τσαντ, όλες πρώην γαλλικές αποικίες.

Ο Νίγηρας έχει έκταση 1.267.000 τ.χ. και πληθυσμό «μόλις» 25 εκατομμύρια. Για σύγκριση, η πολύ γνωστότερη Νιγηρία, αμέσως νοτιότερα, έχει μικρότερη έκταση (940.000 τ.χ.) αλλά δεκαπλάσιο σχεδόν πληθυσμό (230 εκατ.). Είναι λοιπόν, τυπικά, χώρα αραιοκατοικημένη, όμως το 80% της έκτασής  της είναι έρημος, η οποία μάλιστα ολοένα και επεκτείνεται με την κλιματική αλλαγή. Έτσι, σχεδόν  όλος ο πληθυσμός είναι στριμωγμένος στις νότιες περιοχές κοντά στα σύνορα με τις νοτιότερες χώρες. Όπως βλέπετε στον χάρτη, η πρωτεύουσα της χώρας,  το Νιαμέι (πρέπει να προφέρεται Νιαμέ) βρίσκεται στη νοτιοδυτική γωνία της,  καμιά σχέση με το κέντρο.

Ο Νίγηρας είναι μια από τις πιο φτωχές χώρες του κόσμου με ορισμένα δημογραφικά χαρακτηριστικά που μόνο στην υποσαχάρια Αφρική βρίσκει κανείς. Ας πούμε, σε κάθε γυναίκα αντιστοιχούν κάπου 6.5 παιδιά κατά μέσο όρο (ενώ ο δείκτης γονιμότητας, που είναι κάπου 1,3 στην Ελλάδα έχει  πέσει κοντά στο 2 στις πολυάνθρωπες χώρες της Ασίας σαν το Μπαγκλαντές). Λοιπόν, ο δείκτης γονιμότητας στον  Νίγηρα είναι ο υψηλότερος στον κόσμο, αλλά το ίδιο και ο δείκτης παιδικής  θνησιμότητας, αφού σχεδόν το 1/4 των  παιδιών πεθαίνουν πριν φτάσουν στα 4 χρόνια τους.

Η χώρα πήρε το όνομά της από τον ποταμό Νίγηρα,  Niger στα  αγγλικά και στα γαλλικά. Ο ποταμός Νίγηρας, με σχημα περίπου ημισελήνου, πηγάζει από τη Γουινέα, διαρρέει το Μάλι και τον νότιο Νίγηρα και συνεχίζει στη Νιγηρία όπου και εκβάλλει στον κόλπο της Γουινέας σχηματίζοντας ένα τεράστιο δέλτα.

Niger στα λατινικά θα πει μαύρος, και από εκεί προέρχεται η λέξη Νέγρος και τα ανάλογά της στις άλλες γλώσσες, όπως η ρατσιστική βρισιά Nigger, που λέγεται ότι τη χρησιμοποίησε ο Ταξιάρχης Φούντας σε αγώνα ποδοσφαίρου στις ΗΠΑ, όπου παίζει τώρα,  και ίσως αυτό του στοιχίσει τη  δουλειά του. Ωστόσο, ο ποταμός Νίγηρας δεν είναι μαύρος -θέλω να πω, ετυμολογικά δεν  προέρχεται από το λατινικό niger, αλλά από κάποια γλώσσα της περιοχής, ίσως από τη φράση n’eghirren «νερό που κυλάει» της Τουαρέγκ, που παρασυσχετίστηκε από τους Ευρωπαίους με το niger.

Από το ίδιο τεράστιο ποτάμι πήρε την ονομασία της βέβαια και η Νιγηρία. Ο Νίγηρας, από τότε που έγινε ανεξάρτητο κράτος, το 1960, βρέθηκε στη σκιά της περίπου συνώνυμης και πολύ ισχυρότερης γειτόνισσάς του, ακόμα και γλωσσικά. Καταρχάς, πολλοί στην Ευρώπη αγνοούν ή αγνοούσαν και την ύπαρξη του κράτους. Τώρα με το πραξικόπημα, σε πολλά ειδησεογραφικά σάιτ είδαμε, τις πρώτες μέρες, να  μεταφράζουν  το Niger σε… Νιγηρία. Όμοια με το ανέκδοτο περί Ιράν και Ιράκ, πολλοί σγουρομάλληδες θα αναρωτήθηκαν αν  το σωστό είναι Νίγηρας ή Νιγηρία.

Κι έτσι, το εθνωνύμιο Νιγηριανός,  όμοια και το επίθετο νιγηριανός έχουν καπαρωθεί από τη Νιγηρία. Λέμε για τον Νιγηριανό ποδοσφαιριστή τάδε, ή για το νιγηριανό πετρέλαιο. Στα αγγλικά, Nigerian.

