Διάλεκτοι και υποκρισία

Δυο πολύ διαφορετικές τοποθετήσεις έγιναν τις τελευταίες μέρες, που είχαν όμως ως κοινό στοιχείο ότι έθιγαν το ζήτημα των διαλέκτων της νεοελληνικής, και χρησιμοποιούσαν τις διαλέκτους ως επιχείρημα εναντίον της νέας Γραμματικής, μια και το σίριαλ της Φωνηεντιάδας, δηλαδή της σκοταδιστικής επίθεσης στο νέο βιβλίο Γραμματικής του δημοτικού, συνεχίζεται, έστω κι αν κάπως έχει κοπάσει. Να μου συγχωρήσετε που γράφω κάπως βιαστικά κι έτσι αφήνω κενά, αλλά ετοιμάζομαι για ταξίδι κι αν άφηνα το θέμα θα το παράσερνε στη λήθη ο πανδαμάτορας Αύγουστος και θα το επισκίαζε η αναγγελία των αναμενόμενων σκληρότατων νέων (μέχρι τα επόμενα) οικονομικών μέτρων.

Πρώτο είναι το άρθρο του ομότιμου καθηγητή της κλασικής φιλολογίας κ. Οδυσσέα Τσαγκαράκη, που δημοσιεύτηκε προχτές στην ηλέκδοση του Βήματος, με τίτλο «Φωνήεντα και φθόγγοι».  Αν και (ευτυχώς) αναγνωρίζει ότι η νέα Γραμματική δεν καταργεί τα φωνήεντα η και ω (και τα ξ, ψ) όπως λένε οι πιο ανόητοι ή κακόπιστοι επικριτές της, ο κ. καθηγητής υποστηρίζει ότι «τα 7 φωνήεντα της αρχαίας (όμοια με της νέας) είχαν ισάριθμους φθόγγους, όπως και τα 17 σύμφωνα (βλ. Stanford, The Sound of Greek, 1967 και Allen, Vox Graeca, 1987)».

Προφανώς όταν λέει για «7 φωνήεντα» εννοεί «7 γράμματα», αλλά είναι δυνατόν ένας κλασικός φιλόλογος να λέει τέτοιο πράγμα, και μάλιστα να επικαλείται τον Άλεν; Κι εγώ που δεν είμαι καθηγητής, ξέρω ότι οι αρχαίοι είχαν τουλάχιστον 12 φωνηεντικούς φθόγγους, γιατί τι άλλο είναι τα κακώς ονομασθέντα δίχρονα παρά δύο φωνήεντα που παριστάνονται με το ίδιο γράμμα; Αλλά ας δούμε τον Άλεν και στη σελίδα 62 του κλασικού Vox Graeca (τρίτη έκδοση), βλέπουμε καθαρά τους 12 φωνηεντικούς φθόγγους της αρχαίας και την αντιστοιχία τους με τα γράμματα του αλφαβήτου μετά τον Ευκλείδη, στην εικόνα που βλέπετε αριστερά. Πού τους βρίσκει τους «ισάριθμους φθόγγους» ο κ. Τσαγκαράκης;

Δυστυχώς η συνέχεια δεν είναι καλύτερη, γιατί ο κ. καθηγητής γράφει: Όλοι (ειδικοί και μη ειδικοί) δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι σε αρκετές διαλέκτους (π.χ. Κρητική, Πελοποννησιακή) το η προφέρεται ε , π.χ. νύφε (νύφη), το υ προφέρεται ου ή ιου, π.χ. άχιουρο (άχυρο), και το ω προφέρεται ου, π.χ. χούμα (χώμα). Στα παραδείγματα αυτά και σε άλλα (βλ. τις εξαιρετικές εργασίες του Ν. Παντελίδη για την πελοποννησιακή διάλεκτο και επίσης τη μελέτη του R. M. Dawkins, Modern Greek in Asia Minor, 1916), η προφορά του η, υ, ω είναι λοιπόν διαφορετική και πλησιάζει την αρχαία.

Εγώ που δεν είμαι καθηγητής αυτό το θεωρώ αντιστροφή της πραγματικότητας. Τα γράμματα δεν προφέρονται, αυτή είναι πολύ παρωχημένη διδασκαλία. Τα γράμματα αποτυπώνουν, όχι πάντα με ακρίβεια, φθόγγους. Το να λέμε ότι τα γράμματα προφέρονται είναι σαν να λέμε ότι ο πυρετός μάς αρρωσταίνει.

