Ο Κακόμης (διήγημα του Παπαδιαμάντη)

Γιορτή σήμερα, γιορτή και αργία. Το ιστολόγιο δεν γιορτάζει και δεν αργεί, οπότε θα βάλουμε ένα λογοτεχνικό ανάγνωσμα, σαν να ήταν Κυριακή. Ας ευχηθούμε όμως χρόνια πολλά σε όσες και όσους γιορτάζουν, τη Μαρία, τον Πάνο με πεζά, τον Παναγιώτη Κ. και όσους/όσες μου ξεφεύγουν. 

Τον Παπαδιαμάντη τον αγαπάμε εδώ στο ιστολόγιο και τον διαβάζουμε Χριστούγεννα και Πάσχα -ας τον  διαβάσουμε και σήμερα. Είχαμε βάλει παλιότερα τον Ρεμβασμό του Δεκαπενταύγουστου, για σήμερα διάλεξα ένα διήγημα που δεν έχει θρησκευτικό ή εορταστικό θέμα αλλά περιγράφει έναν περιθωριακό ήρωα, τον χαμάλη Αποστόλη Κακόμη ο οποίος, παρόλο που ήταν κοσμογυρισμένος και ήξερε γραμματάκια, διάλεξε να γίνει χαμάλης διότι «είναι το πλέον ελεύθερο επάγγελμα». 

Ο Παπαδιαμάντης περιγράφει με ζήλεια σχεδόν το καθημερινό πρόγραμμα του ελεύθερου χαμάλη, στο οποίο κεντρική θέση κατέχει το καθημερινό μεσημεριανό γιουβέτσι. Για το γιουβέτσι ή γκιουβέτσι του Κακόμη έχει γράψει ωραία ο Η. Παπαδημητρακόπουλος (εδώ). Θεωρεί ότι είναι «ο φαγητό των μοναχικών και, κατ’ επέκτασιν, των ελεύθερων ατόμων: δεν αποτελεί έδεσμα της οικογενειακής εστίας, αλλά φαγητό της ταβέρνας, της ανδρικής παρέας, του πότη. Τα υλικά του είναι στοιχειώδη (ζυμαρικά και λίγο λαδάκι σε ένα πήλινο σκεύος), η παρασκευή του απλούστατη (μπορεί να ετοιμασθεί στο άψε-σβήσε από τον φούρναρη, ή και –σπανίως- τον χασάπη, οπότε και το συνοδεύει βορβορόχρους σάλτσα), η γεύση του εξαίρετη (αρκεί να ψηθεί στον με φρύγανα λειτουργούντα ποτέ φούρνο της γειτονιάς, οπότε και θεωρείται ότι αποτελεί τη συνισταμένη των οσμών που εκλύονται από το κύτος του φούρνου». Χωρίς κρέας δηλαδή, και τη Σαρακοστή χωρίς λάδι. 

Χαμάλμπασης είναι ο αρχηγός των χαμάληδων. Το κεπένι είναι αυτό που λέμε κεπέγκι, δηλαδή το πορτόφυλλο.Η φράση «τσίτσι φάτσι; γκίνε» είναι βλάχικα, και σημαίνει κάτι σαν «τι κάνεις; καλά», όπως λέει το Γλωσσάρι της έκδοσης του ΝΔΤ. Η φράση «για τάλε, για μαξούρα» είναι κατά το γλωσσάρι παρεφθαρμένα αράπικα που σημαίνουν «γιά  έρχεσαι, γιά τις τρως» -το παραθέτω με επιφύλαξη. Για τη φράση «άλτρος κάβος κονταρέμους», για την  οποία θα άξιζε ξεχωριστό άρθρο, λέω μερικά πράγματα στο τέλος. 

Το διήγημα δημοσιεύτηκε το 1903. Το κείμενο το πήρα από τον ιστότοπο papadiamantis.net.

