Εδώ τα καλά αλαμπουρνέζικα!

Όχι, δεν πρόκειται για σχόλιο των εκλογικών αποτελεσμάτων ή των διαγγελμάτων των πολιτικών αρχηγών μετά τις εκλογές (όπου, ως γνωστόν, «νίκησε η τοπική αυτοδιοίκηση»). Σε ένα ζάπινγκ όμως που έκανα στην τηλεόραση χτες, πήρε το μάτι μου ότι σε κάποιο κανάλι, σε κάποιο παιχνίδι τηλεοπτικό ή τέλος πάντων σε κάποια εκπομπή επρόκειτο να μπει η ερώτηση «από πού βγήκε η λέξη αλαμπουρνέζικα«. Κι επειδή τυχαίνει να ξέρω μιαν πειστική απάντηση στην ερώτηση αυτή, που επιπλέον δεν την έχουν τα λεξικά, την παρουσιάζω εδώ.

Το τι σημαίνει αλαμπουρνέζικα, το ξέρουμε. Η λέξη χρησιμοποιείται σκωπτικά για κάτι που λέγεται ή γράφεται σε ακαταλαβίστικη ή ασυνάρτητη γλώσσα. Η λέξη πήρε καινούργια ώθηση με τον ερχομό των υπολογιστών, αφού ένα από τα βασικά προβλήματα με τις ελληνικές γραμματοσειρές ήταν στο παρελθόν (και ίσως είναι ακόμα) ότι αν δεν είχες δώσει τη σωστή κωδικοσελίδα έβλεπες στην οθόνη αλαμπουρνέζικα (αν και αυτά εγώ τα έλεγα καραγκιοζάκια).

Για την ετυμολογία της λέξης, το (γενικό) λεξικό Μπαμπινιώτη δίνει τρεις εξηγήσεις, δυο απίθανες και μια λειψή. Ξεκινάμε από τις απίθανες. Πρώτη θεωρία, ότι προέρχεται από την (ακατάληπτη) γλώσσα της φυλής Μπουρνού (!) του Σουδάν (!!), τα μπουρνέζικα (!!!). Αλα + Μπουρνέζικα, ίσον αλαμπουρνέζικα. Καταλαβαίνετε πόσο απελπισμένος πρέπει να είναι ένας ετυμολόγος για να δεχτεί να παραθέσει τόσο οφθαλμοφανώς εξωφρενική ετυμολογία. Δεύτερη θεωρία, που ακούγεται από παλιά, ότι προέρχεται από το αλιβορνέζικα, που σημαίνει, λέει, θαυμαστά πράγματα που εισάγονταν από το Λιβόρνο, την ιταλική πόλη. Κι αυτό απίθανο, διότι δεν υπάρχουν μαρτυρίες για κάποιες ιδιαίτερες σχέσεις με το Λιβόρνο.

Τρίτη εξήγηση: από το ιταλ. alla burla, «στα αστεία, στην πλάκα», και την κατάληξη -έζικα που χρησιμοποιείται για γλώσσες. Αυτή είναι και η εξήγηση που δέχεται για πιθανότερη και το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη. Αυτή την εξήγηση την αποκάλεσα λειψή. Παρεμφερή και κάπως πληρέστερη εξήγηση δίνει το ΛΚΝ (ετυμολογική επιμέλεια Πετρούνια), που θεωρεί αρχή της λ. αλαμπουρνέζικα τη φράση alla burlesca, «με παιχνιδιάρικο ύφος». Για να μην κατηγορηθώ ότι παρουσίασα ελαττωματικά τις δύο πρώτες θεωρίες (που τις θεωρώ απίθανες), σας παραπέμπω σε μια σελίδα από τον ιστότοπο του πάντοτε έγκυρου Κ. Χαρδαβέλλα που παρουσιάζει τις ίδιες θεωρίες με δικά του λόγια.

Ξεφυλλίζοντας παλιά περιοδικά, έπεσα τυχαία τις προάλλες σε μια σειρά από άρθρα του Νικ. Ποριώτη στο εξαιρετικό περιοδικό «Νεοελληνικά Γράμματα» του Φωτιάδη, που έβγαινε από το 1935 έως την Κατοχή. Ο Ποριώτης ήταν πολύ γερός λόγιος, δημοτικιστής, μεταφραστής αρχαίων αλλά και όπερας,  θεατρικός συγγραφέας. Έκανε και κάμποσα χρόνια στο ναυτικό και ήξερε καλά τη ναυτική γλώσσα. Τα σημειώματα αυτά που σας λέω τα γράφει πια στα 65 του και είναι πολλές φορές απολαυστικά, πάντα με γλωσσικό ενδιαφέρον. Λοιπόν, ο Ποριώτης λέει ότι υπήρχε στην Ιταλία τον 16ο αιώνα ένας σατιρικός ποιητής, ο Φραντσέσκο Μπέρνι, που πέθανε πριν κλείσει τα σαράντα του, στη Φλωρεντία, φαρμακωμένος από έναν καρδινάλιο επειδή αρνήθηκε να φαρμακώσει έναν άλλο καρδινάλιο (ή τουλάχιστο έτσι λένε).

Ο Μπέρνι έγραφε σάτιρες και ήταν ονομαστός για τα πνευματώδη λογοπαίγνιά του, λέει ο Ποριώτης, σε σημείο που το ύφος του να ονομαστεί bernesco, και πλάι στην έκφραση alla burlesca να φτιαχτεί, κατ΄ αναλογία, alla bernesca, με το ύφος του Μπέρνι δηλαδή. Η έκφραση αυτή υπάρχει και σήμερα στα ιταλικά, όπως μπορείτε να δείτε με ένα γκούγκλισμα. Περισσότερα για τον Μπέρνι έχει η Βικιπαίδεια.

Οπότε, λέει ο Ποριώτης, από το «αλά μπουρλέσκα» και από το «αλά μπερνέσκα», με συμφυρμό, προέκυψαν και τα δικά μας αλαμπουρνέζικα, μια εξήγηση που τη βρίσκω πειστική επειδή, ξαναλέω, η έκφραση alla bernesca υπάρχει στα ιταλικά -βέβαια, δεν σημαίνει ακαταλαβίστικα πράγματα, σημαίνει πράγματα αστεία, ξεκαρδιστικά, αλλά οι σημασίες εύκολα διολισθαίνουν.