Και μια και πιάσαμε τον Άλεν, να θυμηθούμε τι λέει στη σελ. 8 του βιβλίου του: In the study of a ‘dead’ language there is inevitably a main emphasis on the written word. But it is well to remember that writing is secondary to speech, and, however much it may deviate from it, has speech as its ultimate basis. The written symbols correspond, in a more or less complete manner, to phonological or grammatical elements of speech (…) It is therefore in a sense misleading to speak of written symbols as being pronounced-rather it is the other way round, the symbols representing spoken elements. But when, as in the case of ancient Greek, our utterances mostly involve reading from a written text, the traditional terminology of’ pronouncing letters’ may reasonably be tolerated, and is in fact maintained in this book. Λέει δηλαδή ο Άλεν ότι είναι από μια άποψη παραπλανητικό να λέμε ότι γραπτά σύμβολα προφέρονται· το αντίστροφο ισχύει: τα σύμβολα αντιπροσωπεύουν ομιλούμενα στοιχεία. Κατ’ εξαίρεση όμως, σε γλώσσες «νεκρές», όπως τα αρχαία ελληνικά, όπου κατά κύριο λόγο όταν τις μιλάμε διαβάζουμε γραπτό κείμενο, μπορεί να γίνει ανεκτή η παραδοσιακή ορολογία ότι «τα γράμματα προφέρονται», όχι όμως σε σημερινές γλώσσες.

Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, πράγματι στη Μάνη (πιθανόν και αλλού) προφέρουν «άχιουρο», αλλά αυτό σημαίνει απλώς ότι το φωνήεν [y], που γραφόταν (και) με το γράμμα υ, σε μερικές διαλέκτους δεν έπαθε γιωτακισμό αλλά διατηρήθηκε ως /ιου/. Άλλωστε, οι ίδιοι μανιάτες λένε και «χιούρος», όπου έχουμε πάλι το [y] που γραφόταν και με το δίψηφο οι.

Κατά σύμπτωση, για το ίδιο θέμα μίλησε στη Βουλή ο (συγνώμη) φύρερ Μιχαλολιάκος, ο οποίος είπε ότι στη Μάνη το ωμέγα προφέρεται διαφορετικά από το όμικρον, επειδή, λέει, στη Μάνη δεν λένε «παίζω» αλλά «παίζου». Δυστυχώς ή ευτυχώς δεν βρήκα τρόπο να απομονώσω το βιντεάκι της ομιλίας του φυρεράκου κι έτσι θα χάσετε την ευκαιρία να θαυμάσετε το αρχαοελληνικό του κάλλος (αν κάποιος στείλει σύνδεσμο θα τον ευχαριστώ –προσθήκη: μου έδωσαν τον σύνδεσμο, οπότε μπορείτε να δείτε και ν’ ακούσετε τον δεινό μελετητή της γλώσσας, εδώ)  αλλά ιδού η πλήρης απομαγνητοφώνηση, που την έκανε στο φέισμπουκ ο Βασίλης Αργυρόπουλος.

«Έχουμε και την αστεία αυτή θεωρία ότι υπάρχουν εφτά φωνήεντα και πέντε φθόγγοι. Ένα θα πω μόνο σε τούτο. Ότι αν αυτοί οι άνθρωποι όλοι, υπέγραψαν μάλιστα και 140 γλωσσολόγοι. Μόνο που δεν ξέρετε ένα μυστικό. Ότι η γλωσσολογία δεν είναι η παλιά γλωσσολογία, η οποία ήταν μεταπτυχιακό της φιλολογίας. Υπάρχει η κοινωνική γλωσσολογία. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς μαθητές του Chomsky είναι και δεν έχουν ουδεμία σχέση ούτε με την αρχαία ελληνική γλώσσα ούτε με τη φιλολογία γενικά. Λένε ότι δεν υπάρχει το ωμέγα. Ας πάνε στη Μάνη, να ακούσουν πώς λένε τη λέξη «παίζω». Τη λένε «παίζου». Οι φθόγγοι υπάρχουν στην ντοπιολαλιά, δεν υπάρχουν σε αυτούς που θέλουν να αφελληνίσουν τον ελληνικό λαό. Αλλά εμείς εν ονόματί του θα αντισταθούμε και σε αυτόν τον τομέα. Δεν θα περάσουν τα ανθελληνικά τους σχέδια, που θέλουν την πατρίδα μας και το έθνος μας έναν πολτό χωρίς καμία εθνική ταυτότητα».