Ο ΚΑΚΟΜΗΣ

Ἀνάμεσα εἰς τοὺς βαστάζους τῆς μικρᾶς παραθαλασσίας πόλεως, τὰ πρωτεῖα εἶχεν ἀξίως ὁ Ἀποστόλης ὁ Κακόμης. Ὅλοι τὸν ἀνεγνώριζαν ὡς «χαμάλμπασην»*. Ἐσήκωνεν, ὡς ἔλεγον, περὶ τὰς ἑκατὸν πενῆντα ὀκάδας. Ἦτο κυρτὸς ἐκ σωματικῆς κατασκευῆς, κυρτότερος δὲ εἶχε γίνει ἀπὸ τὸ ἐπάγγελμα. Ἔκυπτε διὰ νὰ τὸν φορτώσουν, κ᾽ ἔλεγε: «ὅσο νὰ μοῦ φορτώσουν τὸ τσουβάλι μιά· τώρα πάει μοναχό του».

Διηγεῖτο εἰς τοὺς ἄλλους συναδέλφους του ὅτι, μεταξὺ ὅλων τῶν φορτηγῶν ζῴων, ἡ καμήλα ἔχει τὸ μέγα χάρισμα νὰ γονατίζῃ ἕως ὅτου τὴν φορτώσουν, ὕστερον, φορτωμένη, νὰ σηκώνεται καὶ νὰ βαδίζῃ.

Καὶ ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ καὶ ἄλλο χάρισμα ἔχει ἡ καμήλα· νὰ μένῃ νηστικὴ πολλὰς ἡμέρας κατὰ τὴν πορείαν, δροσιζομένη ἐσωτερικῶς ἀπὸ τὴν τηκομένην πιμελὴν τῆς ἰδίας καμπούρας της. Εἶχεν ἰδεῖ πολλὰς καμήλους ὁ Ἀποστόλης ὁ Κακόμης, ἐπειδὴ εἶχε διατρίψει καιρόν τινα εἰς τὴν Αἴγυπτον· καὶ ὄχι μόνον εἰς τὴν Αἴγυπτον, ἀλλὰ καὶ εἰς ἄλλα μέρη εἶχε διατρίψει, ὅπως εἰς τὴν Σμύρνην, τὴν Σαλονίκην, σιμὰ εἰς τοὺς Ἑβραίους καὶ εἰς τὴν Ντούνα πάνω (τὸν Δούναβιν), ὅπως ἔλεγεν. Ἦτο σχεδὸν κοσμογυρισμένος.

Ἤξευρε ξένας γλώσσας. Ὄχι μόνον τουρκικά, ἀλλ᾽ ἀράπικα, βλάχικα, κ᾽ ἑβραίικα. Ἤξευρε «τσίτσι φάτσι; γκίνε»*, καὶ «ἄλτρος κάβος κονταρέμους»* καὶ «γιά τάλε γιά μαξούρα»* καὶ τόσα ἄλλα. Ὅλοι οἱ συνάδελφοί του τὸν εἶχον ὡς σοφόν.

Ἦτον πράγματι ἀπὸ οἰκογένειαν τοῦ τόπου, εἶχε μάθει γραμματάκια, καὶ εἶχε ξενιτευθῆ. Ὅταν ἐπέστρεψεν εἰς τὴν πατρίδα, ὅλοι ἐνόμισαν ὅτι ἐπ᾽ ὀλίγον θὰ ἔμενεν ἐκεῖ, ἤ, ἂν ἔμενε, θὰ εἶχε φέρει τίποτε οἰκονομίας, καὶ θὰ ἤνοιγεν ἴσως κανένα μαγαζάκι.

Ἀλλ᾽ ἔξαφνα, μίαν πρωίαν, τὸν εἶδαν νὰ στέκῃ εἰς τὴν παραθαλάσσιον ἀγοράν, σιμὰ εἰς τὸν τόπον τῶν δημοπρασιῶν, φέρων τὴν χαμαλίκαν καὶ μικρὸν κουβαριασμένον σχοινίον.

― Τί τρέχει, Ἀποστόλη;… Ἀποφάσισες νὰ γίνῃς χαμάλης;

― Αὐτὸ εἶναι τὸ πλέον ἐλεύθερον ἐπάγγελμα, ἀπήντησεν ὁ Κακόμης· ἄλλο καλύτερο δὲν ηὗρα.