Mε τον Νίγηρα, τι γίνεται; Στον Κατάλογο χωρών, εδαφών και νομισμάτων των  υπηρεσιών της ΕΕ βρίσκουμε την περιφραστική απόδοση «κάτοικος του…» για τους κατοίκους του Νίγηρα και το επίθετο «νιγηρικός» που το χρησιμοποίησα και παραπάνω. Για το επίθετο συμφωνώ, αλλά πιστεύω ότι υπάρχει βολικό μονολεκτικό εθνωνύμιο που πρέπει να το χρησιμοποιούμε για να καθιερωθεί. Οι συνάδελφοί μου γενικά είναι κάπως διστακτικοί και συχνά προτιμούν τις περιφράσεις. Όμως για τον Νίγηρα υπάρχει το εθνωνύμιο Νιγήριος, που αποτελεί πολύ καλή λύση κατά τη γνώμη μου.

(Ήδη  πέρυσι τον  Δεκέμβρη, σε ανύποπτο χρόνο που λέμε, είχα γράψει: Δυστυχώς ο Νίγηρας ζει στη σκιά της Νιγηρίας. Μια χαρά είναι το Νιγήριος παρόλο που δεν το χρησιμοποιούν πολλοί -αλλά δεν προτείνουν κάτι άλλο πέρα από περίφραση (κάτοικος του Νίγηρα). Να το λέμε, να καθιερωθεί.)

Στα αγγλικά, έκαναν το κόλπο να  δανειστούν τη γαλλική κατάληξη. Έτσι, ο Νιγήριος λέγεται Nigerien ενώ ο Νιγηριανός Nigerian. Το ίδιο και οι Γάλλοι, με αξάν: Nigérian της Νιγηρίας, Nigérien του Νίγηρα.

Τα  γαλλικά είναι επίσημη γλώσσα στον  Νίγηρα, αν και υπάρχουν δεκάδες ντόπιες γλώσσες -και βέβαια δεν ξέρουν γαλλικά όλοι οι Νιγήριοι, ούτε όλοι οι δυτικοαφρικανοί. Οι Νιγήριοι πραξικοπηματίες στα γαλλικά μίλησαν, όπως και οι Μαλισιανοί και Μπουρκινέζοι υποστηρικτές τους (στα εθνωνύμια αυτά ακτιβίζω, οι υπηρεσίες της ΕΕ προτείνουν  περιφραση). Μίλησαν στα γαλλικά οι πραξικοπηματίες, αλλά ταυτόχρονα  ακύρωσαν τις συμφωνίες συνεργασίας στα πεδία της ασφάλειας και της άμυνας με τη Γαλλία και σκοπεύουν, εφόσον βεβαίως το καθεστώς τους εδραιωθεί, να διακόψουν τις παραδοσιακά στενές σχέσεις με την πρώην αποικιοκρατική δύναμη (εδώ μου λείπει η λέξη -δεν θα πούμε βέβαια «μητρόπολη» τη Γαλλία, που είχε για αποικία τον Νίγηρα, αλλά πώς θα την πούμε; )

Ο Νίγηρας είναι πάμφτωχη χώρα, το είπαμε και πριν, αλλά έχει πλούσιο υπέδαφος, ας πούμε πολύ ουράνιο που το εκμεταλλεύεται γαλλική εταιρεία. Οι Νιγήριοι που διαδηλώνουν υπέρ της χούντας και εναντίον της Γαλλίας κραδαίνουν συχνά ρωσικές σημαίες -πράγματι,  εδώ και χρόνια δρουν στην  περιοχή οι «μουσικοί», οι μισθοφόροι της Βάγκνερ, πολεμώντας τους τζιχαντιστές που ενδημούν στο Μάλι, τον Νίγηρα και τη  Μπουρκίνα Φάσο. Φαίνεται πως η ρωσική προπαγάνδα ακούγεται πιο πειστική σε πολλούς Νιγήριους (και Μαλισιανούς, και Μπουρκινέζους) από τη δυτικοευρωπαϊκή, ίσως επειδή οι Ρώσοι δεν έχουν το στίγμα του αποικιοκράτη (εννοώ στην  Αφρική).

Αυτά όλα γίνονται αρκετά μακριά μας, αλλά μας αφορούν κιόλας. Ας πούμε, στο άρθρο 18 της αμυντικής συμφωνίας που υπογράψαμε με τη Γαλλία, προβλέπεται ότι η συνεργασία Ελλάδας-Γαλλίας μπορεί να λάβει και την μορφή «συμμετοχής σε κοινές αναπτύξεις δυνάμεων ή αναπτύξεις σε θέατρα επιχειρήσεων προς υποστήριξη κοινών συμφερόντων, όπως, για παράδειγμα, τις υπό γαλλική διοίκηση επιχειρήσεις στο Σαχέλ». Η αναφορά δεν είναι δεσμευτική, είναι όμως ενδεικτική.

Σαχέλ είναι και ο Νίγηρας, οπότε καλό είναι να ξέρουμε ότι οι κάτοικοι του Νίγηρα λέγονται Νιγήριοι.