Πράγματι, στη μανιάτικη διάλεκτο τα ρήματα τελειώνουν σε -ου, τόσο τα παροξύτονα όσο και τα οξύτονα, δηλαδή λένε «αγαπού» και όχι «αγαπώ», ή «να ζε λέπου δεν μπορού» (δεν μπορώ να σε βλέπω). Αλλά και πάλι, δεν πρόκειται για κάποια… διατήρηση του ωμέγα, ούτε ακούγεται κάποιος άλλος φθόγγος, ακούγεται απλούστατα το [u], όχι κάποιο μακρό ω. Και το ίδιο [u], ου δηλαδή, ακούγεται στο μανιάτικο ρήμα και σε άλλα πρόσωπα (π.χ. κάνουτε) δηλ. δεν είναι απόηχος του ωμέγα αλλά μορφολογικό στοιχείο. Ότι δεν «προφέρεται διαφορετικά το ωμέγα», για να χρησιμοποιήσουμε την μπακάλικη αυτήν ορολογία, φαίνεται από το απλούστατο, ότι άλλες λέξεις που γράφονται με ω στην κοινή ελληνική δεν έχουν ου στα μανιάτικα, η ώρα δεν γίνεται… ούρα!

Για να ανακεφαλαιώνουμε, το γεγονός ότι σε κάποιες διαλέκτους υπάρχουν διαφορές σε κάποιες λέξεις ή ομάδες λέξεων από την κοινή ελληνική δεν σημαίνει και διαφορετικούς φθόγγους. Πέντε φωνήεντα [a, e, i, o u] έχει η κοινή ελληνική, πέντε έχει η κρητική ή η μανιάτικη ή όποια άλλη διάλεκτος, πέντε έχει και η κυπριακή. (Η οποία κυπριακή δείχνει μιαν ουσιαστική διαφοροποίηση από την κοινή ελληνική σε άλλο σημείο της φωνητικής της: προφέρει τα διπλά σύμφωνα).

Αλλά, για να κρατήσουμε την αίσθηση του μέτρου: πιστεύετε σοβαρά ότι η διδασκαλία περί διαλέκτων έχει τη θέση της σε μια γραμματική της πέμπτης δημοτικού; Οι ίδιοι που μας έλεγαν ότι τα παιδιά θα μπερδευτούν αν ακούσουν για φθόγγους, τώρα μας λένε ότι θα έπρεπε να μαθαίνουν στο δημοτικό για τις διαφορές των διαλέκτων από την κοινή ελληνική; Είναι ειλικρινές αυτό ή υποκρισία; Μήπως οι διάλεκτοι χρησιμοποιούνται προσχηματικά; Εγώ τουλάχιστον πιστεύω ότι η επίκληση των διαλέκτων γίνεται κακόπιστα. Άλλωστε, αν τολμούσε κάποια σχολική γραμματική να αναφέρει, έστω και στην υποσημείωση, συχνούς διαλεκτικούς τύπους, π.χ. σε λέω, αγαπιόσαντε, ήντουσαν: θα γινόταν χαμός από τις διαμαρτυρίες. Το ίδιο άλλωστε γίνεται τώρα στην Κύπρο, όπου κάποιοι τόλμησαν να εισάξουν (σικ, διότι στην Κύπρο το λένε το «εισάξουν») στη διδακτέα ύλη μερικά κείμενα σε διάλεκτο και κατηγορήθηκαν για ανθέλληνες και προδότες.

Κλείνοντας, κάτι προσωπικό και να με συμπαθάτε. Στον καβγά για τα φωνήεντα παρενέβη και ο γνωστός του ιστολογίου κ. Θ. Ανδρεάκος, καθηγητής ΤΕΙ, υποψήφιος του ΛΑΟΣ, με τον οποίο είχαμε παλιότερα συγκρουστεί με αφορμή τον εξωφρενικό ισχυρισμό του ακαδημαϊκού κ. Κουνάδη, ότι η ελληνική γλώσσα έχει 5 εκατ. λέξεις και ότι αυτό το πιστοποιεί το βιβλίο Γκίνες (ούτε το ένα ισχύει ούτε το άλλο: το βιβλίο Γκίνες, όση αξία κι αν έχει, αναφέρει πλουσιότερη γλώσσα την αγγλική).

Στην τωρινή παρέμβασή του ο κ. Ανδρεάκος πιάνεται από το γεγονός ότι στο κείμενο των 140 γλωσσολόγων γίνεται ευμενής αναφορά στην ταπεινότητά μου και θεωρεί ότι αυτό αποτελεί απόδειξη για τον μεθοδευμένο σχεδιασμό αποδόμησης της γλώσσας!!

Όλο το ιστορικό της παλιάς διαμάχης μπορείτε να το βρείτε σε κάποιο από τα παλιότερα άρθρα ή, αν έχετε όρεξη, σε μια ειδική σελίδα που είχε φτιάξει τότε ο φίλος Στάζιμπος.

Αλλά πολύ με ενόχλησε στο γράμμα του κ. Ανδρεάκου η δήθεν λεβέντικη (αλλιώς θα την έλεγα αν τον είχα μπροστά μου) αναφορά του στον αξέχαστο πατέρα μου: Μαζί με τον πατέρα του, στον οποίο δεν θα αναφερθώ,  γιατί εμείς οι ριζωμένοι μανιάτες σεβόμαστε τους νεκρούς, εξέδιδαν ένα περιοδικό << Το Φιστίκι >> μέσα στο οποίο καταγράφονται οι φιλοσκοπιανές θέσεις του και οι προσπάθειες αποδόμησης της  ελληνικής. Με τον άθλιο υπαινιγμό ότι δεν θα αναφερθεί σε νεκρούς, ο ανυποψίαστος αναγνώστης φαντάζεται ότι ο πατέρας μου ξημεροβραδιαζόταν πουλώντας τη Μακεδονία σε όποιον έδινε περισσότερα, κάτι που φυσικά μόνο στη φαντασία του… ριζωμένου μανιάτη υπάρχει.  Όσο για την κοινή μανιάτικη καταγωγή, δεν λέει και πολλά πράγματα. Υπάρχουν μανιάτες και μανιάτες: μανιάτης είναι ο (συγνώμη) Μιχαλολιάκος, μανιάτης ήταν κι ο Σωτήρης Πέτρουλας.

Ωστόσο, το θετικό σημείο του άρθρου του κ. Ανδρεάκου είναι ότι κάνει μια ξεκάθαρη ερώτηση: Και εδώ θέλουμε την καθαρή απάντηση. Στο γραπτό λόγο θα γράφουμε τις λέξεις όπως έχουμε μάθει ορθογραφημένες χρησιμοποιώντας και τα η. υ . ω και το ξ. ψ  ή θα χρησιμοποιούν πλέον τα παιδιά μας και στα γραπτά μόνο τα  πέντε φωνήεντα ( α.ε.ι ο.ου ) και τους βρυχηθμούς  (γκ. μπ. ντ. κσ πσ), οπότε μας πάνε στην  κολόβωση  της γλώσσας ( λατινοποίηση ),  που σταδιακά θα φέρει και την κολόβωση της Ελλάδος, όπως μας αποκαλύπτει ο πολυγραφότατος  ιστορικός   Σαράντος Καργάκος χρόνια τώρα ;         

Ε, η απάντηση είναι ξεκάθαρη και φαίνεται και στο επίμαχο βιβλίο Γραμματικής: Ναι, τίποτα δεν αλλάζει στη γραφή της γλώσσας, οι συγγραφείς της γραμματικής και οι 140 γλωσσολόγοι δεν έχουν καμιά σκέψη για φωνητική ορθογραφία: θα συνεχίσουμε να γράφουμε με τα ίδια 24 γράμματα που διδάχτηκε και ο κ. Ανδρεάκος, αν και όχι με τα ίδια ακριβώς γράμματα που είχαν οι Αθηναίοι της κλασικής εποχής, όταν δεν ήξεραν Ξ, Ψ και Ω και έγραφαν ΕΔΟΧΣΕΝ ΤΕΙ ΒΟΛΕΙ ΚΑΙ ΤΟΙ ΔΕΜΟΙ!